Aleksander II królem

10¹W sto sześćdziesiątym roku Aleksander Epifanes, syn Antiocha, wyruszył na Ptolemaidę i zdobył ją. Został tam przyjęty i zaczął królować. ²Kiedy król Demetriusz dowiedział się o tym, zebrał bardzo liczne wojsko i wyruszył, aby walczyć przeciwko niemu.

Przywileje od Demetriusza

³Demetriusz wysłał do Jonatana list o pokojowej treści, jak gdyby chciał okazać mu szacunek. ⁴Mówił bowiem: „Zawrzyjmy z nim pokój, zanim on sprzymierzy się z Aleksandrem przeciwko nam. ⁵Na pewno pamięta o wszystkich krzywdach, które wyrządziliśmy jemu, jego braciom i jego narodowi”. ⁶Dał mu więc prawo do gromadzenia wojska, wyrobu broni oraz tytułowania się jego sprzymierzeńcem. Rozkazał też, aby wydano mu zakładników przetrzymywanych w twierdzy.

Twierdze Jonatana

⁷Jonatan przybył do Jeruzalem i przeczytał ten list publicznie, wobec całego ludu i tych, którzy byli w twierdzy. ⁸Ogarnął ich wielki strach, gdy usłyszeli, że król dał mu prawo do gromadzenia wojska. ⁹Mieszkańcy twierdzy wydali Jonatanowi zakładników, a on zwrócił ich rodzinom.

¹⁰Jonatan zamieszkał w Jeruzalem, zaczął je rozbudowywać i odnawiać. ¹¹Rozkazał, aby robotnicy odbudowali mury miejskie i umocnili górę Syjon, otaczając ją wałami z kamiennych bloków. Tak też uczynili. ¹²Cudzoziemcy, którzy przebywali w twierdzach zbudowanych przez Bakchidesa, uciekli. ¹³Zostawili swoje posterunki i odeszli do swoich krain. ¹⁴Tylko w Bet-Sur zostali niektórzy z tych, co porzucili Prawo i przykazania. Tam bowiem znaleźli schronienie.

Przywileje od Aleksandra

¹⁵Król Aleksander usłyszał o obietnicach, które Demetriusz dał Jonatanowi. Opowiedziano mu o bitwach i bohaterskich czynach, których dokonał on i jego bracia, oraz o poniesionych przez nich trudach. ¹⁶Wtedy powiedział: „Drugiego takiego człowieka nie znajdziemy. Uczyńmy go więc naszym przyjacielem i sojusznikiem”. ¹⁷Napisał więc i wysłał do niego list o następującej treści:

¹⁸„Król Aleksander do brata Jonatana. Pozdrowienia! ¹⁹Usłyszeliśmy o tobie, że jesteś człowiekiem bardzo potężnym i zasługujesz na to, aby zostać naszym przyjacielem. ²⁰Dlatego z dniem dzisiejszym ustanawiamy cię najwyższym kapłanem twojego narodu i nadajemy ci tytuł przyjaciela króla. Sprzyjaj naszym sprawom i dochowuj nam przyjaźni”.

Król posłał mu też purpurową szatę oraz złoty wieniec. ²¹W Święto Namiotów w siódmym miesiącu sto szesnastego roku Jonatan nałożył świętą szatę. Zebrał też wojsko i zgromadził wiele broni.

Kolejne przywileje od Demetriusza

²²Gdy wieść o tym dotarła do Demetriusza, zasmucił się i powiedział: ²³„Jak mogliśmy dopuścić do tego, że Aleksander ubiegł nas w zdobyciu przyjaźni Żydów i przez to się umocnił? ²⁴Także ja skieruję do nich słowa zachęty, obiecam zaszczyty i dary, aby to mnie wspierali”. ²⁵I wysłał do nich list o następującej treści:

„Król Demetriusz do narodu żydowskiego. Pozdrowienia! ²⁶Ucieszyła nas wiadomość o tym, że zachowaliście zawarte z nami układy, wytrwaliście w przyjaźni z nami i nie przyłączyliście się do naszych wrogów. ²⁷Bądźcie nam nadal wierni, a odwzajemnimy wam dobro, które wy czynicie dla nas. ²⁸Udzielimy wam wielu ulg od podatków i przekażemy wam dary.

²⁹Obecnie umarzam wam zaległości i zwalniam wszystkich Żydów z podatku osobistego, z opłaty za sól i z podatku koronnego, ³⁰z obowiązku oddawania trzeciej części ziarna siewnego i połowy owocu drzew, które mi się należą. Zwolnienie to dotyczy ziemi Judy i przyłączonych do niej trzech okręgów Samarii i Galilei i obowiązuje od dnia dzisiejszego na zawsze. ³¹Jeruzalem będzie święte i wolne, wraz ze swymi okolicami, od dziesięcin i należności. ³²Rezygnuję z władzy nad twierdzą, która znajduje się w Jeruzalem. Przekazuję ją najwyższemu kapłanowi, który dla jej obrony umieści w niej wybranych przez siebie ludzi.

