21W dokumentach można znaleźć informację, że prorok Jeremiasz nakazał wygnańcom zabrać ogień, co już zostało powiedziane. 2Prorok, dając wygnańcom Prawo, polecił, aby nie zapominali o przykazaniach PANA i aby nie dali się zwieść widokiem posągów ze złota i srebra oraz znajdujących się wokół nich ozdób.3W licznych, podobnych słowach zachęcał ich, aby nie wyrzucali Prawa ze swoich serc. 4To pismo mówi także o tym, że prorok otrzymał od Boga pouczenie, aby namiot i arka towarzyszyły mu w drodze na górę, na którą niegdyś wszedł Mojżesz, aby podziwiać dziedzictwo Boże.5Gdy Jeremiasz tam przyszedł, znalazł grotę i umieścił w niej namiot, arkę i ołtarz kadzielny, a wejście zabarykadował. 6Niektórzy z jego towarzyszy przyszli później, aby oznakować drogę, ale nie mogli znaleźć groty. 7Gdy Jeremiasz dowiedział się o tym, skarcił ich, mówiąc: «Miejsce to pozostanie nieznane, dopóki Bóg nie zgromadzi ludu i nie okaże miłosierdzia. 8Wtedy PAN wskaże te rzeczy. Pojawi się chwała PANA i obłok, jak było za czasów Mojżesza i wtedy, gdy Salomon modlił się, aby świątynia została uroczyście poświęcona».9Jest tam też mowa o tym, jak Salomon, który miał dar mądrości, złożył ofiarę z okazji poświęcenia i ukończenia budowy świątyni. 10Podobnie jak Mojżesz modlił się do PANA, a zstąpił ogień z nieba i spalił ofiary, tak też modlił się Salomon i ogień zstępujący z góry pochłonął całopalne ofiary.11Mojżesz powiedział: «Ofiarę za grzechy spalono, aby nie została spożyta». 12W ten sam sposób również Salomon świętował osiem dni. 13To samo opisują dokumenty i pamiętniki Nehemiasza. Mówią one również o tym, jak założył on bibliotekę, zebrał księgi o królach, prorokach i o Dawidzie oraz pisma królów dotyczące darów ofiarnych. 14Podobnie też Juda zgromadził dokumenty rozproszone w wyniku wojny, która u nas była, i mamy je u siebie. 15Jeśli więc ich potrzebujecie, przyślijcie do nas kogoś, kto wam je dostarczy.
16Piszemy do was, przygotowując się do świętowania Oczyszczenia. Dobrze uczynicie, świętując te dni. 17Bóg jest tym, który ocalił cały swój lud, zwrócił wszystkim dziedzictwo, królestwo, kapłaństwo i świętość, 18jak obiecał w Prawie. Ufamy więc Bogu, że szybko zlituje się nad nami i zgromadzi nas ze wszystkich stron świata w miejscu świętym. Wybawił nas bowiem z wielkich nieszczęść i oczyścił to miejsce”.
Wprowadzenie autora
19Opowiadanie o Judzie Machabeuszu i jego braciach, o oczyszczeniu świątyni Najwyższego i poświęceniu ołtarza, a także 20o wojnach przeciwko Antiochowi Epifanesowi i jego synowi Eupatorowi, 21o pochodzących z nieba objawieniach dla tych, którzy tak mężnie walczyli o judaizm, że chociaż nieliczni, odbili cały kraj i przepędzili barbarzyńskie narody, 22odzyskali słynną na całym świecie świątynię, uwolnili miasto oraz przywrócili prawa, które chciano znieść. Dokonali tego, ponieważ PAN darzył ich łaską z całą łagodnością.
