Dzieje Judy

Juda wodzem

3¹Zastąpił go jego syn Juda, zwany Machabeuszem. ²Wspomagali go wszyscy jego bracia i ci, którzy przyłączyli się do jego ojca. Z zapałem walczyli w obronie Izraela.

³On swój lud rozsławił

i przywdział zbroję jak olbrzym.

Przypasał sobie oręż i stanął do wojny,

własnym mieczem chronił wojsko.

⁴W swoich czynach był do lwa podobny,

do lwiątka ryczącego nad zdobyczą.

⁵Ścigał nieprawych, których wytropił,

i spalił tych, którzy nękali lud jego.

⁶Nieprawi przerazili się jego gniewem,

zadrżeli wszyscy czyniący nieprawość.

Za przyczyną jego ręki

wybawienie dokonywało się pomyślnie.

⁷Rozgniewał wielu królów,

lecz swoimi czynami uradował Jakuba.

Pamięć o nim

na zawsze będzie błogosławiona.

⁸Przeszedł przez miasta Judy, wytępił w nich bezbożnych

i odwrócił gniew od Izraela.

⁹Jego imię było sławne aż po krańce ziemi,

on zgromadził tych, co mieli zginąć.

Walki z Apoloniuszem i Seronem

¹⁰Tymczasem Apoloniusz zgromadził pogan i wielkie wojsko z Samarii, aby walczyć z Izraelem. ¹¹Juda dowiedział się o tym, wyszedł mu naprzeciw, pobił go i zabił. Padło wielu zabitych, a pozostali uciekli. ¹²Zabrano ich łupy, a Juda wziął miecz Apoloniusza i odtąd zawsze nim walczył.

¹³Seron, dowódca wojska Syrii, usłyszał, że Juda zebrał ludzi, zgromadził wiernych sobie i wyruszył z nimi na wojnę. ¹⁴Powiedział wtedy: „Rozsławię swoje imię i okryję się chwałą w królestwie. Pokonam Judę i jego towarzyszy, którzy lekceważą nakaz króla”.¹⁵Wyruszył więc, a razem z nim poszło silne wojsko bezbożnych, aby mu pomóc zemścić się na Izraelitach. ¹⁶Zbliżyli się aż do wzniesienia Bet-Choron, a Juda wyszedł mu naprzeciw z garstką ludzi. ¹⁷Kiedy dostrzegli wojsko idące im naprzeciw, powiedzieli do Judy: „Jakże nas garstka może walczyć przeciwko temu potężnemu tłumowi? W dodatku jesteśmy osłabieni, bo dzisiaj pościliśmy”. ¹⁸Juda odpowiedział: „Mały oddział może łatwo pokonać wielu. Niebu nie sprawia różnicy, czy ocala przy pomocy mnóstwa czy małego oddziału, ¹⁹bo zwycięstwo w bitwie nie zależy od liczebności wojska, lecz od siły pochodzącej z Nieba. ²⁰Oni przychodzą przeciwko nam pełni pychy i bezprawia, aby wygubić nas, nasze żony i nasze dzieci oraz aby nas złupić. ²¹My zaś walczymy o nasze życie i nasze prawa. ²²Nie bójcie się, bo On sam zetrze ich w naszej obecności”. ²³Skoro tylko skończył przemawiać, uderzył na nich znienacka, pokonał Serona i jego wojsko. ²⁴Ścigali go po zboczu Bet-Choron aż do równiny. Zabili około ośmiuset ludzi, pozostali uciekli do kraju Filistynów.

²⁵Tak Juda i jego bracia zaczęli budzić grozę. Przerażenie padło na okoliczne narody. ²⁶Jego sława dotarła do króla, a o bitwach Judy opowiadały narody.

Wyprawa Antiocha IV

²⁷Kiedy król Antioch usłyszał te opowieści, zapałał gniewem. Kazał zgromadzić wszystkie wojska swego królestwa – bardzo silną armię. ²⁸Otworzył swój skarbiec i wypłacił wojskom żołd za cały rok. Rozkazał im trwać w gotowości bojowej. ²⁹Spostrzegł jednak, że w skarbcach brakuje pieniędzy i że wpływy z podatków z kraju są małe z powodu waśni i nieszczęść, które spowodowało zniesienie praw obowiązujących od zamierzchłych czasów. ³⁰Przeląkł się, że nie ma – jak to się już kilka razy wydarzyło – na wydatki i dary, które poprzednio rozdawał szczodrą ręką. Był bowiem bardziej rozrzutny niż poprzedni królowie. ³¹Przytłoczony tymi kłopotami postanowił udać się do Persji, aby zebrać podatki z krajów i zgromadzić wiele pieniędzy.