³³Wszystkich Żydów z całego mojego królestwa, których z ziemi Judy uprowadzono jako niewolników, puszczam wolno i bez wykupu. Zwalniam ich z opłat także za ich bydło. ³⁴Wszystkie święta, szabaty, dni nowiu księżyca i inne dni wyznaczone, a także trzy dni przed świętem i trzy dni po święcie będą dla wszystkich Żydów przebywających w moim królestwie dniami wolnymi od ściągania podatków i długów.³⁵Nikt nie będzie miał prawa pozwać ani niepokoić kogokolwiek z nich w żadnej sprawie. ³⁶Do królewskiego wojska zostanie zaciągniętych około trzydziestu tysięcy Żydów. Otrzymają oni taki sam żołd, jak wszyscy inni królewscy żołnierze. ³⁷Niektórzy z nich zostaną umieszczeni w wielkich twierdzach królewskich, a innym zostaną powierzone sprawy królestwa wymagające zaufania. Ich przełożeni i dowódcy powinni być wybierani spośród nich. Mogą postępować według własnych praw, które król zatwierdził dla ziemi Judy.

³⁸Trzy okręgi, które zostały przyłączone do Judei z krainy Samarii, mają być tak włączone do Judei, aby miały jednego zarządcę i nie podlegały żadnej innej władzy, jak tylko władzy najwyższego kapłana. ³⁹Ptolemaidę i należące do niej okolice daję świątyni w Jeruzalem jako dar na niezbędne wydatki świątynne. ⁴⁰Ja sam co roku będę przekazywał z dochodów królewskich piętnaście tysięcy syklów srebra, z określonych miejscowości. ⁴¹Wszystkie nadwyżki z należności za lata ubiegłe, których jeszcze nie przekazano, niech zostaną przeznaczone na dzieła domu Bożego. ⁴²Ponadto rezygnuję z pięciu tysięcy syklów srebra, które każdego roku potrącano z dochodów świątyni. Niech będą one przeznaczone jako należność dla kapłanów sprawujących liturgię. ⁴³Każdy, kto schroni się w świątyni w Jerozolimie albo na jakimś należącym do niej terenie, a jest dłużnikiem wobec skarbu królewskiego lub w czymś zawinił, nie utraci wolności ani mienia, które posiada w moim królestwie. ⁴⁴Rozbudowa i odnowienie świątyni oraz jej wydatki będą pokrywane ze środków króla. ⁴⁵Podobnie z dochodów króla zostaną pokryte koszty budowy murów Jeruzalem i jej obwarowań, a także koszty budowy murów w Judei”.

⁴⁶Kiedy Jonatan i lud usłyszeli te słowa, nie uwierzyli im ani ich nie przyjęli. Pamiętali bowiem, jak wiele zła Demetriusz wyrządził w Izraelu i jak bardzo ich uciskał. ⁴⁷Opowiedzieli się za Aleksandrem, ponieważ on jako pierwszy zwrócił się do nich z propozycją pokoju. Stali się więc na zawsze jego sojusznikami.

Bitwa Demetriusza z Aleksandrem

⁴⁸Król Aleksander zgromadził wielkie wojska i rozbił obóz naprzeciw Demetriusza. ⁴⁹Pomiędzy obydwoma królami rozgorzała walka. Wojsko Demetriusza rzuciło się do ucieczki, a Aleksander ścigał je, zyskując coraz większą przewagę. ⁵⁰Walczyli zażarcie aż do zachodu słońca. Tego dnia zginął Demetriusz.

Sojusz Aleksandra z Ptolemeuszem

⁵¹Aleksander wysłał posłów do króla Egiptu Ptolemeusza, aby mu powiedzieli: ⁵²„Oto powróciłem do mojego królestwa i zasiadłem na tronie moich ojców. Objąłem władzę, pokonałem Demetriusza i zacząłem panować w naszym kraju. ⁵³Stoczyłem z nim bitwę. Jego wojsko i on sam zostali przez nas pobici i objęliśmy władzę królewską. ⁵⁴Teraz więc zawrzyjmy ze sobą przyjaźń. Daj mi swoją córkę za żonę i będę twoim zięciem. Tobie i jej złożę dary godne ciebie”.

⁵⁵Król Ptolemeusz odpowiedział: „Szczęśliwy ten dzień, w którym powróciłeś do ziemi swych ojców i objąłeś po nich władzę królewską. ⁵⁶Przyjmuję twoją propozycję, ale najpierw przybądź do Ptolemaidy, abyśmy się nawzajem poznali. Zgodnie z twoją prośbą, zostanę twoim teściem”. ⁵⁷Ptolemeusz wyruszył z Egiptu. On i jego córka Kleopatra przybyli do Ptolemaidy w sto sześćdziesiątym drugim roku. ⁵⁸Król Aleksander spotkał się z nim, a on dał mu swoją córkę Kleopatrę. W Ptolemaidzie odbył się prawdziwie królewski, bardzo uroczysty ślub.

Przywileje od Aleksandra

⁵⁹Król Aleksander napisał do Jonatana, aby przybył do niego na spotkanie. ⁶⁰Udał się więc ze wspaniałym orszakiem do Ptolemaidy i spotkał się z obydwoma królami. Obdarował ich oraz ich przyjaciół srebrem, złotem, licznymi darami i zyskał sobie ich przychylność. ⁶¹Przeciwko niemu zgromadzili się z Izraela wichrzyciele, ludzie nieprawi aby wnieść na niego skargę, lecz król nie poświęcił im uwagi. ⁶²Nakazał natomiast, aby zdjęto z Jonatana płaszcz i ubrano go w purpurę. I tak się stało. ⁶³Następnie król posadził go obok siebie i powiedział do swoich dowódców: „Idźcie z nim do miasta i ogłoście, aby nikt nie wnosił skargi na niego w żadnej sprawie i nie niepokoił go z jakiejkolwiek przyczyny”. ⁶⁴Kiedy oskarżyciele zobaczyli, jak bardzo został przez króla wyróżniony, i ujrzeli go ubranego w purpurę, wszyscy uciekli. ⁶⁵A król obdarzył go zaszczytami, zaliczył do pierwszych przyjaciół i ustanowił go wodzem i namiestnikiem prowincji. ⁶⁶Jonatan powrócił do Jerozolimy w pokoju i z radością.

