Pochwała Rzymian

81Juda usłyszał o sławie Rzymian, o tym, że są bardzo potężni i okazują przychylność wszystkim, którzy przyłączają się do nich; że zawierają przyjaźń z tymi, którzy o nią proszą, i że są bardzo potężni. 2Opowiadano mu o ich wojnach i mężnych czynach, których dokonali wśród Galatów: że ich podbili i zmusili do płacenia daniny. 3A także o ich czynach w krainie Hiszpanii, gdzie opanowali kopalnie srebra i złota. 4O tym, jak każde to miejsce zdobyli dzięki swej roztropności i wytrwałości, choć znajdowało się ono bardzo daleko od nich. Królów, którzy wyruszyli przeciwko nim z krańca ziemi, pokonali, zadając im wielką klęskę. Pozostali zaś płacą im każdego roku daninę. 5Zmiażdżyli w walce i podporządkowali sobie Filipa i Perseusza, króla Kittyjczyków, oraz innych, którzy przeciwko nim występowali. 6Również Antioch, wielki król Azji, wyruszył przeciwko nim do walki, a chociaż miał sto dwadzieścia słoni, jeźdźców, rydwany bojowe i bardzo liczne wojsko, został przez nich pokonany. 7Pojmali go żywego i postanowili, że on i jego następcy będą płacić wielką daninę i dostarczać zakładników, a ponadto, że zrzeknie się 8krain Indii, Medii i Lidii oraz części swoich najpiękniejszych ziem, przekazując je królowi Eumenesowi. 9Mieszkańcy Hellady postanowili wyruszyć, aby ich wytępić, 10ale kiedy tamci dowiedzieli się o tym, wysłali przeciwko nim tylko jednego dowódcę. Walczył on z nimi i padło spośród nich wielu zabitych. Rzymianie wzięli do niewoli ich żony i dzieci, ograbili ich, zajęli ziemię i zniszczyli ich twierdze. Podporządkowali ich sobie aż do dnia dzisiejszego. 11Pozostałe królestwa i wyspy, jeśli tylko próbowały się im przeciwstawić, niszczyli i ujarzmiali. Ze swoimi przyjaciółmi natomiast i z tymi, którzy im zaufali, zachowywali przyjaźń. 12Opanowali królestwa leżące blisko i daleko. Na dźwięk ich imienia wszystkich przejmowała trwoga. 13Komu chcieli pomóc w zdobyciu władzy królewskiej, ten stawał się królem. Tych zaś, których chcieli usunąć, usuwali. W taki sposób stali się bardzo potężni. 14Pomimo tego wszystkiego żaden z nich nie wywyższał się, nakładając sobie koronę czy ubierając się w purpurę. 15Ustanowili sobie senat złożony z trzystu dwudziestu senatorów, którzy codziennie obradowali o wszystkim, co dotyczyło ogółu, dla zapewnienia porządku. 16Każdego roku jednemu człowiekowi powierzają z zaufaniem władzę nad sobą i nad całym swym krajem. Temu jednemu wszyscy są posłuszni. Nie ma wśród nich zazdrości ani zawiści.

Sojusz z Rzymianami

17Juda wybrał Eupolemosa, syna Jana, syna Akkosa, oraz Jazona, syna Eleazara, i posłał ich, aby zawarli przyjaźń i sojusz z Rzymianami, 18aby oni zdjęli z Izraela jarzmo, ponieważ wiadomo było, że królestwo Hellenów usiłuje trzymać go w niewoli. 19Udali się więc w bardzo daleką drogę do Rzymu. Weszli do senatu i zabrali głos, mówiąc: 20„Juda Machabeusz, jego bracia i ogół Żydów przysłali nas, aby zawrzeć z wami sojusz i pokój, abyście zaliczyli nas do waszych sojuszników i przyjaciół”. 21Przemówienie to spodobało się im. 22A oto odpis listu, który wyryli na tablicach z brązu i posłali do Jerozolimy, aby przypominał im o pokoju i sojuszu:

