Dzieje Szymona

Szymon wodzem

13¹Szymon dowiedział się, że Tryfon zgromadził liczne wojsko i zamierza wkroczyć do ziemi Judy, aby ją zniszczyć. ²Widząc, że lud drży ze strachu, udał się do Jeruzalem, zgromadził lud ³i dodawał mu odwagi, mówiąc: „Sami wiecie, co ja, moi bracia i dom mojego ojca uczyniliśmy dla praw i dla świątyni; ile doświadczyliśmy wojen i utrapień. ⁴W takich okolicznościach wszyscy moi bracia zginęli za Izraela i pozostałem sam. ⁵Teraz więc, w czasie tak wielkiego ucisku nie będę oszczędzać mojego życia! Nie jestem bowiem lepszy od moich braci. ⁶Pomszczę raczej mój naród, świątynię, kobiety i nasze dzieci, ponieważ wszystkie obce narody złączyła nienawiść przeciwko nam i chcą nas wytępić”.

⁷Kiedy lud usłyszał te słowa, na nowo rozpalił się jego duch. ⁸Odpowiedzieli mu donośnym głosem: „Bądź naszym wodzem w miejsce Judy i twojego brata Jonatana! ⁹Prowadź nas do walki! Uczynimy wszystko, cokolwiek nam rozkażesz!”.

¹⁰Zgromadził więc wszystkich ludzi zdolnych do walki, przyspieszył prace nad wykończeniem murów Jeruzalem i ze wszystkich stron je umocnił.

¹¹Jonatana, syna Absaloma, posłał ze znacznym wojskiem do Jafy, a on usunął jej mieszkańców i tam osiadł.

Śmierć Jonatana

¹²Tryfon wyruszył z licznym wojskiem z Ptolemaidy do ziemi Judy i pod strażą prowadził ze sobą Jonatana. ¹³Tymczasem Szymon rozbił obóz koło Adidy, przed równiną. ¹⁴Tryfon dowiedział się, że Szymon zajął miejsce swego brata Jonatana i zamierza stoczyć z nim bitwę. Wysłał więc do niego posłów, aby mu powiedzieli: ¹⁵„Przetrzymujemy twojego brata Jonatana, ponieważ jest on winien królewskiemu skarbcowi srebro należne za otrzymane urzędy. ¹⁶Uwolnimy go, jeśli przyślesz sto talentów srebra i jego dwóch synów, którzy będą zakładnikami, aby nie wystąpił przeciwko nam, gdy go wypuścimy”. ¹⁷Szymon wiedział, że za tymi słowami kryje się podstęp, ale nakazał sprowadzić srebro i chłopców. Nie chciał bowiem narazić się na nienawiść ludu, ¹⁸bo mogliby mówić: „Jonatan zginął, ponieważ nie posłał mu srebra i chłopców”. ¹⁹Przekazał Tryfonowi chłopców i sto talentów, ale on okazał się kłamcą i nie uwolnił Jonatana.

²⁰Po tych wydarzeniach Tryfon wyruszył, aby najechać i spustoszyć kraj. Poszedł okrężną drogą w kierunku Adory, lecz Szymon i jego wojsko nękali go w każdym miejscu, dokądkolwiek się udawał. ²¹Mieszkańcy twierdzy wysłali do Tryfona posłów z prośbą, aby pospiesznie przybył do nich przez pustynię i przysłał im żywność. ²²Tryfon przygotował całą swoją jazdę do drogi, ale tej nocy spadło dużo śniegu i z tego powodu nie mógł przybyć. Wyruszył więc w stronę Gileadu. ²³W pobliżu Baskamy zabił Jonatana i tam go pochował. ²⁴Potem Tryfon zawrócił i udał się do swojej ziemi.