Walka z Apoloniuszem

⁶⁷W sto sześćdziesiątym piątym roku Demetriusz, syn Demetriusza, przybył z Krety do swojej ojczyzny. ⁶⁸Usłyszał o tym król Aleksander, zaniepokoił się bardzo i powrócił do Antiochii.⁶⁹Demetriusz ponownie ustanowił Apoloniusza zarządcą Celesyrii, a ten zgromadził wielkie wojsko i rozbił obóz koło Jamnii. Następnie wysłał posłów do najwyższego kapłana Jonatana, aby mu powiedzieli:⁷⁰„Tylko ty jeden buntujesz się przeciwko nam. Z twego powodu jestem wyśmiewany i poniżany. Dlaczego okazujesz swoją siłę przeciwko nam w górach? ⁷¹Jeśli ufasz swojemu wojsku, zejdź do nas na równinę, a zmierzymy się ze sobą. Jest tu bowiem ze mną wojsko z miast. ⁷²Zapytaj, a dowiesz się, kim jestem i kim są ci, którzy nam pomagają. Powiedzą ci, że nie ostoisz się przed nami. Przecież twoi przodkowie dwukrotnie zostali zmuszeni do ucieczki na własnej ziemi. ⁷³Tak samo ty, na równinie, gdzie nie ma kamienia ani skały, ani miejsca do ucieczki, nie zdołasz przeciwstawić się jeździe i takiemu wojsku”.

⁷⁴Słowa Apoloniusza bardzo wzburzyły Jonatana. Wybrał on dziesięć tysięcy ludzi i wyruszył z Jeruzalem. Jego brat Szymon dołączył do niego z posiłkami. ⁷⁵Gdy Jonatan rozbił obóz koło Jafy, mieszkańcy miasta zamknęli je, ponieważ w Jafie stacjonował garnizon Apoloniusza. Wtedy Jonatan zaatakował ⁷⁶miasto, a przerażeni mieszkańcy otworzyli bramy i poddali Jafę.

⁷⁷Apoloniusz dowiedział się o tym. Zebrał trzy tysiące jazdy oraz liczne wojsko i udając, że chce ich obejść, wyruszył w kierunku Azotu. Nagle skierował się jednak na równinę, ponieważ polegał na swej licznej jeździe. ⁷⁸Wtedy Jonatan, który szedł za nim w kierunku Azotu, rozpoczął bitwę z jego wojskami. ⁷⁹Apoloniusz pozostawił za sobą w ukryciu tysiąc jeźdźców, ⁸⁰którzy znaleźli się na tyłach Jonatana. On jednak dowiedział się o zasadzce. Kiedy nieprzyjaciele otoczyli jego obóz i od rana do wieczora ciskali w nich dzidami, ⁸¹lud to przetrzymał, jak nakazał Jonatan, tymczasem konie tamtych się zmęczyły. ⁸²Kiedy jazda była już zmęczona, Szymon wyprowadził swoje wojsko i uderzył na piechotę, którą pobił i zmusił do ucieczki. ⁸³Jazda zaś rozproszyła się na równinie. Nieprzyjaciele uciekli do Azotu i schronili się w świątyni swojego bożka Dagona. ⁸⁴Jonatan podpalił Azot i okoliczne miasta, złupił je, a świątynię Dagona i tych, którzy się w niej schronili, spalił. ⁸⁵Około osiem tysięcy ludzi zginęło od miecza lub zostało spalonych.

⁸⁶Stamtąd wyruszył i skierował się przeciwko Askalonowi. Mieszkańcy miasta uroczyście wyszli mu na spotkanie. ⁸⁷Jonatan powrócił do Jeruzalem razem ze swymi ludźmi, wioząc liczne łupy. ⁸⁸Kiedy król Aleksander dowiedział się o tych wydarzeniach, uhonorował Jonatana jeszcze bardziej. ⁸⁹Posłał mu złotą sprzączkę, którą według zwyczaju otrzymują tylko krewni króla. Dał mu także na własność Akkaron z całą jego okolicą.

Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+.

Demetriusz – zob. 1Mch 7,1+.

twierdza – zob. 1Mch 1,33n.

Bet-Sur – zob. 1Mch 4,29+.

Aleksander – zob. 1Mch 10,1+.

Demetriusz – zob. 1Mch 7,1+.

przyjaciel – zob. 1Mch 2,18+.

purpurowa szata – zob. 1Mch 4,23+.

Święto przypadło 23-30 października 152 r. przed Chr. (1Mch 1,10+).

święta szata – chodzi o szaty najwyższego kapłana, różne od purpurowej szaty dworskiej należnej przyjaciołom króla, wymienionej w wersecie poprzednim.

Demetriusz – zob. 1Mch 7,1+.