23„Niech Rzymianom i narodowi żydowskiemu na wieki powodzi się na morzu i na lądzie! Niech miecz i nieprzyjaciel będą od nich daleko! 24Gdyby najpierw wszczęto wojnę przeciwko Rzymowi albo przeciwko któremuś z jego sojuszników na całym obszarze ich panowania, 25wtedy naród żydowski całym sercem przyłączy się do walki, zgodnie z potrzebą chwili. 26Według woli Rzymu nie będą dostarczać jego przeciwnikom żywności, broni, pieniędzy ani okrętów. Będą przestrzegać swoich zobowiązań, nie żądając niczego w zamian. 27Podobnie też, jeśli najpierw wszczęta zostanie wojna przeciwko narodowi żydowskiemu, Rzymianie ochoczo przyłączą się do walki, zgodnie z potrzebą chwili. 28Według woli Rzymu nie będą dostarczać wrogom żywności, broni, pieniędzy ani okrętów. Będą przestrzegać tych zobowiązań bez podstępu. 29Takie są warunki sojuszu, który Rzymianie zawarli z narodem żydowskim. 30Jeśli zaś obie strony chciałyby dodać lub ująć coś z tej umowy, mogą to zrobić według swojej woli. Cokolwiek dodadzą albo usuną, będzie zobowiązujące. 31W sprawie niegodziwości popełnionych przez króla Demetriusza napisaliśmy do niego: «Dlaczego nałożyłeś tak ciężkie jarzmo na Żydów, naszych przyjaciół i sojuszników? 32Jeśli jeszcze raz poskarżą się na ciebie, będziemy bronili ich praw, walcząc z tobą na morzu i na lądzie»”.


Antioch – chodzi o Antiocha III Wielkiego, Seleucydę, pokonanego przez Rzymian pod Magnezją.


Indie, Media – w tym miejscu nie powinny być one wymienione. Do odpisów księgi, którymi dysponujemy, wkradł się jakiś błąd.


Lidia – region w Azji Mniejszej położony nad Morzem Egejskim.


Eumenes – król Pergamonu, sojusznik Rzymu.


Hellada – zob. 1Mch 1,2+.


purpura – zob. 1Mch 4,23+.


jeden człowiek – mowa o konsulu, najwyższym urzędniku rzymskim. Chociaż konsulów wybierano dwóch, sprawami Wschodu zajmował się tylko jeden z nich.


królestwo Hellenów – czyli Hellada, zob. 1Mch 1,2+.


Demetriusz – zob. 1Mch 7,1+.


IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

Pochwała Rzymian
Zawarte w tym fragmencie wiadomości historyczne o Rzymie są prawdziwe. Autor wyjaśnia obecność i rosnące wpływy Rzymu na Bliskim Wschodzie. Ton pochwalny tłumaczy się tym, że dynastia machabejska, pozostając w ciągłym konflikcie z Grekami z Syrii, patrzyła z nadzieją na Rzymian, którzy zagrażali Syrii. Skądinąd siła Rzymu i ustrój rzymski budziły duży podziw w krajach sąsiednich. Cały fragment napisano z perspektywy czasu, w którym żył autor księgi, a nie okresu powstania machabejskiego.


Sojusz z Rzymianami
Prorocy zawsze potępiali sojusze narodu żydowskiego z państwami pogańskimi (np. Iz 30,1n; Jr 42,15-18; Ez 16,26; Oz 12,1-3). Współpraca z nimi przyczyniła się do rozkwitu królestwa jedynie za rządów Salomona (np. 1Krl 3,1; 9,10-15; 10,1nn). Juda postanawia jednak zawrzeć przymierze z Rzymem, aby zwiększyć szanse powodzenia powstania. Ponieważ Juda Machabeusz zginął dwa miesiące po Nikanorze (1Mch 9,3.18), a podróż do Rzymu trwała zapewne kilka miesięcy, posłowie żydowscy musieli wyruszyć jeszcze przed wojną z Nikanorem. Część historyków uważa przymierze Judy z Rzymianami za mało prawdopodobne. Być może relacja o nim jest upiększona, jednak Rzymianie mieli powód do poparcia wrogów Syrii. Prośba Żydów o pomoc dostarczyła im bowiem dodatkowego pretekstu do wtrącania się w wewnętrzne sprawy państwa Seleucydów, konkurującego z Rzymem o wpływy. Różnice między układem z Żydami a innymi traktatami rzymskimi można tłumaczyć nietypową sytuacją, a także niedokładnościami przekładu z łaciny. Warunki sojuszu zostały tak określone, że Rzym miał udzielić pomocy Żydom tylko wówczas, gdy uzna to za stosowne. Taką obietnicę Rzymianie mogli bez obawy złożyć swoim pomniejszym sojusznikom.