²⁵Szymon posłał po szczątki swojego brata Jonatana i pochował go w Modin, mieście swoich przodków. ²⁶Cały Izrael okrył się wielką żałobą i opłakiwano go przez wiele dni. ²⁷Na grobie swojego ojca i braci Szymon wzniósł wysoki pomnik, widoczny z daleka. Z tyłu i z przodu wyłożył go gładzonymi kamieniami. ²⁸Ponadto ojcu, matce i czterem braciom zbudował siedem piramid, jedną obok drugiej. ²⁹Wokół ustawił ozdobne kolumny, na których umieścił pełne zbroje na wieczną pamiątkę, a obok zbroi wyrzeźbił okręty, tak aby były widoczne dla wszystkich żeglujących po morzu. ³⁰Ten grobowiec, który zbudował w Modin, istnieje aż do dnia dzisiejszego.

Tryfon królem

³¹Tryfonb zaś, postępując zdradliwie względem młodego króla Antiocha, zamordował go. ³²Objął po nim władzę, nałożył sobie diadem Azji i sprowadził na ziemię wielkie nieszczęście.

Twierdze Szymona

³³Szymon zbudował w Judei warownie i otoczył je wielkimi murami, które miały wysokie wieże i bramy z ryglami. W warowniach umieścił zapasy żywności.

Przywileje od Demetriusza II

³⁴Następnie Szymon wybrał ludzi i posłał ich do króla Demetriusza z prośbą, aby zwolnił kraj od podatków, ponieważ wszystkie czyny Tryfona były grabieżą. ³⁵Król Demetriusz wyraził zgodę na jego prośbę i w odpowiedzi napisał taki list:

³⁶„Król Demetriusz do najwyższego kapłana Szymona, przyjaciela królów, oraz do starszych i narodu żydowskiego. Pozdrowienia!³⁷Otrzymaliśmy złotą koronę oraz gałąź palmową, którą przysłaliście. Jesteśmy gotowi zawrzeć z wami trwały pokój oraz polecić odpowiednim urzędnikom, aby zwolnili was od podatków. ³⁸Wszystko, co postanowiliśmy w stosunku do was, niech będzie obowiązujące. Warownie, które wybudowaliście, niech należą do was. ³⁹Darujemy wam uchybienia i przewinienia popełnione aż do dnia dzisiejszego oraz koronę, którą byliście dłużni. Jeśli zaś jakiś inny podatek ciąży na Jerozolimie, niech już nie będzie ściągany. ⁴⁰Jeśli wśród was są jacyś ludzie zdatni do tego, aby zapisać się do naszej gwardii przybocznej, niech się zapiszą. Niech będzie między nami pokój”.

⁴¹W sto siedemdziesiątym roku zostało zdjęte jarzmo obcych narodów z Izraela. ⁴²Lud zaczął pisać w dokumentach i umowach: „W pierwszym roku panowania wielkiego Szymona, najwyższego kapłana, wodza i przywódcy Żydów”.

Zdobycie Gezer i twierdzy

⁴³W tym czasie Szymon przybył pod Gezer i otoczył je wojskami. Zbudował wieżę oblężniczą i podprowadził ją do miasta. Zaatakował jedną z baszt i zdobył ją. ⁴⁴Żołnierze przedostali się z wieży oblężniczej do miasta i wywołali w mieście wielki popłoch. ⁴⁵Mieszkańcy miasta razem z żonami i dziećmi rozdarli swoje szaty, weszli na mury i głośno krzyczeli, prosząc Szymona, aby okazał im litość. ⁴⁶Wołali: „Nie odpłacaj nam według naszych złych czynów, ale według twego miłosierdzia”.⁴⁷Szymon zlitował się nad nimi i zaprzestał walki. Wypędził ich tylko z miasta i oczyścił domy, w których były posągi bożków. Potem wśród hymnów i błogosławieństw wkroczył do miasta. ⁴⁸Wyrzucił z niego całą nieczystość i osiedlił w nim ludzi, którzy zachowywali Prawo. Obwarował je i wybudował w nim dla siebie mieszkanie.