³²Sprawy królestwa od rzeki Eufrat aż do granic Egiptu powierzył Lizjaszowi, człowiekowi sławnemu, który pochodził z królewskiego rodu. ³³Kazał mu też aż do swojego powrotu wychowywać swojego syna Antiocha. ³⁴Przekazał mu połowę swych wojsk i słoni oraz wydał mu polecenia dotyczące wszystkich swoich decyzji, w tym także tych, które odnosiły się do mieszkańców Judei i Jerozolimy. ³⁵Miał wysłać przeciwko nim wojsko, aby doszczętnie zniszczyło siłę Izraela i to, co pozostało z Jerozolimy, by wymazać pamięć o nich z tego miejsca. ³⁶Całą ich krainę miał zasiedlić cudzoziemcami, przydzielając im ziemię za pomocą losów.

³⁷Król zabrał ze sobą pozostałą część wojsk i w roku sto czterdziestym siódmym wyruszył ze swojego królewskiego miasta Antiochii. Przekroczył Eufrat i szedł dalej przez górskie prowincje.

Walki z Nikanorem i Gorgiaszem

³⁸Lizjasz wybrał spośród przyjaciół króla dzielnych ludzi: Ptolemeusza, syna Dorymenesa, Nikanora i Gorgiasza. ³⁹Posłał z nimi czterdzieści tysięcy piechoty i siedem tysięcy jazdy, aby udali się do kraju Judy i zniszczyli go zgodnie z rozkazem króla. ⁴⁰Wyruszyli więc z całym swoim wojskiem i zatrzymali się na równinie w pobliżu Emaus.

⁴¹Gdy tamtejsi kupcy usłyszeli o nich, wzięli bardzo wiele srebra i złota, a także kajdany, i przyszli do ich obozu, aby kupić Izraelitów jako niewolników. Do wojska zaś dołączyły też oddziały syryjskie i filistyńskie.⁴²Juda i jego bracia zobaczyli, że grozi im wielkie niebezpieczeństwo, bo wrogie wojska obozują już w ich granicach. Dowiedzieli się także o tym, że król nakazał doszczętnie zniszczyć lud. ⁴³Mówili między sobą: „Nie pozwólmy poniżać naszego ludu. Walczmy w obronie ludu i świętości”. ⁴⁴Zwołano zgromadzenie, aby przygotować się do wojny, aby się modlić i błagać o miłosierdzie i litość.

⁴⁵Jeruzalem wyludniło się jak pustynia.

Nie wchodzi ani nie wychodzi z niego żadne z jego dzieci.

Podeptano świątynię,

a cudzoziemcy zamieszkali w twierdzy

jak obcy ludzie w gospodzie.

Zabrano radość Jakubowi.

Zamilkły flet i cytra.

⁴⁶Zgromadzili się i przyszli do Mispy, naprzeciwko Jeruzalem, ponieważ wcześniej Mispa była dla Izraela miejscem modlitwy. ⁴⁷Tego dnia pościli i nałożyli wory pokutne, posypali głowy popiołem i rozdarli swoje szaty. ⁴⁸Rozwinęli zwój Prawa, aby zasięgnąć rady, podobnie jak poganie zwracają się po radę do posągów swoich bożków. ⁴⁹Przynieśli szaty kapłańskie oraz pierwociny i dziesięciny. Sprowadzili też nazirejczyków, którym upłynął czas ślubów. ⁵⁰Wołali głośno do Nieba: „Co mamy z nimi uczynić? Dokąd ich zaprowadzić? ⁵¹Podeptano i zbezczeszczono Twoje świętości. Twoi kapłani są w żałobie i w poniżeniu. ⁵²Bo oto obce narody zgromadziły się przeciwko nam, aby nas zniszczyć. Ty wiesz, co przeciwko nam obmyślają. ⁵³Jakże będziemy mogli stawić im opór, jeśli Ty nas nie wesprzesz?”. ⁵⁴Wtedy zadęli w trąby i wydali donośny okrzyk.

⁵⁵Potem Juda ustanowił dowódców ludu: tysiączników, setników, pięćdziesiątników i dziesiętników. ⁵⁶Powiedział też, aby zgodnie z Prawem powrócili do domu ci, którzy budowali dom, ożenili się, zasadzili winnicę, a także ci, którym brakło odwagi. ⁵⁷Następnie wyprowadził wojsko i rozbił obóz na południe od Emaus. ⁵⁸Juda powiedział: „Przepasajcie się i bądźcie dzielni. Rano stańcie gotowi do walki z tymi obcymi narodami, które zgromadziły się przeciwko nam, aby zniszczyć nas i naszą świętość. ⁵⁹Lepiej umrzeć w walce, niż oglądać poniżenie naszego ludu i świętości. ⁶⁰Jaka będzie wola Nieba, tak niech się dzieje!”.

nieprawi – czyli żydowscy odstępcy od Prawa. Werset następny dotyczy wrogów zewnętrznych.

