Ustanowienie święta

91W dwunastym miesiącu, trzynastego dnia tegoż miesiąca, a był to miesiąc Adar, nadszedł dekret sporządzony przez króla. 2Tego samego dnia zostali zgładzeni wszyscy przeciwnicy Żydów, a nikt nie stawiał oporu, gdyż się ich obawiano. 3Zarządcy prowincji, naczelnicy oraz królewscy pisarze otaczali Żydów czcią, a czynili to z lęku przed Mardocheuszem, 4bowiem rozporządzenie króla podano do wiadomości w całym królestwie. 6W mieście Suza Żydzi zabili pięciuset mężczyzn, 7w tym Farsannestaina, Delfona, Fasgę, 8Fardatę, Bareę, Sarbachę, 9Marmasimę, Arufajosa, Arsajosa i Zabutajtana, 10oraz dziesięciu synów Hamana Pyszałka, syna Hammedaty, który był wrogiem Żydów. I zagrabili ich mienie.

11Jeszcze tego samego dnia doszła do króla wieść o liczbie zabitych w Suzie. 12Wtedy rzekł do Estery: „W mieście Suza Żydzi zabili pięciuset mężczyzn. A w całym kraju, jak sądzisz, co uczynili? Jeśli jeszcze czegoś pragniesz, otrzymasz!”. 13Na to Estera rzekła do króla: „Należy zezwolić Żydom na podobny czyn także jutro, żeby mogli powiesić dziesięciu synów Hamana”. 14Król przystał na to, a ciała synów Hamana zostały wydane Żydom w mieście, aby je powiesili.

15Tak więc czternastego dnia miesiąca Adar Żydzi, którzy mieszkali w Suzie, zgromadzili się, zabili trzystu mężczyzn, ale niczego nie zrabowali. 16Pozostali Żydzi mieszkający w królestwie połączyli się i wspólnymi siłami zdołali uwolnić się od nieprzyjaciół. Trzynastego dnia Adar zgładzili piętnaście tysięcy ludzi, ale niczego nie zrabowali. 17Dnia czternastego tego miesiąca odpoczęli, spędzając ten dzień odpoczynku radośnie i wesoło. 18Natomiast Żydzi mieszkający w mieście Suza zebrali się czternastego dnia, ale nie odpoczywali. Dopiero dzień piętnasty spędzali radośnie i wesoło. 19Dlatego Żydzi rozproszeni w poszczególnych okręgach królestwa obchodzą radośnie czternasty dzień Adar jako dzień świąteczny i każdy przesyła upominek swojemu bliskiemu. Natomiast ci, którzy mieszkają w wielkich miastach obchodzą dzień piętnasty Adar jako radosny dzień święta i posyłają upominki bliskim.

20Mardocheusz opisał te wydarzenia w liście wysłanym do Żydów, którzy żyli w królestwie Artakserksesa, zarówno bliskim, jak dalekim, 21ustanawiając dni czternasty i piętnasty Adar dniami świątecznymi, 22bo w tych dniach Żydzi uwolnili się od swoich wrogów. Natomiast cały miesiąc Adar, w którym smutek zamienił się dla nich w radość, a żałoba w święto, mają obchodzić jako dni wesela, ucztując i radując się, i przesyłając upominki przyjaciołom oraz ubogim. 23Żydzi przyjęli życzliwie to wszystko, co pisał do nich Mardocheusz: 24jak to Haman, syn Hammedaty, Macedończyk walczył z nimi, jak to postanowił rzucić los, aby ich wytracić, 25i jak udał się do króla z prośbą o powieszenie Mardocheusza oraz jak usiłował sprowadzić na Żydów nieszczęście, a także to, że wszystko obróciło się przeciwko niemu i został powieszony on sam i jego dzieci. 26Dlatego właśnie dni te zostały nazwane Purim. Nazwa pochodzi od losów, które w ich języku nazywają się purim, a także od treści tego listu oraz wszystkiego, co przeszli i wycierpieli. 27Mardocheusz postanowił, a Żydzi przyjęli zobowiązanie na siebie i na swe potomstwo, i na wszystkich przyłączających się do nich, że z pokolenia na pokolenie, w każdym mieście, ojczyźnie, państwie, nigdy nie będą obchodzić tych dni inaczej, jak tylko jako wspomnienie tego, co się stało. 28Te dni Purim będą obchodzone po wszystkie czasy, a pamięć o nich nie zaginie u potomnych.

29Królowa Estera, córka Aminadaba, i Żyd Mardocheusz opisali swoje czyny i w ten sposób potwierdzili list dotyczący Purim. 31Mardocheusz i królowa Estera ustanowili też post dla siebie i dla swoich następców, a potem zachowywali go zgodnie ze swą wolą, nawet ze szkodą dla zdrowia. 32Odpowiednim rozporządzeniem Estera ustanowiła to święto na wieki, a potem wszystko opisała na pamiątkę.