Pierwsza Księga Machabejska
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Pierwszej Księdze Machabejskiej opisane zostały walki Żydów o niepodległość w latach 175-134 przed Chr. Wspomniano w niej także o podbojach Aleksandra Macedońskiego. Do czasów późniejszych, po 134 r. przed Chr., odnosi się tylko ostatnie zdanie księgi, stwierdzające, że wiadomości o rządach Jana syna Szymona znajdują się w rocznikach jemu poświęconych. Władca ten, znany jako Jan Hirkan I, panował w Judei w latach 134-104 przed Chr. Księga mogła więc powstać za jego czasów lub niedługo po nich. Nie znamy imienia autora, możemy natomiast stwierdzić, że znał on dobrze dzieje tej epoki i zapewne osobiście uczestniczył w wydarzeniach. Mógł to być członek dworu dynastii machabejskiej, który miał wgląd do związanych z nią dokumentów.
Tytuł księgi pochodzi od nazwy opisanej w niej dynastii książąt i najwyższych kapłanów żydowskich, zwanej machabejską lub hasmonejską. Dynastia natomiast wzięła swoją nazwę od Judy, któremu nadano przydomek Machabeusz (od aram. słowa ‘młot’ albo od hebr. zwrotu ‘wybrany przez Jahwe’). Był on jednym z pięciu braci, którzy stanęli wraz z ojcem Matatiaszem na czele powstania Żydów przeciwko obcej okupacji. Nazwą „bracia machabejscy” określa się również, choć nieściśle, siedmiu braci, których męczeństwo zostało opisane w 2Mch 7.
Przydomek ten pojawia się także w nazwie Druga Księga Machabejska, która wbrew pozorom nie jest dalszym ciągiem Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz opisuje równolegle tę samą epokę. Istnieją też apokryfy o analogicznej nazwie: Trzecia Księga Machabejska, opowiadanie o prześladowaniach Żydów w Egipcie w III w. przed Chr., oraz Czwarta Księga Machabejska, która skupia się na męczeństwie starca Eleazara i siedmiu braci, opisanym także w Drugiej Księdze Machabejskiej (2Mch 6,18 – 7,42). Bliźniacze tytuły nie pochodzą z okresu powstawania dzieł, ale z czasów dużo późniejszych.
Hebrajski oryginał księgi nie przetrwał do naszych czasów. Korzystamy więc z wczesnego tłumaczenia zawartego w greckiej wersji Starego Testamentu – Septuagincie (LXX). Obecność Ksiąg Machabejskich w tym zbiorze oznacza, że w starożytności cieszyły się one uznaniem wśród Żydów mówiących po grecku, a także wśród chrześcijan. Jednak Żydzi czasów pobiblijnych, posługujący się językami aramejskim i hebrajskim, nie uznali ich za natchnione. Ostatecznie rabini nie zaliczyli ich do kanonu żydowskich ksiąg świętych. Pod ich wpływem również część chrześcijan wątpiła w natchnienie i kanoniczność greckich ksiąg Starego Testamentu. Od XVI w. takie stanowisko przyjmują protestanci. Katolicyzm wierny tradycji Kościoła starożytnego uznaje jednak Pierwszą i Drugą Księgę Machabejską za natchnione i kanoniczne. W prawosławiu uznaniem cieszą się także Trzecia i Czwarta Księga Machabejska. Współcześni Żydzi traktują te księgi jako cenne świadectwo bohaterskiej walki ich przodków z wrogami.
Księgi biblijne, których przynależność do kanonu była lub jest kwestionowana, nazywa się deuterokanonicznymi (wtórnokanonicznymi).
Treść i teologia