23Staraliśmy się streścić w jednym dziele to wszystko, co Jazon Cyrenejczyk opisał w pięciu księgach. 24Zauważyliśmy bowiem, że ci, którzy pragną zagłębić się w opowiadania historii, napotykają na trudność z powodu bardzo wielu liczb oraz mnogości szczegółów. 25Dlatego tym, którzy chcą ją czytać, postanowiliśmy dostarczyć przyjemności; tym, którzy pragną ją zapamiętać – pomocy; a wszystkim, którzy się z nią zetkną – pożytku. 26Nam zaś samym, którzy podjęliśmy się dokonania niełatwego zadania streszczenia, sprawa ta przysporzyła trudu i bezsenności, 27podobnie jak niełatwo jest temu, kto przygotowuje ucztę i pragnie zadowolić biesiadników. My jednak chętnie ponieśliśmy ten trud, aby zaskarbić sobie wdzięczność wielu. 28Troskę o szczegóły historyczne pozostawiamy historykowi, my natomiast zajęliśmy się opracowaniem streszczenia. 29Architekt nowego domu musi troszczyć się o całą budowlę, ten zaś, kto chce go upiększyć i ozdobić malowidłami, stara się tylko o materiały do ozdoby. Myślę, że podobnie jest również z nami. 30Pogłębienie i uporządkowanie faktów oraz ich szczegółowa analiza – to zadanie historyka. 31Temu zaś, kto przygotowuje streszczenie, należy pozwolić na skrócenie tekstu i pominięcie szczegółów.
32W tym miejscu rozpoczynamy opowiadanie, nie dodając już nic do tego, co powiedzieliśmy. Byłoby bowiem nierozsądne rozwodzić się nad wstępem do historii, a skracać samą historię.
pamiętniki Nehemiasza – w takim gatunku literackim została napisana połowa Księgi Nehemiasza (Ne 1,1 – 2,20; 3,33 – 7,5; 12,27-43; 13,4-31).
Jest to bardzo cenna informacja o początkach Pisma Świętego jako zbioru ksiąg. Zbiór Nehemiasza obejmował prawdopodobnie księgi typu historycznego i proroctwa, jak też przepisy znane z Księgi Kapłańskiej. Nie był to cały Pięcioksiąg, gdyż jego zebranie i upowszechnienie wiąże się z Ezdraszem. W jego czasach jednak nie znano jeszcze idei kanonu biblijnego jako zbioru ksiąg świętych i natchnionych przez Boga. Druga Księga Machabejska sugeruje powiązanie tego zbioru z życiem religijnym ludu Bożego. Ustalony później kanon biblijny również jest tego wyrazem.
Juda – zob. 2Mch 1,10+.
W czasie wojen machabejskich prześladowcy niszczyli znalezione egzemplarze Prawa, tj. Pięcioksięgu (1Mch 1,56). Juda Machabeusz uratował zbiór ksiąg przechowywany w świątyni. Kolekcja ta zapewne była bliska obecnej Biblii Hebrajskiej, z dodaniem nowszej dokumentacji typu historycznego.
Juda Machabeusz – zob. 2Mch 1,10+.
Antioch Epifanes – król syryjski z dynastii Seleucydów, syn Antiocha III Wielkiego, wstąpił na tron po śmierci brata, Seleukosa IV Filopatora (187-175 przed Chr.), w 175 r. przed Chr. i panował do 164 r. Wielbiciel kultury greckiej, którą siłą wprowadzał w swoim państwie. Przemoc wobec Żydów oraz rabunek skarbów świątyni jerozolimskiej (1Mch 1,20-24; 2Mch 5,1-20) doprowadziły do wybuchu powstania Machabeuszów.
judaizm – termin ten pojawił się w okresie machabejskim na oznaczenie całości wiary i pobożności żydowskiej.
Jazon Cyrenejczyk – ten nieznany skądinąd autor napisał swoje dzieło pod koniec II w. przed Chr. lub nieco później.
PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).
PRAWO (hebr. Tora - dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) - termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej ( Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob.
PRZYMIERZE.