Aleksander – zob. 1Mch 10,1n+.

opłaty za sól – daniny z soli pozyskiwanej z Morza Martwego albo ogólny podatek od kupowanej soli.

Tak wysokie daniny brały się z założenia, że ziemia należy do króla, któremu należy uiszczać opłaty za dzierżawę.

twierdza – zob. 1Mch 1,33n.

bydło – prawdopodobnie chodzi o zwolnienie od obowiązku dostarczania zwierząt na potrzeby króla lub jego urzędników.

Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+.

piętnaście… srebra – suma znaczna, lecz niewygórowana (ok. srebra, wartego wtedy połowę tego co złoto).

Aleksander – zob. 1Mch 10,1n+.

Demetriusz – zob. 1Mch 7,1+.

Ptolemeusz – zob. 1Mch 1,18+.

Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+.

Kleopatra – Kleopatra Tea poślubiła Aleksandra II jesienią 150 r. przed Chr. Urodziła mu syna Antiocha VI. Po śmierci męża wyszła za jego rywala Demetriusza II (1Mch 11,12), a w końcu za jego brata, Antiocha VII.

Aleksander – zob. 1Mch 10,1n+.

Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+.

ludzie nieprawi – przeciwnicy Jonatana, zwolennicy hellenizacji. Liczyli oni być może na to, że po zwycięstwie król grecki opowie się za swoimi wiernymi sojusznikami, a nie za dążącym do niezależności stronnictwem machabejskim.

purpura – zob. 1Mch 4,23+.

przyjaciel – zob. 1Mch 2,18+.

namiestnik prowincji – rządy Jonatana zostały zalegalizowane w ramach systemu władzy obowiązującego w Syrii.

Demetriusz, syn Demetriusza – chodzi o Demetriusza II Nikatora, syna Demetriusza I Sotera (1Mch 7,1+).

Aleksander – zob. 1Mch 10,1+.

Celesyria – prowincja obejmująca południe Syrii i okolice. Apoloniusz mógł być namiestnikiem tych ziem już za Demetriusza I.

Jamnia – zob. 1Mch 4,15+.

Jafa – miasto portowe nad Morzem Śródziemnym, obecnie przedmieścia Tel Awiwu.

Azot – zob. 1Mch 4,15+.

spalił – świątynie służyły za miejsca azylu, ale Jonatan nie uznawał świątyń pogańskich.

Askalon – (hebr. Aszkelon) jedno z pięciu głównych miast filistyńskich, położone nad Morzem Śródziemnym, na północ od Gazy.

złota sprzączka – zob. 1Mch 11,58+.

krewny króla – Jonatan uzyskał więc najwyższy tytuł dworski.

Akkaron – zapewne Ekron, kolejne miasto na wybrzeżu.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

PRAWO (hebr. Tora - dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) - termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej ( Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob.

PRZYMIERZE.

PRZYKAZANIE - żądanie wyrażone przez słowo mówione lub na piśmie. Termin ten odnosi się niekiedy w Piśmie σwiętym do relacji międzyludzkich, np. może wyrażać żądanie rodzica względem dziecka (Jr 35,14; Prz 6,20) lub króla wobec poddanych (2Krl 18,36). Zasadniczo ma jednak znaczenie teologiczne i określa wymagania wynikające z przymierza zawartego na Synaju między Bogiem a Jego ludem. Terminem przykazanie określa się przede wszystkim polecenia zawarte w Dekalogu (Wj 20,1-17; Pwt 5,6-21). W sensie szerszym odnosi się on do różnego rodzaju regulacji prawnych, etycznych i kultycznych, wynikających z Dekalogu, które zawarte są w Pięcioksięgu (Wj 20,22n; 25 - 31; 35 - 40; Kpł 17 - 26; Pwt 12 - 26). Przykazania nie są narzuconym przez Boga bezdusznym prawem, lecz stanowią konsekwencję zbawczych dzieł Boga dokonanych w historii Izraela (wybranie, wyzwolenie z Egiptu, zawarcie przymierza). Są również przejawem odpowiedzialności Boga za swój lud, do którego ma On wyłączne prawo. Odp owiedzią człowieka na Boże przykazania ma być ich przestrzeganie (Kpł 26,3), ponieważ są one dla człowieka rozkoszą i przedmiotem miłości (Ps 119,47.127.143), a także w skuteczny sposób przygotowują go na przyjęcie zbawienia. Sankcją za lekceważenie przykazań jest przekleństwo ( Kpł 26,14nn; Pwt 27,15-26). Jezus nie odrzucił przykazań ST, lecz je zaktualizował i uczynił jeszcze bardziej radykalnymi, przez postawienie na pierwszym miejscu przykazania miłości Boga i bliŹniego (np. Mt 22,35-40). Zob. PRZEKLE┴STWO.