⁴⁹Mieszkańcom twierdzy jerozolimskiej uniemożliwiano wychodzenie z niej i poruszanie się po kraju, kupowanie i sprzedawanie. Dlatego cierpieli głód, a wielu z nich nawet zmarło z głodu. ⁵⁰Wtedy błagali Szymona o litość, a on im ją okazał. Wyrzucił ich jednak stamtąd i oczyścił twierdzę z obrzydliwości. ⁵¹Dwudziestego trzeciego dnia drugiego miesiąca sto siedemdziesiątego pierwszego roku uroczyście weszli do niej, niosąc gałęzie palm, grając na harfach, cymbałach i cytrach, śpiewając hymny i pieśni, ponieważ wielki nieprzyjaciel Izraela został zmiażdżony. ⁵²Szymon postanowił, że każdego roku ten dzień będzie obchodzony z radością.

Potem obwarował górę świątyni w części dochodzącej do twierdzy i zamieszkał w niej ze swymi ludźmi. ⁵³Szymon, widząc, że jego syn Jan jest już mężczyzną, ustanowił go wodzem wszystkich wojsk. Jan zamieszkał w Gezer.

Tryfon – zob. 1Mch 11,39+.

Jafa – zob. 1Mch 10,75+.

Tryfon – zob. 1Mch 11,39+.

Ptolemaida – zob. 1Mch 5,15+.

Adida – zob. 1Mch 12,38+.

twierdza – zob. 1Mch 1,33n.

Gilead – być może chodzi o Galileę, gdyż Baskama (w. 23) leży na górze Karmel.

Modin – zob. 1Mch 2,1+.

Antioch – zob. 1Mch 11,39+.

diadem Azji – uzurpator Tryfon (czyli Diodot) objął w ten sposób władzę królewską w zachodniej części państwa syryjskiego; sprawował ją w latach 142-137 przed Chr. Data śmierci małego Antiocha VI nie jest pewna

Demetriusz – zob. 1Mch 10,67+.

przyjaciel królów – zob. 1Mch 2,18+.

Przesłanie korony i gałęzi palmowej było wyrazem uznania władzy Demetriusza, a zarazem zapłaceniem podatku. Judea stała się więc państwem wasalnym ze zmniejszonymi zobowiązaniami wobec króla.

sto siedemdziesiąty rok – czyli 142 r. przed Chr.; zob. 1Mch 1,10+.

Gezer – zob. 1Mch 4,15+.

rozdarli swoje szaty – zob. 1Mch 2,14+.

twierdza – zob. 1Mch 1,33n.

obrzydliwości – wszelkie przedmioty kultu pogańskiego (w. 47).

Było to 3 czerwca 141 r. przed Chr. (1Mch 1,10+).

Jan – syn Szymona zwany Hirkan I. Po śmierci ojca i dwóch braci odziedziczył urząd najwyższego kapłana oraz władzę w Judei, nosząc tytuł etnarchy. W czasie trzydziestoletniego panowania (134-104 przed Chr.) umacniał jedność i pozycję Judei.

JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.

IZRAEL.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.

ARKA PRZYMIERZA,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

MIEJSCE ŚWIĘTE,

MIESZKANIE.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

IZRAEL.

TALENT - jednostka wagi wynosząca około , odpowiednik 60 min oraz jednostka monetarna, równowartość 6000 drachm. Zob.

DENAR,

MINA.

JUDA.

JUDEA - grecko-łaciński odpowiednik hebr. nazwy Juda; południowa część Palestyny zamieszkana przez plemiona Judy i Beniamina, której najważniejszym miastem była Jerozolima. W czasach NT Judea najpierw należała do królestwa Heroda Wielkiego, a później do rzymskiej prowincji Syrii, w imieniu której rządy sprawowali rzymscy prokuratorzy (np. Poncjusz Piłat). Terytorium Judei w dużej części obejmowało obszar pustynny, nie przebiegały tamtędy szlaki handlowe, a jej mieszkańcy trudnili się pasterstwem i rolnictwem.