Jakub – chodzi o cały naród izraelski wywodzący się od patriarchy Jakuba (Izraela).

bezbożni – żydowscy odstępcy.

mieli zginąć – wierni Bogu, którzy w zamyśle wrogów mieli być wyniszczeni.

Apoloniusz – w 1Mch 1,29+ został określony jako poborca podatków.

dowódca – nie chodzi o wodza naczelnego, lecz wyższego oficera.

bezbożni – żydowscy odstępcy.

Bet-Choron – dzisiejsze Bet-Ur (Bejt Ur), w rejonie Modin, rodzinnego miasta Machabeuszów. Miejsce wielu walk, gdyż tutaj wchodziła w góry droga wiodąca znad morza do Jerozolimy. Seron podążał do Jerozolimy, zajętej wprawdzie przez Greków z Syrii, ale izolowanej przez partyzantów.

Niebo – w Pierwszej Księdze Machabejskiej słowo „Bóg” jest zastępowane słowem „Niebo”, co odpowiada żydowskiej tendencji niewymawiania przez szacunek nie tylko imienia Jahwe, lecz także słowa „Bóg”.

Uroczyste mowy wodza przed bitwą (ww. 18-22) występują w całym starożytnym pisarstwie historycznym. Nie mają one charakteru protokołu czy stenogramu. Autor księgi układa je tak, by skomentować przyszłe wydarzenia.

do kraju Filistynów – to znaczy na wybrzeże Morza Śródziemnego, gdzie kiedyś mieszkali Filistyni (zob. Słownik).

wpływy z podatków – Antioch IV dla pozyskania poddanych zawiesił pobór podatków, przywrócenie tego obowiązku okazało się trudne.

z królewskiego rodu – miano krewnego króla mogło mieć charakter honorowy.

Chodzi o Antiocha V Eupatora, syna Antiocha Epifanesa. Jako młodzieniec panował w latach 164-162 przed Chr.

za pomocą losów – ziemia miała być więc skonfiskowana na rzecz króla; zgodnie z ówczesnym zwyczajem, przyszłym dzierżawcom przydzielano ziemię przez losowanie.

Ptolemeusz – według 2Mch 8,8n był gubernatorem prowincji Celesyrii.

Nikanor – podwładny Ptolemeusza i jego reprezentant w Samarii.

Gorgiasz – podwładny Ptolemeusza i jego reprezentant na Wybrzeżu i w Idumei.

Podane liczby nie mają charakteru historycznego. Skopiowano je z opisu armii wrogów Dawida w 1Krn 19,18. Starożytni przeważnie zawyżali liczebność wrogich armii. Liczba 3 tys. żołnierzy Judy (1Mch 4,6) oraz blisko 3 tys. zabitych (1Mch 4,15) wskazuje, że wrogów mogło być kilka tysięcy.

Emaus – miasto położone ok. na zachód od Jerozolimy, na granicy wzgórz i równiny nadmorskiej, przez którą nadeszli najeźdźcy.

Historyczna nazwa żyjących blisko tysiąc lat wcześniej Filistynów została przeniesiona na greckich pogan zamieszkałych w tym samym miejscu: w Palestynie, na wybrzeżu Morza Śródziemnego.

Mispa – miasto na zachód od Jerozolimy, trudne do zlokalizowania; miejsce kultu Boga Jahwe w czasach sędziów (Sdz 20) oraz zwycięstwa nad Filistynami (1Sm 7,2-14).

Zwyczajowe czynności w sytuacji publicznej pokuty, żałoby, zgorszenia czy usilnej modlitwy (Ne 9,1; Jdt 4,11; 1Mch 2,14; 2Mch 10,25). Tutaj towarzyszą przygotowaniom do bitwy.

Prawdopodobnie chodzi o wybieranie na chybił trafił wersetu z Prawa. Ta praktyka miała zastąpić wyrocznię prorocką i święte losy urim i tummim (Wj 28,30+), których brakowało w Izraelu od czasów przesiedlenia babilońskiego (Ezd 2,63; Ne 7,65).