NAJWYŻSZY KAPŁAN - urząd zwierzchnika kapłanów świątynnych, zwanego także arcykapłanem. Funkcja ta powierzana była osobom wywodzącym się z arystokratycznych rodów kapłańskich Jerozolimy. W czasach Jezusa najwyższy kapłan miał bardzo szeroki zakres uprawnień. Przede wszystkim strzegł kultu sprawowanego w świątyni, ale także stał na czele Wysokiej Rady, reprezentował Judeę w rozmowach z władzami politycznymi, zbierał podatki i był odpowiedzialny za duchowe prowadzenie całego narodu. Podjęcie tej funkcji poprzedzone było specjalnym obrzędem konsekracji, podczas którego dokonywano rytualnego namas zczenia. Jako przełożony świątyni codziennie składał ofiary i przewodniczył uroczystym obrzędom; tylko on raz w roku miał prawo wejść do miejsca najświętszego. W czasach NT decydujący wpływ na obsadzenie tego urzędu miały władze rzymskie. W Liście do Hebrajczyków jest mowa o Jezusie jako nowym najwyższym kapłanie, który złożył ofiarę doskonałą i jako pierwszy wszedł do nowej, duchowej świątyni, w której wraz z Nim będą przebywać wszyscy zbawieni. Zob.

LEWICI,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

WYSOKA RADA.

ŚWIĘTO NAMIOTÓW (hebr. Sukkot) - jedno z trzech najważniejszych świąt żydowskich, związanych ze zwyczajem pielgrzymowania do Jerozolimy. Jego obchody odbywały się jesienią i trwały osiem dni. Święto Namiotów było radosnym dziękczynieniem za zbiory zboża i winogron. Podstawowym rytuałem tego święta było nakazane przez Boga mieszkanie w szałasach (Ne 8,13-18). W ten sposób nawiązywano do wędrówki przez pustynię i przypominano o nieustannie towarzyszącej Izraelowi opiece Boga. W czasie tej uroczystości miało miejsce poświęcenie świątyni Salomona (1Krl 8). Co siedem lat, w ramach obchodów Święta Namiotów, publicznie odczytywano Prawo. W judaizmie panowało też przekonanie, że w przyszłości właśnie podczas tego święta w Jerozolimie zbiorą się wszystkie narody, aby wielbić Boga (Za 14,16).

JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.

IZRAEL.

SAMARIA, SAMARYTANIE - miasto oraz górzysty region w środkowej Palestynie, który bierze swoją nazwę od miasta Samaria, wzniesionego w IX w. przed Chr. przez króla Omriego, który uczynił z niej stolicę Królestwa Północnego (Izraela). Miało ono duże znaczenie strategiczne, ponieważ było usytuowane na wysokim wzgórzu, z dala od głównych dróg i umożliwiało łatwy dostęp do Jerozolimy, Megiddo, dolin Jezreel i Jordanu, a także do doliny nadmorskiej. Samaria pozostała stolicą Królestwa Północnego do końca jego istnienia, czyli do roku 722 przed Chr., kiedy to zostało zdobyte przez Asyryjczyków. Poj awiło się tam wówczas wielu kolonistów mezopotamskich, którzy wymieszali się z rdzenną ludnością żydowską, tworząc specyficzną społeczność etniczną. Do ostrego konfliktu między Samarytanami a Żydami doszło po powrocie z przesiedlenia babilońskiego, kiedy Żydzi odrzucili ofertę pomocy Samarytan przy odbudowie świątyni. Powodem tej odmowy był fakt, że Samarytanie, z racji mocnych wpływów pogańskich, uważani byli przez Żydów za nieczystych. Wybudowali więc własne centrum kultu ze świątynią na górze Garizim i w ten sposób utworzyli odrębną społeczność religijną. Mimo wspólnego dziedzictwa historycznego Żydzi uważali ich za pogan, a ich kult za niezgodny z prawem. Samarytanie przestrzegali dokładnie Prawa Mojżeszowego, zachowywali ścisły monoteizm, ale za księgi święte uważali tylko Pięcioksiąg, odrzucając późniejszą tradycję żydowską, którą uznali za heretycką. W czasach NT miasto Samaria zostało odbudowane przez Heroda Wielkiego i na cześć cesarza Augusta nazwano je Sebaste. Jezus kilkakrotnie przemierzał okolicę Samarii (np. Łk 17,11; J 4,5.39). Na tych terenach Ewangelię głosili Filip, Piotr i Jan (Dz 8,1-25). Zob.

IZRAEL.

GALILEA - północna część Palestyny, obejmująca około dwustu osad. Galilea wielokrotnie znajdowała się pod panowaniem różnych władców i tym samym podlegała wpływom różnych kultur. Po najazdach asyryjskich i chaldejskich nastąpiło w niej znaczące przemieszanie rdzennej ludności z napływowymi poganami (1Mch 5,15), czego efektem był specyficzny akcent, z jakim mówili ludzie zamieszkujący te tereny (Mt 26,73). Galilea była miejscem, gdzie Jezus się wychował i rozpoczął publiczną działalność (Mt 2,22n), i skąd w większości wywodzili się Jego uczniowie. Była ważnym ośrodkiem myśli judaistycznej.

SYJON.

DZIESIĘCINA - ofiara składana z dziesiątej części plonów (Pwt 14,22-29), przeznaczona na cele sakralne (potrzeby świątynne, utrzymanie lewitów, pomoc ubogim), a także stały podatek płacony władcy przez ludność (1Mch 11,35). Zwyczaj płacenia dziesięciny praktykowany był nie tylko w Izraelu, ale na całym Bliskim Wschodzie. Pierwotnie dziesięcina była ofiarą, a następnie stała się podatkiem świątynnym. Wynikała ona z przekonania, że płody ziemi i pierworodne zwierzęta należą do Boga (np. Wj 13,2). Dlatego nadano jej charakter powszechnego obowiązku. Składający dziesięcinę spożywali ją w świątyni, natomiast co trzy lata w całości była przekazywana na potrzeby lewitów, cudzoziemców, wdów i sierot. Pierwowzorem dziesięciny jest dar złożony przez Abrama kapłanowi Melchizedekowi (Rdz 14,20). Zob.