NAJWYŻSZY KAPŁAN - urząd zwierzchnika kapłanów świątynnych, zwanego także arcykapłanem. Funkcja ta powierzana była osobom wywodzącym się z arystokratycznych rodów kapłańskich Jerozolimy. W czasach Jezusa najwyższy kapłan miał bardzo szeroki zakres uprawnień. Przede wszystkim strzegł kultu sprawowanego w świątyni, ale także stał na czele Wysokiej Rady, reprezentował Judeę w rozmowach z władzami politycznymi, zbierał podatki i był odpowiedzialny za duchowe prowadzenie całego narodu. Podjęcie tej funkcji poprzedzone było specjalnym obrzędem konsekracji, podczas którego dokonywano rytualnego namas zczenia. Jako przełożony świątyni codziennie składał ofiary i przewodniczył uroczystym obrzędom; tylko on raz w roku miał prawo wejść do miejsca najświętszego. W czasach NT decydujący wpływ na obsadzenie tego urzędu miały władze rzymskie. W Liście do Hebrajczyków jest mowa o Jezusie jako nowym najwyższym kapłanie, który złożył ofiarę doskonałą i jako pierwszy wszedł do nowej, duchowej świątyni, w której wraz z Nim będą przebywać wszyscy zbawieni. Zob.

LEWICI,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

WYSOKA RADA.

STARSI, STARSZY (gr. presbyteroi, presbyteros) - w Piśmie Świętym termin odnoszący się do mężczyzn, którzy sprawowali funkcję przełożonych wspólnoty. W NT słowo to określa kierujących wspólnotami chrześcijańskimi, ustanowionych przez apostołów lub ich następców (Dz 11,30; 14,23). Urząd ten nawiązuje bardzo wyraźnie do tradycji żydowskiej (Lb 11,16n). Każda wspólnota chrześcijan miała swoich starszych. Apostoł Paweł, mając na uwadze dobro wspólnot i potrzebę zachowania w nich określonego porządku, ustanawiał w tym celu starszych (Dz 14,23), którzy przewodzili wspólnotom, rozstrzygali sporne kwestie i byli duchowymi przewodnikami wiernych. Niekiedy mianem starszych określano biskupów ( Tt 1,5-9).

SYJON.

JUDA.

MIŁOSIERDZIE BOŻE - przymiot Boga wyrażający się w Jego pełnej miłości postawie wobec człowieka, bez względu na jego zasługi. ST nie wypracował jednego pojęcia na określenie Bożego miłosierdzia, lecz używa kilku uzupełniających się terminów. W jęz. hebr. miłosierdzie Boże określane jest jako rachamim, które pochodzi od wyrazu oznaczającego ‘macicę’, ‘łono’. Bóg przyjmuje więc wobec człowieka postawę macierzyńską, jest kochającym rodzicem (np. Iz 49,14n). Ponadto używa się rzeczownika chesed, który wskazuje na takie cechy Boga, jak ‘życzliwość’, ‘miłość’, ‘lojalność’, ‘wierność’. Innym określeniem jest channun - ‘łagodność’, ‘litość’, ‘przebaczenie’. Według autorów NT najpełniejszym wyrazem miłosierdzia Bożego było Wcielenie Jezusa, który przyszedł na ziemię, aby zbawić wszystkich ludzi (np. J 12,47; Rz 11,30-32; Ef 2,4nn; 1Tm 1,15). Miłosierna miłość Chrystusa do ludzi cechowała całą Jego publiczną działalność i wyrażała się w niezliczonych gestach pomocy okazywanej ludziom (np. głoszenie Dobrej Nowiny o zbawieniu, przebaczanie grzechów, uzdrawianie z chorób, uwalnianie od złych duchów, wskrzeszanie z martwych). Przekazane przez Jezusa świadectwo o Bożym miłosierdziu pozwala ludziom wierzyć i mieć nadzieję, że na Sądzie Ostatecznym każdy człowiek doświadczy go od Boga w sposób pełny. Wszyscy ludzie powinni w całym swoim życiu naśladować ten przymiot Boga (np. Jk 2,13).

BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).