Mardocheusz – zob. Est 1,1a+.


Werset 5 jest poprawką wprowadzoną przez kopistę, dlatego jest pomijany w tłumaczeniach (Est 4,6; 9,30).


Suza – zob. Est 1,1b+.


zagrabili ich mienie – w tekście hebrajskim jest natomiast: nie wyciągnęli ręki po ich majątek (por. Est 9,15.16).


piętnaście tysięcy – tekst hebrajski mówi wręcz o 75 tysiącach. Jest to niewątpliwie liczba wyolbrzymiona, aby uwypuklić rozmiar żydowskiego zwycięstwa.


W wersetach 11-19 autor chce wyjaśnić, dlaczego święto Purim obchodzono na prowincji w dniu czternastym Adar, natomiast w Suzie i innych wielkich miastach piętnastego dnia Adar.


Artakserkses – zob. Est 1,1a+.


Purim – określenie to należy zapewne łączyć z babilońskim pur, które oznaczało ‘los’, ‘przeznaczenie’ (Est 3,7), jednak dokładne pochodzenie tego terminu jest niepewne.


Werset 30 jest poprawką kopisty (por. Est 4,6; 9,5).


CIAŁO - termin wieloznaczny; zarówno jęz. hebr., jak i jęz. gr. posiadały dwa terminy na określenie ciała: hebr. sze’er, gr. sarks - dosł. ‘mięso’, ‘cielesność’ i hebr. basar, gr. soma - ‘ciało’. W mentalności semickiej człowiek był jednością, bez podziału na ciało i duszę, stosowanego w świecie greckim. Basar oznacza całego człowieka, ale także odnosi się do ciała zwierząt. Inne znaczenie słowa ciało pojawia się dopiero w NT, gdzie apostoł Paweł używał tego terminu, przeciwstawiając życie według łaski i ducha życiu według ciała, to znaczy opartemu na podążaniu za cielesnymi popędami (np. Rz 8,1nn). Nie oznacza to, że apostoł uważał ciało za złe z natury (np. 1Kor 6,19n). Życie według ciała charakteryzuje się dążeniem do zaspokajania ludzkiej pożądliwości (np. 1J 2,16n). Jest konsekwencją skażenia ludzkiej natury przez grzech ( Rz 5,12), ale dzięki wierze, łasce i pomocy Ducha Świętego, człowiek jest wezwany, aby panować nad własnym ciałem, czyli skłonnościami do ulegania pożądliwości. Życiu według ciała przeciwstawione jest życie duchowe, w którym nie ma miejsca na grzech (np. J 5,14; 8,11; 1J 3,6.9). W Piśmie Świętym ciało jest postrzegane jako godne szacunku, gdyż tylko jako ludzie, czyli istoty posiadające ciało, możemy dostąpić objawienia Boga (np. Ps 40,8nn; Hbr 10,5-10), żyć z Nim w przymierzu tu na ziemi, a po śmierci, w wieczności zjednoczyć się z Nim w pełni, posiadając ciała zmartwychwstałe, przemienione na podobieństwo ciała Jezusa po Jego Zmartwychwstaniu (np. 1Kor 15,51nn).


Ustanowienie święta
Zgodnie z mentalnością starożytnych, prawdziwa odmiana losu Żydów następuje nie przez uchronienie ich od zagłady, ale przez przystąpienie do świętej wojny. Nie oszczędzano w niej dawnych ciemięzców, ale powstrzymywano się od grabieży (w. 16; por. 1Sm 15). Fala przemocy zaczyna się w Suzie i rozlewa się na pozostałe prowincje, a na prośbę Estery zostaje przedłużona o jeden dzień. Zapewne jest to zabieg autora, który w ten sposób próbuje wyjaśnić późniejsze różnice w datowaniu święta Purim, obchodzonego w miastach o jeden dzień dłużej niż na wsiach. W każdym razie autor celowo wyolbrzymia rozmiary rzezi, niewątpliwie nawiązując do śmierci pierworodnych w Egipcie (Wj 11 – 12). Trzeba jednak pamiętać, że jego zasadniczym zamiarem było zilustrowanie zasady odwrócenia losów, zgodnie z którą biedni i ciemiężeni otrzymują wsparcie od Boga i odnoszą spektakularne zwycięstwo nad swymi prześladowcami. Tryumf Żydów zostaje upamiętniony przez radosne święto Purim (od babilońskiego pur, czyli ‘los’), obchodzone w dniu wylosowanym przez Hamana jako dzień zagłady Żydów (Est 3,1-13+). Z czasem uroczystość ta nabierze charakteru wręcz karnawałowej zabawy. Liczne powtórzenia w tym fragmencie świadczą o tym, że autor korzystał z różnych źródeł, które połączył w celu wyjaśnienia znaczenia tego ważnego święta, mającego swe korzenie poza Izraelem.