LEWICI.

LEWICI,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

WYSOKA RADA.

SZABAT - ostatni dzień tygodnia, świętowany przez Żydów jako dzień przeznaczony na modlitwę i odpoczynek. Tradycja świętowania szabatu jest zakorzeniona w biblijnym opisie stwarzania świata (Rdz 2,1-3), według którego Bóg w siódmym dniu po zakończonym dziele przestał pracować, a następnie pobłogosławił ten dzień i ustanowił go świętym. Od początków istnienia biblijnego Izraela szabat stanowił centrum żydo wskich praktyk religijnych. Żydowskie prawodawstwo bardzo ściśle obwarowało ten dzień stosownymi normami, które dokładnie wyjaśniały, jak należy go świętować i od jakich prac bezwzględnie należy się powstrzymać (Pwt 5,12-15). Szabat był dniem radości oraz znakiem jedności między Bogiem a ludem Izraela. Jego zachowywanie stanowiło jeden z czynników umacniających narodową i religijną tożsamość Żydów.

NÓW KSIĘŻYCA - dzień, w którym przypadał początek nowego miesiąca, gdyż Izraelici stosowali kalendarz księżycowy. W tym dniu wyznaczono święto religijne (Iz 1,13n; Oz 2,13), w czasie którego składano specjalne ofiary (Lb 10,10; 28,11-14), odpoczywano (Am 8,5) i ucztowano (1Sm 20,5.18.24.27). Najważniejsza uroczystość związana z nowiem księżyca - Rosz ha-Szana (początek roku, nowy rok) - odbywała się w miesiącu Tiszri (wrzesień/październik), siódmym w kalendarzu żydowskim (Kpł 23,23-25; Lb 29,1-6).

ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.

ARKA PRZYMIERZA,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

MIEJSCE ŚWIĘTE,

MIESZKANIE.

SYKL - miara wagi stosowana najczęściej w odniesieniu do metali szlachetnych i wynosząca ok. kruszcu (tzw. sykl lekki; niektórzy podają ) lub kruszcu (tzw. sykl ciężki, niektórzy podają ). Częściej posługiwano się syklem lekkim. Z czasem sykl stał się jednostką monetarną bitą przez Żydów.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

SYJON.

ANTIOCHIA SYRYJSKA - miasto położone nad rzeką Orontes (dzisiejsze Antakya w Turcji); założone przez Seleukosa Nikatora w 300 r. przed Chr.; zdobyte w 64 r. przed Chr. przez Rzymian, stało się stolicą rzymskiej prowincji Syrii. Wielki ośrodek handlu i kultury greckiej, zamieszkały przez Rzymian, Greków, Syryjczyków i Żydów. Pod względem powierzchni i bogactwa trzecie po Rzymie i Aleksandrii miasto Cesarstwa Rzymskiego. Tam powstała jedna z pierwszych i największych wspólnot chrześcijańskich poza Palestyną. W Antiochii Syryjskiej wyznawcy Chrystusa po raz pierwszy zostali nazwani chrześcijanami (Dz 11,26). Stała się ona bazą dla misji ewangelizacyjnych prowadzonych przez Pawła Apostoła (Dz 13,1-3) i ważnym centrum kształtowania się myśli chrześcijańskiej.

LEWICI,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

WYSOKA RADA.

SYJON.

Aleksander II królem
Aleksander Epifanes, znany także jako Balas, wystąpił z roszczeniami do tronu Seleucydów. Chociaż był samozwańcem, podawał się bowiem za syna Antiocha IV Epifanesa, udało mu się zyskać poparcie innych państw, w tym Rzymu. Panował w Syrii w latach 152-145 przed Chr., rządząc przez dwa lata równolegle z Demetriuszem I.

Przywileje od Demetriusza
Zagrożenie ze strony uzurpatora Aleksandra skłoniło króla Demetriusza I do próby pozyskania Jonatana. W rezultacie doszło do licytacji, w toku której Jonatan uzyskał od obu jeszcze więcej przywilejów i stał się faktycznym księciem Judei.

Twierdze Jonatana
Jonatan od 152 r. przed Chr. uzyskał oficjalnie władzę polityczną w Judei i mógł ufortyfikować świątynię. Nie oddano mu jednak twierdzy jerozolimskiej, którą zdobył dopiero Szymon w 141 r. przed Chr. (1Mch 13,49-52). Stacjonujący w niej garnizon był symbolem zwierzchności syryjskiej nad Judeą. Z kolei warowne Bet‑Sur stało się schronieniem dla żydowskich wrogów ruchu machabejskiego.