NIECZYSTOŚĆ, NIECZYSTY- biblijne pojęcie określające stan, który pozwala człowiekowi nawiązać kontakt z Bogiem (np. Rdz 35,2n; Joz 3,5; Jk 4,8). W kulturach Bliskiego Wschodu powszechnie stosowano różne praktyki mające na celu uzyskanie rytualnej czystości. Wśród Izraelitów również istniało przekonanie, że świętość Boga domaga się, aby człowiek, który pragnie nawiązać z Nim kontakt, był wolny od wszystkiego, co mogło go uczynić nieczystym. Nieczystość człowieka, według ówczesnej wiedzy, mogła być spowodowana np. przez kontakt ze zmarłym (np. Kpł 21,1n) lub przez kontakt z przedmiotami albo zwierzętami, które zawierały w sobie niebezpieczne siły (np. Kpł 11). Mogła też być związana z pewnymi stanami człowieka (np. menstruacją u kobiet, polucją u mężczyzn, chorobami itp.). Za nieczyste uważano również terytoria zajmowane przez pogan, dlatego łupy tam zdobyte były obłożone klątwą i najczęściej je niszczono (np. Joz 6,18.21; 7,1; 8,26n). Czystość rytualna pozwalała Izraelitom uczestniczyć w kulcie i w życiu społecznym. W stosowaniu przepisów odnoszących się do czystości, Izraelici popadali często w formalizm religijny, któremu ostro sprzeciwiali się prorocy ST. Według ich nauczania (np. Iz 10,1-17; Oz 6,6; Am 5,21-25) praktyki oczyszczające nie mogą ograniczać się do odprawiania zewnętrznych rytuałów, lecz powinny prowadzić do posłuszeństwa Bożym przykazaniom, czego wyrazem jest pełnienie uczynków miłosierdzia, p obożność i sprawiedliwość. Myśl proroków została podjęta i rozwinięta w NT. Według Jezusa, jedynie czystość moralna ma wartość religijną (np. Mk 7,1-23). Zob. KLĄTWA, POŚWIĘCENIE.

PRAWO (hebr. Tora - dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) - termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej ( Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob.

PRZYMIERZE.

JUDA.

ARKA PRZYMIERZA,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

MIEJSCE ŚWIĘTE,

MIESZKANIE.

Szymon wodzem
Objęcie władzy przez Szymona i śmierć Jonatana przypadają na 143 r. przed Chr. W swojej mowie, opracowanej przez autora księgi, jak to spotykamy w starożytnych dziełach historycznych, Szymon powołuje się na zasługi swojej rodziny w walce o niepodległość narodu. Spośród pięciu synów Matatiasza pozostał już tylko on i gotów jest stanąć na czele powstania. W atmosferze paniki po uwięzieniu Jonatana energiczny Szymon objął władzę. Okazał się roztropnym i bardzo skutecznym wodzem. Jego pierwsze decyzje dotyczyły przygotowań do walki z Tryfonem: odbudowy murów Jerozolimy i usunięcia z Jafy mieszkańców, którzy mogliby wydać miasto wrogowi.

Przywileje od Demetriusza II
Spotkanie w Ptolemaidzie, na które Demetriusz II wezwał Jonatana, dla przywódcy powstańców było wielkim ryzykiem. Niespodziewanie doprowadziło ono jednak do sojuszu. Przywileje Jonatana zostały potwierdzone, otrzymał także nowe. Demetriusz II nie zdecydował się na wojnę z Judeą, przynajmniej na razie wolał mieć w Jonatanie sprzymierzeńca. Król okazał się jednak bardziej wymagający od swego ojca (1Mch 10,25-45). Rozmaite uciążliwe podatki zastąpił bowiem sporą sumą pieniędzy płaconą regularnie przez Judeę (w. 28).

Zdobycie Gezer i twierdzy
Koniecznym krokiem ku faktycznej niepodległości było usunięcie garnizonów syryjskich stacjonujących w Gezer i w jerozolimskiej twierdzy. Szymon konsekwentnie usuwał ze swego państwa pogan i żydowskich renegatów, ale unikał przy tym aktów okrucieństwa. Po kilku latach oblężenia i blokady zmusił do kapitulacji załogę twierdzy w Jerozolimie, usuwając tym samym haniebny znak pogańskiej dominacji. Jerozolimska cytadela i miasto Gezer, po oczyszczeniu ich z przedmiotów kultu pogańskiego, zostały zasiedlone przez prawowiernych Żydów.