PRZYKAZANIE - żądanie wyrażone przez słowo mówione lub na piśmie. Termin ten odnosi się niekiedy w Piśmie σwiętym do relacji międzyludzkich, np. może wyrażać żądanie rodzica względem dziecka (Jr 35,14; Prz 6,20) lub króla wobec poddanych (2Krl 18,36). Zasadniczo ma jednak znaczenie teologiczne i określa wymagania wynikające z przymierza zawartego na Synaju między Bogiem a Jego ludem. Terminem przykazanie określa się przede wszystkim polecenia zawarte w Dekalogu (Wj 20,1-17; Pwt 5,6-21). W sensie szerszym odnosi się on do różnego rodzaju regulacji prawnych, etycznych i kultycznych, wynikających z Dekalogu, które zawarte są w Pięcioksięgu (Wj 20,22n; 25 - 31; 35 - 40; Kpł 17 - 26; Pwt 12 - 26). Przykazania nie są narzuconym przez Boga bezdusznym prawem, lecz stanowią konsekwencję zbawczych dzieł Boga dokonanych w historii Izraela (wybranie, wyzwolenie z Egiptu, zawarcie przymierza). Są również przejawem odpowiedzialności Boga za swój lud, do którego ma On wyłączne prawo. Odp owiedzią człowieka na Boże przykazania ma być ich przestrzeganie (Kpł 26,3), ponieważ są one dla człowieka rozkoszą i przedmiotem miłości (Ps 119,47.127.143), a także w skuteczny sposób przygotowują go na przyjęcie zbawienia. Sankcją za lekceważenie przykazań jest przekleństwo ( Kpł 26,14nn; Pwt 27,15-26). Jezus nie odrzucił przykazań ST, lecz je zaktualizował i uczynił jeszcze bardziej radykalnymi, przez postawienie na pierwszym miejscu przykazania miłości Boga i bliŹniego (np. Mt 22,35-40). Zob. PRZEKLE┴STWO.
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
ARKA PRZYMIERZA, ARKA BOŻA, ARKA PANA, ARKA ŚWIADECTWA - drewniana skrzynia pokryta złotem. Przechowywano w niej otrzymane od Boga i przekazane przez Mojżesza kamienne tablice z Dziesięcioma przykazaniami (Wj 25,16), naczynie z manną (Wj 16,33n) oraz laskę Aarona. W sposób symboliczny arka wyrażała obecność Boga pośród Jego ludu. Podczas wędrówki Izraelitów przez pustynię Arka Przymierza znajdowała się w przenośnym sanktuarium (Namiot Spotkania), później przechowywano ją w sanktuarium w Szilo, a następnie umieszczono w miejscu najświętszym świątyni wybudowanej w Jerozolimie przez Salomona (1Krl 8,4-7). Przypominała Izraelowi o jego zobowiązaniach wynikających z przymierza. W czasach pomojżeszowych to właśnie przed arkę ludzie przychodzili na spotkanie z Bogiem (1Sm 3; 2Sm 7,18). Po zburzeniu świątyni w 587/586 r. przed Chr. prawdopodobnie zabrali ją Babilończycy. Dalsze jej losy są nieznane. Prorok Jeremiasz (Jr 3,16n) nie każe żałować zaginionej arki, ponieważ w nowym przymierzu prawo będzie wypisane w sercach. Zob.
CHERUBY,
MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, NAMIOT SPOTKANIA,
PAN ZASTĘPÓW.
CHWAŁA (hebr. kawod - ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) - w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Czasami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W NT chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa (np. J 1,14; 17,1.4). Oddawać chwałę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adorować i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezusowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (Rz 2,7; 8,17; 2Tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4).
ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.
ARKA PRZYMIERZA,
MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,
MIEJSCE ŚWIĘTE,
MIESZKANIE.