Przywileje od Aleksandra
Aleksander II mógł mianować Jonatana najwyższym kapłanem, gdyż takie prawo przysługiwało królom. Ponadto Jonatan pochodził z rodziny kapłańskiej (1Mch 2,1; 14,29). Przytoczony list Aleksandra jest prawdopodobnie streszczeniem autentycznego dokumentu. Nominacja Jonatana oznaczała jednak pominięcie dynastii Oniadów, która tradycyjnie sprawowała urząd najwyższego kapłana do czasu, gdy przejęli go zwolennicy hellenizmu za Antiocha IV Epifanesa. Przejęcie godności najwyższego kapłana przez dynastię machabejską wzbudziło więc pewien sprzeciw, co autor Pierwszej Księgi Machabejskiej pomija. Spadkobierca Oniadów, Oniasz IV, syn zamordowanego w 170 r. przed Chr. najwyższego kapłana Oniasza III, uciekł do Egiptu, gdzie w Leontopolis założył schizmatycką świątynię żydowską. Część pobożnych Żydów uznała Jonatana za uzurpatora i odłączyła się od zwolenników Machabeuszów. Z tej grupy powstała sekta esseńczyków, której dokumenty znaleziono w Qumran nad Morzem Martwym w latach 1947-56. Było to niezwykle ważne odkrycie, które umożliwiło lepsze poznanie historii narodu wybranego i dziejów Biblii.

Kolejne przywileje od Demetriusza
Hojne obietnice Demetriusza I dotyczyły albo miejsc, które już należały do Aleksandra II (Ptolemaida, twierdza jerozolimska), względnie do Judei (trzy okręgi), albo też przywilejów i ulg na dalszą, nieokreśloną przyszłość. Jego list, co do treści autentyczny, ujawnia też dotychczasową grabieżczą politykę podatkową państwa Seleucydów. Z kolei zapowiedź włączenia Żydów do armii Demetriusza nie miała jednoznacznej wymowy. Dla Żydów korzystniejsze było więc opowiedzenie się za Aleksandrem. Dodatkowy powód stanowił fakt, że nie prześladował on Żydów, jak czynili to niektórzy władcy hellenistyczni. Decyzja Jonatana okazała się słuszna. Niedługo po tych wydarzeniach Demetriusz zginął podczas bitwy z Aleksandrem (1Mch 10,48-50).

Bitwa Demetriusza z Aleksandrem
Bitwę, która rozstrzygnęła losy tronu, stoczono na początku lata 150 r. przed Chr. Według części rękopisów księgi przebieg batalii był jednak bardziej skomplikowany: wojska Demetriusza zyskały przewagę, ale sam król zginął. Jonatan opowiedział się więc po właściwej stronie.

Walka z Apoloniuszem
W 147 r. przed Chr. Demetriusz II rozpoczął walkę o tron, zdobywając część państwa. Nie udało mu się jednak usunąć sojusznika Aleksandra II, Jonatana. Podjął on wyzwanie rzucone przez Apoloniusza, dowódcę wojsk Demetriusza, i pokonał go. Zwycięstwo nad korpusem ekspedycyjnym Jonatan wykorzystał do podbicia miast nadmorskich sąsiadujących z Judeą (145 r. przed Chr.).

Pierwsza Księga Machabejska

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

W Pierwszej Księdze Machabejskiej opisane zostały walki Żydów o niepodległość w latach 175-134 przed Chr. Wspomniano w niej także o podbojach Aleksandra Macedońskiego. Do czasów późniejszych, po 134 r. przed Chr., odnosi się tylko ostatnie zdanie księgi, stwierdzające, że wiadomości o rządach Jana syna Szymona znajdują się w rocznikach jemu poświęconych. Władca ten, znany jako Jan Hirkan I, panował w Judei w latach 134-104 przed Chr. Księga mogła więc powstać za jego czasów lub niedługo po nich. Nie znamy imienia autora, możemy natomiast stwierdzić, że znał on dobrze dzieje tej epoki i zapewne osobiście uczestniczył w wydarzeniach. Mógł to być członek dworu dynastii machabejskiej, który miał wgląd do związanych z nią dokumentów.

Tytuł księgi pochodzi od nazwy opisanej w niej dynastii książąt i najwyższych kapłanów żydowskich, zwanej machabejską lub hasmonejską. Dynastia natomiast wzięła swoją nazwę od Judy, któremu nadano przydomek Machabeusz (od aram. słowa ‘młot’ albo od hebr. zwrotu ‘wybrany przez Jahwe’). Był on jednym z pięciu braci, którzy stanęli wraz z ojcem Matatiaszem na czele powstania Żydów przeciwko obcej okupacji. Nazwą „bracia machabejscy” określa się również, choć nieściśle, siedmiu braci, których męczeństwo zostało opisane w 2Mch 7.

Przydomek ten pojawia się także w nazwie Druga Księga Machabejska, która wbrew pozorom nie jest dalszym ciągiem Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz opisuje równolegle tę samą epokę. Istnieją też apokryfy o analogicznej nazwie: Trzecia Księga Machabejska, opowiadanie o prześladowaniach Żydów w Egipcie w III w. przed Chr., oraz Czwarta Księga Machabejska, która skupia się na męczeństwie starca Eleazara i siedmiu braci, opisanym także w Drugiej Księdze Machabejskiej (2Mch 6,18 – 7,42). Bliźniacze tytuły nie pochodzą z okresu powstawania dzieł, ale z czasów dużo późniejszych.