Przyniesienie szat kapłańskich i darów miało zastąpić obrzędy religijne w opanowanej na razie przez pogan świątyni jerozolimskiej. Nazirejczyków sprowadzono ze względu na ofiarę, którą powinni byli złożyć po wypełnieniu ślubów (Lb 6,13-17).

Niebo – zob. 1Mch 3,18+.

świętość – świątynia jerozolimska.

BRAT - słowo ‘brat’ (siostra) w Piśmie Świętym może oznaczać brata rodzonego, współmałżonka lub narzeczonego (Tb 7,12; por. Pnp 4,9), dalszego krewnego, przyjaciela, rodaka, a nawet sojusznika. ST, obok braterstwa opartego na więzach krwi, wyraźnie podkreśla sens tego pojęcia w odniesieniu do wspólnoty i więzi duchowej ufundowanej na współodczuwaniu (1Sm 1,26) lub na mocy tego samego przymierza (Am 1,9; 1Mch 12,10). W NT pojęcie to odnosi się przede wszystkim do braci w wierze (Mt 18,15). Członkowie pierwszych wspólnot chrześcijan samych siebie określali mianem braci (np. 1Kor 6,6; Ef 6,21; Kol 1,1; Ap 1,9) i sióstr (np. Rz 16,1; 1Kor 9,5); takie braterstwo ma swoje Źródło we wspólnym dziecięctwie Bożym (Rz 8,14-17). Jako dzieci jednego Ojca wszyscy wierzący stają się dziedzicami Jego obietnic.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).

JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.

IZRAEL.

GNIEW BOŻY - zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i święty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świętości. Autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Bożego prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działanie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reakcji gniewu, w której człowiek pod wpływem doznanego zła lub krzywdy przeżywa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w ST, w równym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w NT. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, okazywał wzburzenie i gniew, które miały prowadzić do opamiętania się grzeszników (np. Mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezusa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła Apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg sprawiedliwie osądzi każdego człowieka. Apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ściąga na człowieka Jego gniew (np. Rz 1,18). Nadzieja ludzka polega na tym, że mocniejsza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż On sam jest miłością (1J 4,8). Rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie (np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob.

KARA BOŻA.

JUDA.

IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.

JEZUS.

SAMARIA, SAMARYTANIE - miasto oraz górzysty region w środkowej Palestynie, który bierze swoją nazwę od miasta Samaria, wzniesionego w IX w. przed Chr. przez króla Omriego, który uczynił z niej stolicę Królestwa Północnego (Izraela). Miało ono duże znaczenie strategiczne, ponieważ było usytuowane na wysokim wzgórzu, z dala od głównych dróg i umożliwiało łatwy dostęp do Jerozolimy, Megiddo, dolin Jezreel i Jordanu, a także do doliny nadmorskiej. Samaria pozostała stolicą Królestwa Północnego do końca jego istnienia, czyli do roku 722 przed Chr., kiedy to zostało zdobyte przez Asyryjczyków. Poj awiło się tam wówczas wielu kolonistów mezopotamskich, którzy wymieszali się z rdzenną ludnością żydowską, tworząc specyficzną społeczność etniczną. Do ostrego konfliktu między Samarytanami a Żydami doszło po powrocie z przesiedlenia babilońskiego, kiedy Żydzi odrzucili ofertę pomocy Samarytan przy odbudowie świątyni. Powodem tej odmowy był fakt, że Samarytanie, z racji mocnych wpływów pogańskich, uważani byli przez Żydów za nieczystych. Wybudowali więc własne centrum kultu ze świątynią na górze Garizim i w ten sposób utworzyli odrębną społeczność religijną. Mimo wspólnego dziedzictwa historycznego Żydzi uważali ich za pogan, a ich kult za niezgodny z prawem. Samarytanie przestrzegali dokładnie Prawa Mojżeszowego, zachowywali ścisły monoteizm, ale za księgi święte uważali tylko Pięcioksiąg, odrzucając późniejszą tradycję żydowską, którą uznali za heretycką. W czasach NT miasto Samaria zostało odbudowane przez Heroda Wielkiego i na cześć cesarza Augusta nazwano je Sebaste. Jezus kilkakrotnie przemierzał okolicę Samarii (np. Łk 17,11; J 4,5.39). Na tych terenach Ewangelię głosili Filip, Piotr i Jan (Dz 8,1-25). Zob.

IZRAEL.

JUDA.

JEZUS.

