71Synu mój, pamiętaj moje słowa, przechowuj w pamięci me przykazania.
2Przestrzegaj moich przykazań, a żył będziesz,
pilnuj mego pouczenia jak źrenicy oka.
3Przywiąż je do palców,
wypisz na tablicy swego serca.
4Mów do mądrości: „Jesteś moją siostrą!”.
Umiejętność nazwij przyjaciółką,
5aby cię ustrzegła przed obcą kobietą,
przed cudzą żoną, której słowa są gładkie.
6Bo kiedy spoglądałem zza kraty
przez okno mojego domu,
7zobaczyłem ludzi niedoświadczonych
i rozpoznałem wśród nich nierozumnego młodzieńca.
8Przechodził ulicą obok narożnika,
kierując się w stronę jej domu,
9w wieczornym mroku kończącego się dnia,
wśród ciemności zapadającej nocy.
10I oto stanęła przed nim kobieta:
strój nierządnicy, w sercu przebiegłość.
11Jest podniecona i napastliwa,
jej nogi nie ustoją w domu.
12Krąży po ulicach i placach,
czyha na każdym rogu.
13Już pochwyciła go, całuje
i mówi z zuchwałą miną:
14„Złożyłam ofiary wspólnotowe,
dziś wypełniłam swój ślub.
15Dlatego wyszłam ci naprzeciw,
aby cię odszukać, i oto znalazłam.
16Okryłam swe łóżko pościelą,
rozłożyłam wzorzyste tkaniny z Egiptu.
17Skropiłam swoje posłanie mirrą,
aloesem i cynamonem.
18Chodź, upoimy się miłością aż do rana
i zatopimy się w rozkoszy.
19Bo męża nie ma w domu,
udał się w daleką drogę.
20Zabrał ze sobą trzos złota,
do domu powróci w czas pełni księżyca”.
21Zasypała go mnóstwem słów
i zręczną mową uwiodła.
22Poszedł za nią natychmiast,
jak wół prowadzony na rzeź,
jak jeleń wiedziony na powrozie,
23do miejsca, gdzie strzała przebije mu wątrobę.
Jest jak ptak pędzący do sieci,
który nie wie, że tam utraci życie.
24Dlatego słuchajcie mnie, moi synowie,
uważajcie na słowa ust moich.
25Niech twoje serce nie wyrywa się ku jej drogom,
nie błąka się po jej ścieżkach.
26Bo wielu poległo od zadanego przez nią ciosu,
wielka jest liczba tych, których zgładziła.
27Jej dom jest drogą do krainy umarłych,
prowadzi do komnat śmierci.
siostra – w języku biblijnym jest to często określenie małżonki, oblubienicy (np. Tb 7,12; Pnp 4,9; zob. Słownik).
ofiary wspólnotowe – typ ofiar, który wiązał się z wykwintną ucztą (Kpł 7,11-21; zob. Słownik). Dla złej kobiety nie jest istotny wymiar duchowy praktyk religijnych, ale związana z nimi okazja do świętowania i zabawy.
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
DROGA - w Piśmie Świętym termin ten ma często znaczenie symboliczne. Zwykle oznacza wzorzec postępowania Boga (Iz 55,8n) i ludzi (Ps 1,6). Słowem tym posługuje się również biblijna literatura mądrościowa, której autorzy zachęcają do wyboru drogi, która prowadzi do życia i przestrzegają przed błędną drogą prowadzącą do śmierci (np. Pwt 30,15-20; Ps 119,1; Prz 4,19; Mt 7,13n). Lud Izraela, mający swoje korzenie w koczowniczych plemionach, rozumiał swoją historię jako wędrówkę, jako nieustanne bycie w ”drodze” zapoczątkowane przez Abrahama. W NT słowo to nabiera jeszcze bardziej specyficznego znaczenia. Jezus siebie samego nazywa drogą prowadzącą do Ojca (J 14,6). Każdy, kto łączy się z Chrystusem, otrzymuje nowe życie (Hbr 10,20). Jednym z pierwszych określeń tworzącej się wspólnoty chrześcijan był zwrot zwolennicy tej drogi (np. Dz 9,2).