Hebrajski oryginał księgi nie przetrwał do naszych czasów. Korzystamy więc z wczesnego tłumaczenia zawartego w greckiej wersji Starego Testamentu – Septuagincie (LXX). Obecność Ksiąg Machabejskich w tym zbiorze oznacza, że w starożytności cieszyły się one uznaniem wśród Żydów mówiących po grecku, a także wśród chrześcijan. Jednak Żydzi czasów pobiblijnych, posługujący się językami aramejskim i hebrajskim, nie uznali ich za natchnione. Ostatecznie rabini nie zaliczyli ich do kanonu żydowskich ksiąg świętych. Pod ich wpływem również część chrześcijan wątpiła w natchnienie i kanoniczność greckich ksiąg Starego Testamentu. Od XVI w. takie stanowisko przyjmują protestanci. Katolicyzm wierny tradycji Kościoła starożytnego uznaje jednak Pierwszą i Drugą Księgę Machabejską za natchnione i kanoniczne. W prawosławiu uznaniem cieszą się także Trzecia i Czwarta Księga Machabejska. Współcześni Żydzi traktują te księgi jako cenne świadectwo bohaterskiej walki ich przodków z wrogami.

Księgi biblijne, których przynależność do kanonu była lub jest kwestionowana, nazywa się deuterokanonicznymi (wtórnokanonicznymi).

Treść i teologia

Tematyka Pierwszej Księgi Machabejskiej jest przede wszystkim historyczna. Styl księgi jest jednolity, kompozycja spójna i przemyślana. Najpierw autor nakreślił sytuację w Judei pod władzą grecką. Reprezentowali ją królowie pochodzenia macedońskiego, rządzący w Syrii ze stolicą w Antiochii. W 175 r. przed Chr. na tron wstąpił Antioch IV Epifanes, za którego panowania nasiliły się próby asymilacji Żydów. Wielu z nich już wtedy naśladowało zwyczaje greckie. W końcu 167 r. przed Chr. Antioch zniszczył Jerozolimę, a jej świątynię przekształcił w miejsce pogańskiego kultu. Zabronił pielęgnowania żydowskich zwyczajów oraz przymuszał do przyjmowania greckiego stylu życia. Prześladowania spotkały się z reakcją Żydów, którzy pod wodzą kapłana Matatiasza podjęli walkę powstańczą. Po śmierci Matatiasza na czele powstania stawali kolejno jego synowie: Juda, Jonatan, Szymon, a następnie Jan, syn Szymona. W 164 r. przed Chr. powstańcy dowodzeni przez Judę odzyskali świątynię i na nowo ją poświęcili. Za czasów Jonatana (najwyższego kapłana od 152 r. przed Chr.) odzyskali władzę w Judei, co Grecy z Syrii zmuszeni byli tolerować.

Opis tych faktów jest zasadniczo dokładny i wiarygodny, chociaż autor księgi nie ukrywa swojego punktu widzenia: utożsamia się z dynastią machabejską i z tej perspektywy interpretuje wydarzenia. Braci Machabeuszów uważa za powołanych przez Boga, a Greków z Syrii oraz kolaborujących z nimi Żydów uznaje za wrogów ojczyzny i religii. Tłem księgi jest więc konflikt świata żydowskiego z greckim.

Grecy nie doceniali wyjątkowości monoteistycznej religii żydowskiej. Uważali, że bogów jest tylu, ile potężnych sił w świecie, a różne religie czczą pod różnymi nazwami te same siły, np. grecki Zeus to Jupiter w Rzymie czy Baal w Syrii. Uważali, że Bóg Jahwe to lokalna „odmiana” Zeusa (albo Dionizosa). Sprzeciw Żydów odbierali jako działalność wywrotową.

Niektórzy Żydzi przyjęli poglądy Greków i wyrzekali się swoich obyczajów. Przystali na grecką szkołę, kulturę, organizację życia i domagali się miejsca w państwie na równi z obywatelami pochodzenia greckiego. Kult Boga Jahwe uznali za lokalny przejaw ogólnoludzkiej religijności i postanowili czcić Go na sposób grecki. Zyskali poparcie króla i władzę nad świątynią, a sprzeciw Żydów zachowujących tradycję próbowali złamać siłą.

Inna grupa Żydów próbowała pogodzić tradycyjną religijność z posłuszeństwem obcej władzy. Stanowisko takie reprezentował np. najwyższy kapłan Alkimos, zmarły w 159 r. przed Chr. W Księgach Machabejskich jego czyny zostały jednak potępione, a on sam uznany za kolaboranta (1Mch 7,23n; 2Mch 14,3).

Żydowscy powstańcy natomiast stanęli w obronie wiary w jedynego Boga i zbrojnie zwalczali garnizony greckie i kolaborantów. Inną formę sprzeciwu podjęli Żydzi, którzy pozostali heroicznie wierni swojej wierze. Wielu spośród nich spotkała za to śmierć męczeńska. Przesłanie Pierwszej Księgi Machabejskiej dotyczy więc stosunku ludzi wierzących do obcej władzy, kultury i religii. Kultura grecka nie została jednak potępiona jako taka. Sam autor naśladuje w swoim dziele wzory historycznego pisarstwa greckiego. Według niego wiedza czy sztuka obcych kultur nie są czymś złym. Złe jest przejmowanie ideologii, moralności i kultu sprzecznych z religią objawioną. Księdze obca jest też wroga postawa wobec obywateli innych narodowości; krytykuje się jedynie agresorów.

Aprobata wojny zawarta w księdze może okazać się trudna do przyjęcia przez chrześcijańskiego czytelnika. Autor opisuje ją jednak jako metodę obrony wiary i ojczyzny przed niesprawiedliwą agresją.