PERSJA, PERSOWIE - imperium stworzone przez indogermańskich Persów, czyli lud, który osiedlił się w dolinie irańskiej na przełomie XI i X w. przed Chr. Za twórcę potężnego imperium perskiego, opartego na idei kreatywnej współpracy wielu narodów pod jednym panowaniem, które w szczytowym momencie swojego rozwoju obejmowało tereny od Grecji do Indii, uznaje się Cyrusa II (559-530 przed Chr.), zwanego Wielkim. Początkiem dominacji perskiej było jego zwycięstwo nad Medami. Po podboju Babilończyków władca ten w 539 r. przed Chr. pozwolił wrócić Izraelitom do ziemi ojczystej po blisko pięćdziesięcioletnim wygnaniu ( Ezd 1,1-4). Inny władca perski Dariusz I (522-486 przed Chr.) pozwolił Żydom na odbudowanie świątyni w Jerozolimie (Ezd 6). Imperium perskie przetrwało do czasów podbojów Aleksandra Wielkiego (ok. 330 r. przed Chr.).

JUDEA - grecko-łaciński odpowiednik hebr. nazwy Juda; południowa część Palestyny zamieszkana przez plemiona Judy i Beniamina, której najważniejszym miastem była Jerozolima. W czasach NT Judea najpierw należała do królestwa Heroda Wielkiego, a później do rzymskiej prowincji Syrii, w imieniu której rządy sprawowali rzymscy prokuratorzy (np. Poncjusz Piłat). Terytorium Judei w dużej części obejmowało obszar pustynny, nie przebiegały tamtędy szlaki handlowe, a jej mieszkańcy trudnili się pasterstwem i rolnictwem.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

JUDA.

ANTIOCHIA SYRYJSKA - miasto położone nad rzeką Orontes (dzisiejsze Antakya w Turcji); założone przez Seleukosa Nikatora w 300 r. przed Chr.; zdobyte w 64 r. przed Chr. przez Rzymian, stało się stolicą rzymskiej prowincji Syrii. Wielki ośrodek handlu i kultury greckiej, zamieszkały przez Rzymian, Greków, Syryjczyków i Żydów. Pod względem powierzchni i bogactwa trzecie po Rzymie i Aleksandrii miasto Cesarstwa Rzymskiego. Tam powstała jedna z pierwszych i największych wspólnot chrześcijańskich poza Palestyną. W Antiochii Syryjskiej wyznawcy Chrystusa po raz pierwszy zostali nazwani chrześcijanami (Dz 11,26). Stała się ona bazą dla misji ewangelizacyjnych prowadzonych przez Pawła Apostoła (Dz 13,1-3) i ważnym centrum kształtowania się myśli chrześcijańskiej.

IZRAEL.

JUDA.

ZGROMADZENIE (hebr. kahal, gr. ekklesia) - termin odnoszący się do wspólnoty ludzi jednoczących się ze względu na wspólne pochodzenie lub ze względu na wspólny cel. Pierwotnie termin zgromadzenie dotyczył powszechnego zwołania mężczyzn z Izraela w celu stawienia czoła wrogowi lub wyruszenia na wyprawę wojenną (np. Lb 10,7). Sygnałem nakazującym zebranie się w oznaczonym miejscu był dźwięk trąby. Wielokrotnie w Piśmie Świętym (szczególnie w Wj, Lb, Pwt, 1-2Krn) zgromadzeniem nazywany jest cały Izrael. Po instytucjonalizacji kultu świątynnego hebr. termin kahal przybrał także znaczenie religijne i określał wspólnotę ludu zwołanego, aby oddawać cześć Bogu. Kościół jako wspólnota ludzi wierzących jest określany w NT mianem ekklesia (najbliższy gr. odpowiednik hebr. kahal), czyli ‘zgromadzenie ludu Nowego Przymierza’. Kościół jest więc postrzegany jako nowy Lud Boży zwołany przez Boga. Najpełniejszym urzeczywistnieniem tego zwołania jest zgromadzenie eucharystyczne (np. 1Kor 11,17-34).