Pierwsza Księga Machabejska

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

W Pierwszej Księdze Machabejskiej opisane zostały walki Żydów o niepodległość w latach 175-134 przed Chr. Wspomniano w niej także o podbojach Aleksandra Macedońskiego. Do czasów późniejszych, po 134 r. przed Chr., odnosi się tylko ostatnie zdanie księgi, stwierdzające, że wiadomości o rządach Jana syna Szymona znajdują się w rocznikach jemu poświęconych. Władca ten, znany jako Jan Hirkan I, panował w Judei w latach 134-104 przed Chr. Księga mogła więc powstać za jego czasów lub niedługo po nich. Nie znamy imienia autora, możemy natomiast stwierdzić, że znał on dobrze dzieje tej epoki i zapewne osobiście uczestniczył w wydarzeniach. Mógł to być członek dworu dynastii machabejskiej, który miał wgląd do związanych z nią dokumentów.

Tytuł księgi pochodzi od nazwy opisanej w niej dynastii książąt i najwyższych kapłanów żydowskich, zwanej machabejską lub hasmonejską. Dynastia natomiast wzięła swoją nazwę od Judy, któremu nadano przydomek Machabeusz (od aram. słowa ‘młot’ albo od hebr. zwrotu ‘wybrany przez Jahwe’). Był on jednym z pięciu braci, którzy stanęli wraz z ojcem Matatiaszem na czele powstania Żydów przeciwko obcej okupacji. Nazwą „bracia machabejscy” określa się również, choć nieściśle, siedmiu braci, których męczeństwo zostało opisane w 2Mch 7.

Przydomek ten pojawia się także w nazwie Druga Księga Machabejska, która wbrew pozorom nie jest dalszym ciągiem Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz opisuje równolegle tę samą epokę. Istnieją też apokryfy o analogicznej nazwie: Trzecia Księga Machabejska, opowiadanie o prześladowaniach Żydów w Egipcie w III w. przed Chr., oraz Czwarta Księga Machabejska, która skupia się na męczeństwie starca Eleazara i siedmiu braci, opisanym także w Drugiej Księdze Machabejskiej (2Mch 6,18 – 7,42). Bliźniacze tytuły nie pochodzą z okresu powstawania dzieł, ale z czasów dużo późniejszych.

Hebrajski oryginał księgi nie przetrwał do naszych czasów. Korzystamy więc z wczesnego tłumaczenia zawartego w greckiej wersji Starego Testamentu – Septuagincie (LXX). Obecność Ksiąg Machabejskich w tym zbiorze oznacza, że w starożytności cieszyły się one uznaniem wśród Żydów mówiących po grecku, a także wśród chrześcijan. Jednak Żydzi czasów pobiblijnych, posługujący się językami aramejskim i hebrajskim, nie uznali ich za natchnione. Ostatecznie rabini nie zaliczyli ich do kanonu żydowskich ksiąg świętych. Pod ich wpływem również część chrześcijan wątpiła w natchnienie i kanoniczność greckich ksiąg Starego Testamentu. Od XVI w. takie stanowisko przyjmują protestanci. Katolicyzm wierny tradycji Kościoła starożytnego uznaje jednak Pierwszą i Drugą Księgę Machabejską za natchnione i kanoniczne. W prawosławiu uznaniem cieszą się także Trzecia i Czwarta Księga Machabejska. Współcześni Żydzi traktują te księgi jako cenne świadectwo bohaterskiej walki ich przodków z wrogami.

Księgi biblijne, których przynależność do kanonu była lub jest kwestionowana, nazywa się deuterokanonicznymi (wtórnokanonicznymi).