CAŁOPALENIE, CAŁOPALNA OFIARA (hebr. ola - ‘to, co się wznosi’, lub kalil - ‘doskonała’) - ofiara składana dwa razy dziennie, rano i wieczorem, w świątyni jerozolimskiej, a także przy okazji różnych specjalnych okoliczności. Różniła się od innych ofiar tym, że spalano całe zwierzę (z wyjątkiem skóry, którą otrzymywał kapłan). Dlatego też w terminologii greckiej ofiarę tę określano jako holokaustos - ‘całkowite spalenie’. Ogień, w którym ofiara była spalana, symbolizował Bożą obecność. Nierozcinanie zwierzęcia na kawałki oznaczało, że ofiara była pełna i doskonała. Zwierzę ofiarne musiało być starannie wyselekcjonowane i nie mogło mieć na ciele żadnej skazy. Obrzęd składania ofiary całopalnej rozpoczynał się od gestu położenia dłoni na głowie ofiarowanego zwierzęcia ( Kpł 1,4), co wyrażało intencję uczynienia ofiary z samego siebie. Jej celem było pojednanie człowieka z Bogiem. Ofiary całopalne składane w czasach ST były zapowiedzią jedynej doskonałej ofiary, którą złożył z siebie Jezus Chrystus. Dopiero ofiara Chrystusa na krzyżu w sposób całkowity pojednała ludzi z Bogiem i stała się Źródłem odpuszczenia grzechów (zob. np. Rz 5). Zob.
OFIARA.
OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.
CAŁOPALENIE,
OŁTARZ.
ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.
ARKA PRZYMIERZA,
MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,
MIEJSCE ŚWIĘTE,
MIESZKANIE.
POŚWIĘCENIE - polegało na wyłączeniu czegoś lub kogoś ze sfery świeckiej po to, aby przeznaczyć jedynie do sfery religijnej. Wynikało to ze świadomości radykalnego podziału całej rzeczywistości na to, co świe ckie, oraz to, co święte. Poświęcenie było więc traktowane jako działanie zmierzające do uświęcenia, to znaczy do zbliżenia kogoś lub czegoś do Boga, który sam jest świętością. Osoba, zwierzę lub rzecz - przez akt poświęcenia - stawały się wyłączną własnością Boga i nie można ich było wykupić (Kpł 27,28n). Poświęcenia wymagało przede wszystkim to, co wiązało się z kultem, a więc kapłani (np. Wj 29,1nn), miejsca przeznaczone do kultu oraz naczynia używane w kulcie. Dokonywało się ono przez specjalne obrzędy (np. Wj 30,22-33). Poza tym każdy mógł osobiście poświęcić Bogu jakąś rzecz (np. Kpł 22,21; 23,38; Lb 15,3). Poświęcenie może przyjmować niekiedy w Piśmie Świętym specyficzne znaczenie, kiedy jest mowa o obłożeniu klątwą rzeczy, miejsc lub ludzi. Zob.
KLĄTWA.
OŁTARZ - miejsce składania ofiary. Pierwotnie w tradycji biblijnej ołtarze usypywano z nieociosanych kamieni lub ziemi. Nie składano na nich ofiar, lecz były one pamiątką objawienia się Boga i świętym miejscem modlitwy (np. Rdz 12,8; Ps 43,3n). Z czasem stały się wyłącznie miejscami składania ofiar Bogu (lub bóstwom pogańskim) i znajdowały się w świątyniach. Praktyka budowania ołtarzy ofiarnych dla bóstw jest typowa dla kultur i religii Bliskiego Wschodu i nie jest oryginalnym pomysłem Izraelitów. Uważano, że ołtarze i otaczające je świątynie są ziemskimi mieszkaniami bóstw, którym należy ofiarować pokarm i miłą woń. Idea karmienia Boga była obca Izraelitom. Dla nich ołtarze były miejscami świętymi, pomagającymi w komunikacji z Bogiem. Składając na nich ofiary, wyrażali uwielbienie, dziękczynienie, przebłaganie za grzechy itp. Po centralizacji kultu w Jerozolimie (reforma Jozjasza w drugiej połowie VII w. przed Chr.) i zlikwidowaniu lokalnych sanktuariów, pozostały tylko trzy ołtarze w świątyni jerozolimskiej: ołtarz do ofiar całopalnych (wykonany z brązu), ołtarz kadzielny (wykonany ze złota) i ołtarz chlebów poświęconych (Wj 37,25 - 38,7). Zob.