MIŁOSIERDZIE BOŻE - przymiot Boga wyrażający się w Jego pełnej miłości postawie wobec człowieka, bez względu na jego zasługi. ST nie wypracował jednego pojęcia na określenie Bożego miłosierdzia, lecz używa kilku uzupełniających się terminów. W jęz. hebr. miłosierdzie Boże określane jest jako rachamim, które pochodzi od wyrazu oznaczającego ‘macicę’, ‘łono’. Bóg przyjmuje więc wobec człowieka postawę macierzyńską, jest kochającym rodzicem (np. Iz 49,14n). Ponadto używa się rzeczownika chesed, który wskazuje na takie cechy Boga, jak ‘życzliwość’, ‘miłość’, ‘lojalność’, ‘wierność’. Innym określeniem jest channun - ‘łagodność’, ‘litość’, ‘przebaczenie’. Według autorów NT najpełniejszym wyrazem miłosierdzia Bożego było Wcielenie Jezusa, który przyszedł na ziemię, aby zbawić wszystkich ludzi (np. J 12,47; Rz 11,30-32; Ef 2,4nn; 1Tm 1,15). Miłosierna miłość Chrystusa do ludzi cechowała całą Jego publiczną działalność i wyrażała się w niezliczonych gestach pomocy okazywanej ludziom (np. głoszenie Dobrej Nowiny o zbawieniu, przebaczanie grzechów, uzdrawianie z chorób, uwalnianie od złych duchów, wskrzeszanie z martwych). Przekazane przez Jezusa świadectwo o Bożym miłosierdziu pozwala ludziom wierzyć i mieć nadzieję, że na Sądzie Ostatecznym każdy człowiek doświadczy go od Boga w sposób pełny. Wszyscy ludzie powinni w całym swoim życiu naśladować ten przymiot Boga (np. Jk 2,13).

SYJON.

ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.

ARKA PRZYMIERZA,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

MIEJSCE ŚWIĘTE,

MIESZKANIE.

JAKUB

(hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA.

SYJON.

PRAWO (hebr. Tora - dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) - termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej ( Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob.

PRZYMIERZE.

DZIESIĘCINA - ofiara składana z dziesiątej części plonów (Pwt 14,22-29), przeznaczona na cele sakralne (potrzeby świątynne, utrzymanie lewitów, pomoc ubogim), a także stały podatek płacony władcy przez ludność (1Mch 11,35). Zwyczaj płacenia dziesięciny praktykowany był nie tylko w Izraelu, ale na całym Bliskim Wschodzie. Pierwotnie dziesięcina była ofiarą, a następnie stała się podatkiem świątynnym. Wynikała ona z przekonania, że płody ziemi i pierworodne zwierzęta należą do Boga (np. Wj 13,2). Dlatego nadano jej charakter powszechnego obowiązku. Składający dziesięcinę spożywali ją w świątyni, natomiast co trzy lata w całości była przekazywana na potrzeby lewitów, cudzoziemców, wdów i sierot. Pierwowzorem dziesięciny jest dar złożony przez Abrama kapłanowi Melchizedekowi (Rdz 14,20). Zob.

LEWICI.

Juda wodzem
Juda nie był najstarszym z synów Matatiasza (1Mch 2,2-5). Został wyznaczony jako następca ojca z powodu swojej waleczności. Opis czynów Judy Machabeusza zaczyna się od hymnu na jego cześć, który autor księgi powtórzył prawdopodobnie za wcześniejszą tradycją. Czyny Judy przypominają dokonania Jozuego, wielkiego wojownika okresu podboju Kanaanu (zob. Księga Jozuego).

Walki z Apoloniuszem i Seronem
Pierwsze dwie bitwy Judy Machabeusza miały charakter partyzancki: atakując z zasadzki i przez zaskoczenie, rozbił pojedyncze oddziały wrogów. Zwycięstwa te opisano przesadnym stylem, odpowiadającym nastrojowi walczących i celowi księgi (zob. Wprowadzenie). Juda Machabeusz nie przypisuje sobie chwały za odniesione zwycięstwa, lecz oddaje ją Bogu (ww. 18-22). To On walczy w obronie Izraela i wyzwala go, jak czynił to już wiele razy w historii narodu wybranego (np. Wj 14,14; Pwt 1,30; Joz 10,14; Sdz 11,9.21). Bóg daje odwagę i siłę walczącym o słuszną sprawę.

Wyprawa Antiocha IV
Król wyruszył na podbój Armenii, ściągając po drodze pieniądze od poddanych. Sprawę mniej ważną, choć drażniącą, którą było stłumienie lokalnego buntu w Judei, powierzył gubernatorowi Lizjaszowi. Tak więc z początku król nie uważał powstania Machabeuszów za poważne zagrożenie, skoro podjął działania zbrojne jeszcze na drugim froncie.