Treść i teologia

Tematyka Pierwszej Księgi Machabejskiej jest przede wszystkim historyczna. Styl księgi jest jednolity, kompozycja spójna i przemyślana. Najpierw autor nakreślił sytuację w Judei pod władzą grecką. Reprezentowali ją królowie pochodzenia macedońskiego, rządzący w Syrii ze stolicą w Antiochii. W 175 r. przed Chr. na tron wstąpił Antioch IV Epifanes, za którego panowania nasiliły się próby asymilacji Żydów. Wielu z nich już wtedy naśladowało zwyczaje greckie. W końcu 167 r. przed Chr. Antioch zniszczył Jerozolimę, a jej świątynię przekształcił w miejsce pogańskiego kultu. Zabronił pielęgnowania żydowskich zwyczajów oraz przymuszał do przyjmowania greckiego stylu życia. Prześladowania spotkały się z reakcją Żydów, którzy pod wodzą kapłana Matatiasza podjęli walkę powstańczą. Po śmierci Matatiasza na czele powstania stawali kolejno jego synowie: Juda, Jonatan, Szymon, a następnie Jan, syn Szymona. W 164 r. przed Chr. powstańcy dowodzeni przez Judę odzyskali świątynię i na nowo ją poświęcili. Za czasów Jonatana (najwyższego kapłana od 152 r. przed Chr.) odzyskali władzę w Judei, co Grecy z Syrii zmuszeni byli tolerować.

Opis tych faktów jest zasadniczo dokładny i wiarygodny, chociaż autor księgi nie ukrywa swojego punktu widzenia: utożsamia się z dynastią machabejską i z tej perspektywy interpretuje wydarzenia. Braci Machabeuszów uważa za powołanych przez Boga, a Greków z Syrii oraz kolaborujących z nimi Żydów uznaje za wrogów ojczyzny i religii. Tłem księgi jest więc konflikt świata żydowskiego z greckim.

Grecy nie doceniali wyjątkowości monoteistycznej religii żydowskiej. Uważali, że bogów jest tylu, ile potężnych sił w świecie, a różne religie czczą pod różnymi nazwami te same siły, np. grecki Zeus to Jupiter w Rzymie czy Baal w Syrii. Uważali, że Bóg Jahwe to lokalna „odmiana” Zeusa (albo Dionizosa). Sprzeciw Żydów odbierali jako działalność wywrotową.

Niektórzy Żydzi przyjęli poglądy Greków i wyrzekali się swoich obyczajów. Przystali na grecką szkołę, kulturę, organizację życia i domagali się miejsca w państwie na równi z obywatelami pochodzenia greckiego. Kult Boga Jahwe uznali za lokalny przejaw ogólnoludzkiej religijności i postanowili czcić Go na sposób grecki. Zyskali poparcie króla i władzę nad świątynią, a sprzeciw Żydów zachowujących tradycję próbowali złamać siłą.

Inna grupa Żydów próbowała pogodzić tradycyjną religijność z posłuszeństwem obcej władzy. Stanowisko takie reprezentował np. najwyższy kapłan Alkimos, zmarły w 159 r. przed Chr. W Księgach Machabejskich jego czyny zostały jednak potępione, a on sam uznany za kolaboranta (1Mch 7,23n; 2Mch 14,3).

Żydowscy powstańcy natomiast stanęli w obronie wiary w jedynego Boga i zbrojnie zwalczali garnizony greckie i kolaborantów. Inną formę sprzeciwu podjęli Żydzi, którzy pozostali heroicznie wierni swojej wierze. Wielu spośród nich spotkała za to śmierć męczeńska. Przesłanie Pierwszej Księgi Machabejskiej dotyczy więc stosunku ludzi wierzących do obcej władzy, kultury i religii. Kultura grecka nie została jednak potępiona jako taka. Sam autor naśladuje w swoim dziele wzory historycznego pisarstwa greckiego. Według niego wiedza czy sztuka obcych kultur nie są czymś złym. Złe jest przejmowanie ideologii, moralności i kultu sprzecznych z religią objawioną. Księdze obca jest też wroga postawa wobec obywateli innych narodowości; krytykuje się jedynie agresorów.

Aprobata wojny zawarta w księdze może okazać się trudna do przyjęcia przez chrześcijańskiego czytelnika. Autor opisuje ją jednak jako metodę obrony wiary i ojczyzny przed niesprawiedliwą agresją.