Księga Estery
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Swój tytuł Księga Estery zawdzięcza bohaterce opowiadania, pięknej Żydówce Esterze, żyjącej na wygnaniu. Autor odwołuje się do nieznanego, historycznego wspomnienia o prześladowaniu lub pogromie Żydów w diasporze perskiej w V w. przed Chr. Opisane sytuacje odpowiadają realiom epoki imperium perskiego, w szczególności realiom życia na dworze królewskim. Jednak, wbrew podanym informacjom, ani Waszti (Est 1,9nn), ani Estera nie były królowymi perskimi i żonami Kserksesa I (485-465 przed Chr.), który w opowiadaniu nosi imię Artakserkses, a w wersji hebrajskiej Aswerus. Pojawiają się również wątki legendowe i nowelistyczne, jak wybór głównej bohaterki na królową czy niezwykła kariera Mardocheusza na dworze perskim. Księgę Estery należy zatem traktować jako pismo historyczno‑dydaktyczne, to znaczy wymyślone opowiadanie mające na celu nie tyle czysto historyczny przekaz, co religijno-moralne pouczenie czytelnika. Autor chciał ukazać wzorce prawego i roztropnego postępowania Żydów z diaspory wobec pogan i nieprzyjaciół ludu. Być może inspiracją dla niego była historia Józefa, najpierw poniżonego, a potem wywyższonego na dworze faraona (Rdz 39 – 41), bądź też dzieje Daniela (Dn 1,1 – 2,49; 6,1-29) albo Nehemiasza i Ezdrasza, którzy byli perskimi urzędnikami.
Zachowały się dwa zasadniczo różniące się od siebie hebrajskie teksty Księgi Estery. Krótsza wersja powstała mniej więcej w połowie II wieku przed Chr., natomiast tekst znacznie dłuższy napisano nieco później w Palestynie lub Egipcie, około 114 r. lub 78/77 r. przed Chr. (Est 10,31+). Grecki przekład wprowadził nie tylko liczne zmiany, ale przede wszystkim aż sześć dość obszernych dodatków, zaznaczonych w naszym tłumaczeniu odrębną numeracją literową (Est 1,1a-r; 3,13a-g; 4,17a-y; 5,1a-2b; 8,12a-x; 10,3a-l). Ponadto sam tekst grecki przetrwał w dwóch różnych wariantach.
Opinie chrześcijan na temat kanoniczności księgi były podzielone, a spór dotyczył przede wszystkim wspomnianych sześciu dodatków, które ostatecznie zostały uznane przez Sobór Trydencki (1545-1563) za kanoniczne.
Obecne tłumaczenie opiera się na greckiej wersji, która jest nie tyle zwykłym przekładem tekstu hebrajskiego, co raczej nową wersją dzieła. Wydaje się, że ta właśnie wersja, używana zresztą przez chrześcijan pierwszych wieków, przyniesie większą korzyść polskiemu czytelnikowi niż przekład z języka hebrajskiego z dołączeniem deuterokanonicznych dodatków greckich.
Treść i teologia
Księga Estery opowiada o królewskim nakazie zagłady Żydów, który miał być wykonany w dniu wyznaczonym losami, ale który zostaje odwołany właśnie dzięki Esterze. Ucieleśnieniem wrogości do narodu żydowskiego jest perski urzędnik Haman, który jednak ostatecznie przegrywa, co staje się okazją do radosnego święta Purim, czyli święta losów. Ta uroczystość w późniejszym judaizmie nabierze cech przypominających karnawał, ale z zachowaniem religijnego odcienia.
Autor niewątpliwie posiada duży talent literacki, rozwija swą opowieść w sposób przejrzysty. Dramaturgia narasta stopniowo, osiągając punkt kulminacyjny w scenie ujawnienia oszczercy, Hamana (Est 7,1-10). Charakterystyka poszczególnych postaci jest dość wyrazista, choć czasami zawiera elementy przejaskrawienia.
Księdze Estery przypisuje się wartość głównie ze względu na wyjaśnienie w niej genezy święta Purim, obecnie jednego z najważniejszych świąt żydowskich. Ocalenie Żydów przed zagładą widziane jest jako dzieło Bożej opatrzności (ale tylko w wersji greckiej, gdyż tekst hebrajski nie ma w ogóle odniesień religijnych). Bóg czuwa nad narodem wybranym i wkracza w jego dzieje (Est 1,11; 4,8.16nn; 5,1e; 6,1.13; 8,12t; 10,3a-i). Jest On Bogiem żyjącym (Est 6,13), który panuje nad wszystkimi władcami. Choć jest Bogiem Izraela, znają Go również poganie (Est 6,13; 8,12q). Księga Estery ukazuje również, że Bóg jest w stanie odwrócić ludzkie losy, wywyższając poniżonego i poniżając tego, który się wywyższa. Uczy także, że w sytuacji zagrożenia właściwą postawą jest post i modlitwa.