OFIARA,
RÓG.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
Wprowadzenie autora
Pod względem formy wprowadzenie to naśladuje prologi greckich dzieł historycznych. Autor zarysowuje główne treści księgi, podaje wykorzystane źródła i w kwiecistym stylu wyjaśnia swoją intencję. Tematy zawarte w ww. 19-22 zostaną rozwinięte i wyjaśnione w dalszej części księgi. Autor tłumaczy, że streścił dzieło Jazona z Cyreny, nie troszcząc się zbytnio o szczegóły historyczne. Chciał bowiem w swoim dziele zawrzeć przede wszystkim pouczenia moralne i religijne, ujęte w zgrabną formę literacką.
Druga Księga Machabejska
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Prześladowania Żydów w II w. przed Chr. oraz ich walkę z obcą okupacją opisuje Druga Księga Machabejska. Akcja księgi rozgrywa się od około 180 r., a kończy przed 160 r. przed Chr., jednak samo dzieło zostało spisane kilkadziesiąt lat po opisanych w nim zdarzeniach. Część wstępna, list do Żydów w Egipcie, jest w tekście datowana na 124 r. przed Chr. (2Mch 1,9), lecz główne partie księgi pochodzą niewątpliwie z czasów późniejszych. Autor nie relacjonuje wydarzeń bezpośrednio, lecz jak zaznacza w 2Mch 2,23, opiera się na wcześniejszym, obszerniejszym dziele historycznym pióra Jazona z Cyreny. Opisywane wydarzenia przedstawia jako niedawne i znaczące dzięki swej aktualności. Można więc sądzić, że trzon księgi powstał w końcowych latach II w. przed Chr. lub nieco później. Ponieważ księga została w oryginale napisana po grecku, nie jest wykluczone, że powstała w Egipcie, gdzie Żydzi posługiwali się tym językiem na co dzień, a nie w Judei, która jest miejscem akcji opisywanych wydarzeń.
Żydzi oraz protestanci nie włączają Drugiej Księgi Machabejskiej do kanonu biblijnego Starego Testamentu, gdyż jest ona utworem greckim, a nie hebrajskim. Za natchnioną i kanoniczną uważa ją natomiast Kościół katolicki oraz prawosławie. Kwestie te zostały dokładniej wyjaśnione we Wprowadzeniu do Pierwszej Księgi Machabejskiej.
Druga Księga Machabejska nie jest dalszym ciągiem Pierwszej Księgi Machabejskiej. Opowiada w sposób niezależny o wydarzeniach z tej samej epoki, czyli z czasów zbrojnego powstania Żydów pod wodzą Machabeuszów przeciwko władzy Greków z Syrii. Stąd także bliźniaczy tytuł księgi. Ponieważ o walkach Machabeuszów z wrogami więcej wiadomo z Pierwszej Księgi Machabejskiej, we Wprowadzeniu do niej wyjaśniono bliżej dzieje tych czasów i tło konfliktu.
Treść i teologia
Księga opowiada o przeszłości, ale nie jest dziełem historycznym w sensie ścisłym (2Mch 1,28-31). W odróżnieniu od Pierwszej Księgi Machabejskiej nie opowiada o kolejnych wydarzeniach, ale składa się z kilku odrębnych części, a te z kolei – z mniejszych epizodów. Część wstępna (2Mch 1 – 2) zawiera dwa listy. Pierwszy wskazuje na cel utworu i wyjaśnia, dlaczego Żydzi mają obchodzić święto poświęcenia świątyni jerozolimskiej (Chanukę). Drugi list zawiera legendarne opowieści o losach Arki Przymierza i ognia ze świątyni. Dopiero potem następuje właściwy wstęp do księgi, z wyjaśnieniem autora, w jaki sposób została ona napisana.