KRAINA UMARŁYCH (hebr. Szeol; gr. Hades) - określenie odnoszące się do miejsca, w którym przebywają ludzie po śmierci. Istniało przekonanie, że znajduje się ono pod ziemią. Żydzi twierdzili, że przebywający tam zmarli są oddzieleni od Boga. ST nie zawiera jednoznacznych wyjaśnień na temat tego, co dzieje się z człowiekiem po jego śmierci (np. 2Mch 7,9.11.14.23.29.36; Hi 19,25-27). W kilku psalmach znajdujemy sugestię, że w miejscu przebywania zmarłych więź z Bogiem nie jest tak silna jak za życia. Umarli są tylko cieniami, odbiciami tych istot, którymi niegdyś byli (np. Koh 9,10), a egzystencję w krainie umarłych cechuje zapomnienie i bierność (np. Ps 88,12). Autor Ps 139,8 wyraża przekonanie, że Bóg jest obecny w tej krainie, jednak uważano, że człowiek nie ma tam odpowiedniej znajomości Boga, a tym samym nie może Mu oddawać czci. W Ps 49,16 zawarta jest sugestia, że Bóg może wybawić człowieka od konieczności wiecznego przebywania w krainie umarłych.
Młodzieniec i zła kobieta
Do swej przestrogi nauczyciel dołącza jeszcze opowieść, w której zamężna kobieta, przebrana za nierządnicę, próbuje zwabić lekkomyślnego młodzieńca. W zamian za miłosną rozkosz ma ją wesprzeć finansowo i pomóc jej wywiązać się ze złożonego ślubu, choć Prawo wyraźnie zakazywało takich praktyk (Pwt 23,19). Młodzieniec, usidlony powabem jej słów i ciała, zostaje sarkastycznie przyrównany do wołu lub jelenia. Wielu odczytuje tę scenę jako obraz zwodniczego uroku kultu płodności, praktykowanego przez mieszkańców Kanaanu i stanowiącego ciągłe zagrożenie dla Izraelitów, którzy nierzadko stawali przed pokusą wiary w magiczną moc obrzędów seksualnych, sprawowanych przez pogańskie kapłanki. Postać złej kobiety można także interpretować jako uosobioną głupotę, która zagraża niedoświadczonemu młodzieńcowi, kusząc go swoją atrakcyjnością.
Księga Przysłów
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Tytuł Przysłowia Salomona, syna Dawida, króla izraelskiego, umieszczony na początku Księgi Przysłów, wskazuje jej konkretnego autora i rodzaj literacki. Choć nie można wykluczyć prawdziwości tego sformułowania (tym bardziej że tekst 1Krl 5,12 informuje o trzech tysiącach przysłów wypowiedzianych przez tego wybitnego króla), to jednak zróżnicowane słownictwo, styl i tematyka, a także wielość gatunków literackich, świadczą o raczej długim procesie powstawania Księgi Przysłów, dokonującym się w bliżej nieznanych ośrodkach mądrościowych. Na jej ostateczny kształt złożyły się tradycje związane z mądrością zarówno Izraela, jak i krajów ościennych.
Proces redakcyjny rozpoczął się prawdopodobnie od zestawienia pierwszego zbioru przysłów Salomona (Prz 10,1 – 22,16), do którego wkrótce dołączono nauki anonimowych mędrców (Prz 22,17 – 24,22; 24,23-34). Z czasem powstał drugi zbiór przysłów Salomona (Prz 25 – 29), wzbogacony następnie dodatkami zawierającymi spuściznę literacką mędrców spoza Izraela (Prz 30,1-14; 30,15-33; 31,1-9). Proces redakcji zakończył się po powrocie z wygnania babilońskiego (V‑IV w. przed Chr.), w okresie upowszechnionego kształcenia mądrościowego. Wtedy to dzieło otrzymało obszerne wprowadzenie złożone z nauk szkolnych (Prz 1 – 9) oraz zakończenie w formie poematu, który w sensie dosłownym ukazuje wzór kobiety, a w sensie alegorycznym odnosi się do mądrości jako doskonałej towarzyszki życia człowieka (Prz 31,10-31).
Treść i teologia
Księga Przysłów stanowi zbiór różnorodnych tekstów, jednak można wyróżnić w niej pewne bloki tematyczne:
1. Tytuł i wprowadzenie (Prz 1,1-6).
2. Zbiór nauk szkolnych i utworów mądrościowych w formie pouczeń, przestróg, zachęt itp. Podkreślają one znaczenie mądrości w życiu człowieka, opisują program formacji mądrościowej, zwracają uwagę na związek mądrości z pobożnością i z postępowaniem człowieka (Prz 1,7 – 9,18). W tej części można wyróżnić dwie mowy uosobionej Mądrości Bożej (Prz 1,20-33; 8,1-36) oraz trzy krótkie zbiory sentencji i napomnień (Prz 3,27-35; 6,1-19; 9,7-12).