Walki z Nikanorem i Gorgiaszem
Fragment sprawia wrażenie sprawozdania wojskowego, z którego wynika, że Juda, choć dysponował słabszą armią, zwyciężył dzięki lepszej taktyce, atakując osobno oddziały wroga. Walki Judy opisano w taki sposób, aby uwyraźnić analogie do czasów wyjścia z Egiptu i zwycięstw Dawida. Juda zabiera miecz Apoloniusza, jak Dawid oręż Goliata (1Mch 3,12; por. 1Sm 17,51; 21,10), liczba wojowników Lizjasza jest identyczna z liczbą Aramejczyków pokonanych przez Dawida (1Mch 3,39; por. 1Krn 19,18), Juda wspomina przed bitwami przejście przez Morze Czerwone i zwycięstwa Dawida (1Mch 4,9.30). Przygotowania do bitwy, których Juda dokonuje w Mispie, mają charakter liturgii błagalnej (1Mch 3,46-60). Nie można było jej sprawować w Jerozolimie, gdyż świątynia została zbezczeszczona, a w twierdzy stacjonował wrogi garnizon. Modlitwa powstańców ciągle przeplata się z ich walką (1Mch 3,50-53; 4,10n.24.30-33). Religijny rys opisywanych wydarzeń przypomina, że toczy się święta wojna, której podstawowe zasady odnajdujemy w wypowiedzi Judy (1Mch 3,20n). Różnice w relacjach o tych zdarzeniach w porównaniu z Drugą Księgą Machabejską można tłumaczyć tym, że skupia się ona (2Mch) przede wszystkim na wyjaśnieniu genezy święta zwycięstwa nad Nikanorem.

Pierwsza Księga Machabejska

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

W Pierwszej Księdze Machabejskiej opisane zostały walki Żydów o niepodległość w latach 175-134 przed Chr. Wspomniano w niej także o podbojach Aleksandra Macedońskiego. Do czasów późniejszych, po 134 r. przed Chr., odnosi się tylko ostatnie zdanie księgi, stwierdzające, że wiadomości o rządach Jana syna Szymona znajdują się w rocznikach jemu poświęconych. Władca ten, znany jako Jan Hirkan I, panował w Judei w latach 134-104 przed Chr. Księga mogła więc powstać za jego czasów lub niedługo po nich. Nie znamy imienia autora, możemy natomiast stwierdzić, że znał on dobrze dzieje tej epoki i zapewne osobiście uczestniczył w wydarzeniach. Mógł to być członek dworu dynastii machabejskiej, który miał wgląd do związanych z nią dokumentów.

Tytuł księgi pochodzi od nazwy opisanej w niej dynastii książąt i najwyższych kapłanów żydowskich, zwanej machabejską lub hasmonejską. Dynastia natomiast wzięła swoją nazwę od Judy, któremu nadano przydomek Machabeusz (od aram. słowa ‘młot’ albo od hebr. zwrotu ‘wybrany przez Jahwe’). Był on jednym z pięciu braci, którzy stanęli wraz z ojcem Matatiaszem na czele powstania Żydów przeciwko obcej okupacji. Nazwą „bracia machabejscy” określa się również, choć nieściśle, siedmiu braci, których męczeństwo zostało opisane w 2Mch 7.

Przydomek ten pojawia się także w nazwie Druga Księga Machabejska, która wbrew pozorom nie jest dalszym ciągiem Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz opisuje równolegle tę samą epokę. Istnieją też apokryfy o analogicznej nazwie: Trzecia Księga Machabejska, opowiadanie o prześladowaniach Żydów w Egipcie w III w. przed Chr., oraz Czwarta Księga Machabejska, która skupia się na męczeństwie starca Eleazara i siedmiu braci, opisanym także w Drugiej Księdze Machabejskiej (2Mch 6,18 – 7,42). Bliźniacze tytuły nie pochodzą z okresu powstawania dzieł, ale z czasów dużo późniejszych.

Hebrajski oryginał księgi nie przetrwał do naszych czasów. Korzystamy więc z wczesnego tłumaczenia zawartego w greckiej wersji Starego Testamentu – Septuagincie (LXX). Obecność Ksiąg Machabejskich w tym zbiorze oznacza, że w starożytności cieszyły się one uznaniem wśród Żydów mówiących po grecku, a także wśród chrześcijan. Jednak Żydzi czasów pobiblijnych, posługujący się językami aramejskim i hebrajskim, nie uznali ich za natchnione. Ostatecznie rabini nie zaliczyli ich do kanonu żydowskich ksiąg świętych. Pod ich wpływem również część chrześcijan wątpiła w natchnienie i kanoniczność greckich ksiąg Starego Testamentu. Od XVI w. takie stanowisko przyjmują protestanci. Katolicyzm wierny tradycji Kościoła starożytnego uznaje jednak Pierwszą i Drugą Księgę Machabejską za natchnione i kanoniczne. W prawosławiu uznaniem cieszą się także Trzecia i Czwarta Księga Machabejska. Współcześni Żydzi traktują te księgi jako cenne świadectwo bohaterskiej walki ich przodków z wrogami.