Trzon księgi składa się z trzech części, przy czym każda z nich dotyczy ataków na świątynię jerozolimską. Najpierw przedstawiono próbę rabunku świątyni podjętą przez greckiego wodza Heliodora za czasów króla Seleukosa IV, około 180 r. przed Chr. (2Mch 3). Następnie obszernie opisano prześladowania za czasów króla Antiocha IV Epifanesa (2Mch 4 – 9): zdradę Żydów ulegających wpływom greckim, przymuszanie do porzucenia zwyczajów żydowskich, wprowadzenie kultu pogańskiego do świątyni jerozolimskiej (167 r. przed Chr.) i przypadki męczeństwa wiernych Żydów. Przeciwko tym represjom wybuchło powstanie pod wodzą Judy Machabeusza, który w 164 r. przed Chr. odzyskał i oczyścił świątynię. Potem nastąpiły kolejne ataki na Judeę i świątynię jerozolimską (2Mch 10 – 15). Ostatni z nich miał miejsce podczas wyprawy wodza greckiego Nikanora w 161 r. przed Chr., zakończonej jego całkowitą klęską. Niedługo po tych wydarzeniach Juda Machabeusz zginął w bitwie, ale księga już o tym nie wspomina.
Sposób przedstawienia tych wydarzeń nie jest ściśle historyczny i różni się znacznie od dość suchej relacji znanej z Pierwszej Księgi Machabejskiej. DrugaKsięga Machabejska powstała na podstawie źródeł historycznych, ale jest także dziełem literackim, kwiecistym, nacechowanym przesadą i zawierającym oprócz danych historycznych liczne upiększenia oraz motywy legendarne. O wydarzeniach autor mówi obszernie i pięknie, ale nieprecyzyjnie. Chętnie odwołuje się do uczuć bohaterów i odbiorcy. Ten sposób pisania określa się niekiedy mianem „historii patetycznej”.
Chociaż księga dotyczy walk z Grekami oraz prześladowań religijnych ze strony greckich władz i odstępców żydowskich, napisana jest na wzór literatury greckiej tej epoki i wielokrotnie odwołuje się do greckich ideałów i pojęć: bohaterstwa, cnoty, szlachetności, wytrwałości w cierpieniu. Wartościowe elementy obcej kultury zostały więc przyjęte z uznaniem.
Podczas gdy Pierwsza Księga Machabejska bardziej skupia się na przekazie faktów związanych z walką zbrojną, przesłaniem Drugiej Księgi Machabejskiej jest ukazanie religijnego znaczenia wydarzeń. Prawdziwą pobożność przeciwstawia ona fałszywej religii pogan. Przedstawia Boga, który broni swojej świątyni i wspiera swych wiernych, dokonując cudów. On karze za grzechy, poskramia pychę, ale i okazuje miłosierdzie. Powstańcy uznają swoją zależność od Boga i w Nim pokładają nadzieję, dlatego stając do walki, modlą się gorąco o Jego pomoc.
Dla ukazania wzorów postaw autor kreśli portrety wiernych wyznawców Boga. Są nimi np. szlachetny Oniasz, najwyższy kapłan, i dzielny wódz Juda Machabeusz. Zalicza się do nich także męczenników, którzy woleli zginąć, niż zaprzeć się wiary: Eleazara, siedmiu braci i ich matkę, a także Razisa i liczne bezimienne ofiary prześladowań.
Pamięć o żydowskich męczennikach czasów machabejskich była inspiracją dla czci oddawanej męczennikom w chrześcijaństwie. Autor księgi formułuje szczególnie ważny punkt jej teologii: wiarę w zmartwychwstanie umarłych i sąd po śmierci. Bóg odda męczennikom ich życie, a prześladowców dosięgnie zasłużona kara (2Mch 7,1n.9-14). Ta wiara prowadzi do przekonania o potrzebie i skuteczności modlitwy za zmarłych oraz składania za nich ofiar (2Mch 12,44n).
Pod względem formy wprowadzenie to naśladuje prologi greckich dzieł historycznych. Autor zarysowuje główne treści księgi, podaje wykorzystane źródła i w kwiecistym stylu wyjaśnia swoją intencję. Tematy zawarte w ww. 19-22 zostaną rozwinięte i wyjaśnione w dalszej części księgi. Autor tłumaczy, że streścił dzieło Jazona z Cyreny, nie troszcząc się zbytnio o szczegóły historyczne. Chciał bowiem w swoim dziele zawrzeć przede wszystkim pouczenia moralne i religijne, ujęte w zgrabną formę literacką.