3. Pierwszy obszerny zbiór przysłów Salomona (Prz 10,1 – 22,16), zawierający 375 krótkich, przeważnie dwuczłonowych utworów, zwanych przysłowiami. Każde z nich składa się z dwóch paralelnych zdań, dotyczących najrozmaitszych przejawów ziemskiej rzeczywistości, w której żyje człowiek. Dostarczana przez przysłowia wiedza jest sprawdzona i pewna, ponieważ pochodzi z wnikliwej obserwacji świata i człowieka. Zwięzłość sformułowań ułatwia ich zapamiętanie i stosowanie w życiu.
4. Pierwszy zbiór nauk anonimowych mędrców (Prz 22,17 – 24,22), zawierający pouczenia, przestrogi, nakazy i zakazy adresowane do ludzi, których sytuacja życiowa wymagała formacji mądrościowej. Nauki te dotyczą przede wszystkim karności oraz ogólnej wiedzy o życiu. Choć niektóre z nich przywodzą na myśl bardzo podobne utwory egipskie i mezopotamskie (Nauki Ptah-Hotepa – ok. 2500 r. przed Chr., Pouczenia Ankszeszonki – ok. 200 r. przed Chr., Pouczenia Amenemope – ok. 1200 r. przed Chr.), to jednak zachowują swą oryginalność, gdyż są przepojone duchem religii monoteistycznej i mają na uwadze życie ludzi normowane prawem jedynego Boga. Pochodzą one prawdopodobnie z okresu wczesnej monarchii i powstały w środowisku dworskim.
5. Krótki drugi zbiór nauk anonimowych mędrców (Prz 24,23-34), ograniczający się zaledwie do kilku napomnień, które dotyczą różnych przejawów ówczesnego życia społecznego.
6. Drugi duży zbiór przysłów Salomona (Prz 25 – 29), zestawiony przez ludzi z dworu króla judzkiego Ezechiasza (ok. 725-697 r. przed Chr.; Prz 25,1), którzy prawdopodobnie zebrali i zabezpieczyli przysłowia z terenów północnych, jeszcze przed upadkiem Królestwa Północnego (Izraela), zajętego przez Asyrię (722 r. przed Chr.). Zbiór zawiera 137 przysłów, wśród których jest też sporo napomnień.
7. Zbiór wypowiedzi Agura (Prz 30,1-14), złożony z kilku jednostek literackich, różnych w formie, ale przypisywanych temu mędrcowi spoza Izraela.
8. Przysłowia liczbowe (Prz 30,15-33), oparte na schematycznych formułach, w których zestawia się pewne elementy natury ożywionej z przejawami życia człowieka.
9. Nauka dla Lemuela (Prz 31,1-9), zawierająca niewielki zbiór krótkich napomnień, przekazywanych przez matkę synowi, który jest królem mało znanej krainy Massa.
10. Poemat o mądrości (Prz 31,10-31), sławiący mądrość jako idealną towarzyszkę życia, na wzór najlepszej żony, matki i gospodyni.
Wskazania zawarte w Księdze Przysłów uczą przede wszystkim tego, jak zbudować życie, które będzie się podobać Bogu. Powinno ono opierać się na postępowaniu zgodnym z mądrością i dalekim od nieroztropności, sprowadzającej się do niemoralnego życia i braku wierności Bożym przykazaniom. Mądrość natomiast, utożsamiana w niektórych tekstach z samym Bogiem, prowadzi do życia uczciwego, sprawiedliwego, pracowitego, a zwłaszcza bogobojnego.
Księga Przysłów nie jest tylko zbiorem starożytnych aforyzmów, ale może przyczynić się także do duchowego rozwoju ludzi wszystkich czasów. Zbawcze znaczenie mądrości Bożej przekazanej w tej księdze zostało potwierdzone przez natchnione Duchem pisma Nowego Testamentu (Mt 25,1-13; 1Kor 1,24; 2Kor 2,1-26).
Do swej przestrogi nauczyciel dołącza jeszcze opowieść, w której zamężna kobieta, przebrana za nierządnicę, próbuje zwabić lekkomyślnego młodzieńca. W zamian za miłosną rozkosz ma ją wesprzeć finansowo i pomóc jej wywiązać się ze złożonego ślubu, choć Prawo wyraźnie zakazywało takich praktyk (Pwt 23,19). Młodzieniec, usidlony powabem jej słów i ciała, zostaje sarkastycznie przyrównany do wołu lub jelenia. Wielu odczytuje tę scenę jako obraz zwodniczego uroku kultu płodności, praktykowanego przez mieszkańców Kanaanu i stanowiącego ciągłe zagrożenie dla Izraelitów, którzy nierzadko stawali przed pokusą wiary w magiczną moc obrzędów seksualnych, sprawowanych przez pogańskie kapłanki. Postać złej kobiety można także interpretować jako uosobioną głupotę, która zagraża niedoświadczonemu młodzieńcowi, kusząc go swoją atrakcyjnością.