Księgi biblijne, których przynależność do kanonu była lub jest kwestionowana, nazywa się deuterokanonicznymi (wtórnokanonicznymi).

Treść i teologia

Tematyka Pierwszej Księgi Machabejskiej jest przede wszystkim historyczna. Styl księgi jest jednolity, kompozycja spójna i przemyślana. Najpierw autor nakreślił sytuację w Judei pod władzą grecką. Reprezentowali ją królowie pochodzenia macedońskiego, rządzący w Syrii ze stolicą w Antiochii. W 175 r. przed Chr. na tron wstąpił Antioch IV Epifanes, za którego panowania nasiliły się próby asymilacji Żydów. Wielu z nich już wtedy naśladowało zwyczaje greckie. W końcu 167 r. przed Chr. Antioch zniszczył Jerozolimę, a jej świątynię przekształcił w miejsce pogańskiego kultu. Zabronił pielęgnowania żydowskich zwyczajów oraz przymuszał do przyjmowania greckiego stylu życia. Prześladowania spotkały się z reakcją Żydów, którzy pod wodzą kapłana Matatiasza podjęli walkę powstańczą. Po śmierci Matatiasza na czele powstania stawali kolejno jego synowie: Juda, Jonatan, Szymon, a następnie Jan, syn Szymona. W 164 r. przed Chr. powstańcy dowodzeni przez Judę odzyskali świątynię i na nowo ją poświęcili. Za czasów Jonatana (najwyższego kapłana od 152 r. przed Chr.) odzyskali władzę w Judei, co Grecy z Syrii zmuszeni byli tolerować.

Opis tych faktów jest zasadniczo dokładny i wiarygodny, chociaż autor księgi nie ukrywa swojego punktu widzenia: utożsamia się z dynastią machabejską i z tej perspektywy interpretuje wydarzenia. Braci Machabeuszów uważa za powołanych przez Boga, a Greków z Syrii oraz kolaborujących z nimi Żydów uznaje za wrogów ojczyzny i religii. Tłem księgi jest więc konflikt świata żydowskiego z greckim.

Grecy nie doceniali wyjątkowości monoteistycznej religii żydowskiej. Uważali, że bogów jest tylu, ile potężnych sił w świecie, a różne religie czczą pod różnymi nazwami te same siły, np. grecki Zeus to Jupiter w Rzymie czy Baal w Syrii. Uważali, że Bóg Jahwe to lokalna „odmiana” Zeusa (albo Dionizosa). Sprzeciw Żydów odbierali jako działalność wywrotową.

Niektórzy Żydzi przyjęli poglądy Greków i wyrzekali się swoich obyczajów. Przystali na grecką szkołę, kulturę, organizację życia i domagali się miejsca w państwie na równi z obywatelami pochodzenia greckiego. Kult Boga Jahwe uznali za lokalny przejaw ogólnoludzkiej religijności i postanowili czcić Go na sposób grecki. Zyskali poparcie króla i władzę nad świątynią, a sprzeciw Żydów zachowujących tradycję próbowali złamać siłą.

Inna grupa Żydów próbowała pogodzić tradycyjną religijność z posłuszeństwem obcej władzy. Stanowisko takie reprezentował np. najwyższy kapłan Alkimos, zmarły w 159 r. przed Chr. W Księgach Machabejskich jego czyny zostały jednak potępione, a on sam uznany za kolaboranta (1Mch 7,23n; 2Mch 14,3).

Żydowscy powstańcy natomiast stanęli w obronie wiary w jedynego Boga i zbrojnie zwalczali garnizony greckie i kolaborantów. Inną formę sprzeciwu podjęli Żydzi, którzy pozostali heroicznie wierni swojej wierze. Wielu spośród nich spotkała za to śmierć męczeńska. Przesłanie Pierwszej Księgi Machabejskiej dotyczy więc stosunku ludzi wierzących do obcej władzy, kultury i religii. Kultura grecka nie została jednak potępiona jako taka. Sam autor naśladuje w swoim dziele wzory historycznego pisarstwa greckiego. Według niego wiedza czy sztuka obcych kultur nie są czymś złym. Złe jest przejmowanie ideologii, moralności i kultu sprzecznych z religią objawioną. Księdze obca jest też wroga postawa wobec obywateli innych narodowości; krytykuje się jedynie agresorów.

Aprobata wojny zawarta w księdze może okazać się trudna do przyjęcia przez chrześcijańskiego czytelnika. Autor opisuje ją jednak jako metodę obrony wiary i ojczyzny przed niesprawiedliwą agresją.