Tematyka Pierwszej Księgi Machabejskiej jest przede wszystkim historyczna. Styl księgi jest jednolity, kompozycja spójna i przemyślana. Najpierw autor nakreślił sytuację w Judei pod władzą grecką. Reprezentowali ją królowie pochodzenia macedońskiego, rządzący w Syrii ze stolicą w Antiochii. W 175 r. przed Chr. na tron wstąpił Antioch IV Epifanes, za którego panowania nasiliły się próby asymilacji Żydów. Wielu z nich już wtedy naśladowało zwyczaje greckie. W końcu 167 r. przed Chr. Antioch zniszczył Jerozolimę, a jej świątynię przekształcił w miejsce pogańskiego kultu. Zabronił pielęgnowania żydowskich zwyczajów oraz przymuszał do przyjmowania greckiego stylu życia. Prześladowania spotkały się z reakcją Żydów, którzy pod wodzą kapłana Matatiasza podjęli walkę powstańczą. Po śmierci Matatiasza na czele powstania stawali kolejno jego synowie: Juda, Jonatan, Szymon, a następnie Jan, syn Szymona. W 164 r. przed Chr. powstańcy dowodzeni przez Judę odzyskali świątynię i na nowo ją poświęcili. Za czasów Jonatana (najwyższego kapłana od 152 r. przed Chr.) odzyskali władzę w Judei, co Grecy z Syrii zmuszeni byli tolerować.
Opis tych faktów jest zasadniczo dokładny i wiarygodny, chociaż autor księgi nie ukrywa swojego punktu widzenia: utożsamia się z dynastią machabejską i z tej perspektywy interpretuje wydarzenia. Braci Machabeuszów uważa za powołanych przez Boga, a Greków z Syrii oraz kolaborujących z nimi Żydów uznaje za wrogów ojczyzny i religii. Tłem księgi jest więc konflikt świata żydowskiego z greckim.
Grecy nie doceniali wyjątkowości monoteistycznej religii żydowskiej. Uważali, że bogów jest tylu, ile potężnych sił w świecie, a różne religie czczą pod różnymi nazwami te same siły, np. grecki Zeus to Jupiter w Rzymie czy Baal w Syrii. Uważali, że Bóg Jahwe to lokalna „odmiana” Zeusa (albo Dionizosa). Sprzeciw Żydów odbierali jako działalność wywrotową.
Niektórzy Żydzi przyjęli poglądy Greków i wyrzekali się swoich obyczajów. Przystali na grecką szkołę, kulturę, organizację życia i domagali się miejsca w państwie na równi z obywatelami pochodzenia greckiego. Kult Boga Jahwe uznali za lokalny przejaw ogólnoludzkiej religijności i postanowili czcić Go na sposób grecki. Zyskali poparcie króla i władzę nad świątynią, a sprzeciw Żydów zachowujących tradycję próbowali złamać siłą.
Inna grupa Żydów próbowała pogodzić tradycyjną religijność z posłuszeństwem obcej władzy. Stanowisko takie reprezentował np. najwyższy kapłan Alkimos, zmarły w 159 r. przed Chr. W Księgach Machabejskich jego czyny zostały jednak potępione, a on sam uznany za kolaboranta (1Mch 7,23n; 2Mch 14,3).
Żydowscy powstańcy natomiast stanęli w obronie wiary w jedynego Boga i zbrojnie zwalczali garnizony greckie i kolaborantów. Inną formę sprzeciwu podjęli Żydzi, którzy pozostali heroicznie wierni swojej wierze. Wielu spośród nich spotkała za to śmierć męczeńska. Przesłanie Pierwszej Księgi Machabejskiej dotyczy więc stosunku ludzi wierzących do obcej władzy, kultury i religii. Kultura grecka nie została jednak potępiona jako taka. Sam autor naśladuje w swoim dziele wzory historycznego pisarstwa greckiego. Według niego wiedza czy sztuka obcych kultur nie są czymś złym. Złe jest przejmowanie ideologii, moralności i kultu sprzecznych z religią objawioną. Księdze obca jest też wroga postawa wobec obywateli innych narodowości; krytykuje się jedynie agresorów.
Aprobata wojny zawarta w księdze może okazać się trudna do przyjęcia przez chrześcijańskiego czytelnika. Autor opisuje ją jednak jako metodę obrony wiary i ojczyzny przed niesprawiedliwą agresją.