mówi słowa pełne wdzięku i staje się przyjacielem króla.
12Pan czuwa nad wiedzą,
ale też niweczy słowa wiarołomnego.
13Leniwy mówi: „Lew jest na dworze,
mogę być zabity na środku ulicy”.
14Usta cudzych żon są głębokim dołem,
wpadnie do niego ten, nad kim ciąży gniewPana.
15W sercu młodzieńca tkwi głupota,
ale rózga karności wypędzi ją stamtąd.
16Kto krzywdzi biednego, ten go wzbogaca,
a kto daje bogatemu, czyni go ubogim.
Nauki mędrców
Nauka wprowadzająca
17Nadstaw uszu i słuchaj słów mędrców,
a swoje serce skłoń do mojej wiedzy.
18Bo dobrze jest, kiedy strzeżesz jej w swym wnętrzu
i masz ją na swoich wargach.
19Chcę cię dziś pouczyć o drodze Pana ,
abyś mógł pokładać w Nim nadzieję.
20Oto dla ciebie spisałem pouczenia,
zawierające rady i wiedzę,
21aby ci przekazać wiernie słowa prawdy,
żebyś powtórzył je temu, kto cię przysłał.
Nie działaj na własną szkodę
22Nie krzywdź ubogiego dlatego, że jest ubogi,
i nie występuj przeciwko niemu w sądzie,
23bo sam Pan rozsądzi jego sprawę
i pozbawi życia tych, którzy go dręczą.
24Nie przyłączaj się do człowieka gwałtownego
i nie chodź z człowiekiem porywczym,
25abyś się nie przyzwyczaił do jego ścieżek
i w ten sposób nie zastawił sideł na własne życie.
26Nie przebywaj z tymi, którzy podają rękę,
poręczając za zaciągnięte długi,
27bo jeżeli nie masz czym zapłacić,
zabiorą łóżko spod ciebie.
28Nie przesuwaj starej granicy,
którą wyznaczyli ojcowie.
29Widzisz człowieka biegłego w swym zawodzie?
Taki dostanie się nawet przed królów,
nie będzie przebywał wśród prostaków.
Tłumaczenie niepewne. W tekście hebrajskim pojawia się tu nieznane słowo, które oznacza prawdopodobnie zestaw trzech nauk o podobnej tematyce, choć inni rozumieją: ‘trzydzieści rozdziałów’ (trzydzieści rozdziałów pouczeń byłoby wówczas nawiązaniem do analogicznego fragmentu z egipskiego Pouczenia Amenemope).
BOJAŻŃ BOŻA, BOJAŻŃ PANA - wyraża się ona w głębokim szacunku, jaki człowiek nieustannie powinien okazywać Bogu (Koh 12,13). W istocie oznacza ona głęboką więź łączącą stworzenie ze swoim Stwórcą. W księgach ST bojaźń Boża często przejawia się w postawie lęku, jaki człowiek odczuwa, doświadczając własnej małości i grzeszności wobec majestatu i potęgi Boga. Wyrazem bojaźni może być też obawa przed karą za popełnione grzechy, które obrażają świętość Boga. Zasadniczo jednak tradycja żydowska wyra źnie odróżnia bojaźń od poczucia strachu i obawy, zaznaczając, że wypływa ona przede wszystkim z miłości oraz troski człowieka o jego relację z Bogiem. Stąd w tradycji mądrościowej ST bojaźń Boża jest początkiem wiary i charakteryzuje postawę człowieka pobożnego (Syr 1,11-20), a zarazem mądrego (Prz 1,7). Człowiek bojący się Boga jest synonimem człowieka sprawiedliwego (Ps 1), który całe swoje życie zwraca ku Stwórcy i zawsze pragnie postępować zgodnie z Jego wskazaniami. Bojący się Boga to ten, kto ma świadomość Jego nieustannej obecności i opieki. Ta świadomość daje poczucie bezpieczeństwa we wszystkich okolicznościach życia. Taka boja źń nie jest więc nieuzasadnionym strachem przed karzącym bóstwem, ale jednym z darów Ducha Świętego, który prowadzi do pełnej zaufania adoracji Boga przez człowieka (Iz 11,2; Rz 8,15; 1J 3,20n). Postawie tej towarzyszy poczucie szczęścia i posiadania Bożego błogosławieństwa, co skłania do dawania świadectwa o wielkości i dobroci Stwórcy.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
BEZBOŻNOŚĆ, BEZBOŻNY - w ujęciu autorów ST bezbożność to sposób postępowania, wyrażający się w życiu prowadzonym tak, jakby Boga nie było. Nie jest ona jednak równoznaczna z teoretycznym, światopoglądowym negowaniem istnienia Boga (ateizm). Bezbożność w ST ma więc wymiar ściśle etyczny i oznacza, że człowiek nie wierzy w Bożą sprawiedliwość i nie uznaje, że za popełnione zło będzie musiał odpowiedzieć przed Bogiem. Bezbożność wyraża się w pysze, przemocy wobec innych oraz w braku pobożności i ufności w stosunku do Boga. Łączy się ściśle z głupotą i jest przeciwieństwem mądrości. W ujęciu NT bezbożność (określana też jako nieprawość) wyraża się w negowaniu istnienia jedynego i prawdziwego Boga poprzez oddawanie czci bóstwom pogańskim. Konsekwencją takiej postawy jest zagubienie prawdziwego sensu i celu istnienia człowieka.
BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).
CZYSTOŚĆ, CZYSTY - biblijne pojęcie określające stan, który pozwala człowiekowi nawiązać kontakt z Bogiem (np. Rdz 35,2n; Joz 3,5; Jk 4,8). W kulturach Bliskiego Wschodu powszechnie stosowano różne praktyki mające na celu uzyskanie rytualnej czystości. Wśród Izraelitów również istniało przekonanie, że świętość Boga domaga się, aby człowiek, który pragnie nawiązać z Nim kontakt, był wolny od wszystkiego, co mogło go uczynić nieczystym. Nieczystość człowieka, według ówczesnej wiedzy, mogła być spowodowana np. przez kontakt ze zmarłym (np. Kpł 21,1n) lub przez kontakt z przedmiotami albo zwierzętami, które zawierały w sobie niebezpieczne siły (np. Kpł 11). Mogła też być związana z pewnymi stanami człowieka (np. menstruacją u kobiet, polucją u mężczyzn, chorobami itp.). Za nieczyste uważano również terytoria zajmowane przez pogan, dlatego łupy tam zdobyte były obłożone klątwą i najczęściej je niszczono (np. Joz 6,18.21; 7,1; 8,26n). Czystość rytualna pozwalała Izraelitom uczestniczyć w kulcie i w życiu społecznym. W stosowaniu przepisów odnoszących się do czystości, Izraelici popadali często w formalizm religijny, któremu ostro sprzeciwiali się prorocy ST. Według ich nauczania (np. Iz 10,1-17; Oz 6,6; Am 5,21-25) praktyki oczyszczające nie mogą ograniczać się do odprawiania zewnętrznych rytuałów, lecz powinny prowadzić do posłuszeństwa Bożym przykazaniom, czego wyrazem jest pełnienie uczynków miłosierdzia, p obożność i sprawiedliwość. Myśl proroków została podjęta i rozwinięta w NT. Według Jezusa, jedynie czystość moralna ma wartość religijną (np. Mk 7,1-23). Zob.
KLĄTWA,
POŚWIĘCENIE.
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
GNIEW BOŻY - zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i święty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świętości. Autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Bożego prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działanie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reakcji gniewu, w której człowiek pod wpływem doznanego zła lub krzywdy przeżywa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w ST, w równym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w NT. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, okazywał wzburzenie i gniew, które miały prowadzić do opamiętania się grzeszników (np. Mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezusa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła Apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg sprawiedliwie osądzi każdego człowieka. Apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ściąga na człowieka Jego gniew (np. Rz 1,18). Nadzieja ludzka polega na tym, że mocniejsza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż On sam jest miłością (1J 4,8). Rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie (np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob.
KARA BOŻA.
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
Nauka wprowadzająca
Pierwsze pięć wersetów nowego zbioru przysłów stanowi wprowadzenie do nauki wykazującej liczne podobieństwa do przesłań egipskiej księgi Mądrości Amenemope (ok. 1200 r. przed Chr.), zachęcającej głównie do wstrzemięźliwości i panowania nad sobą. Choć zależność tego fragmentu od egipskiego tekstu nie ulega wątpliwości, to jednak autor biblijny dostosowuje zawarte w nim idee do własnych przekonań. Świadczy to o wielkiej otwartości myśli biblijnej, która potrafiła wychwycić cenne wartości również w innych kulturach i dostrzec w nich zalążek Bożej mądrości. Werset 21 wskazuje na społeczną rolę zbioru, który mógł stanowić podręcznik o karności, przydatny zarówno w sądach, jak i w życiu domowym.
Nie działaj na własną szkodę
Mądrość przestrzega przed podejmowaniem kroków, które w ostatecznym rozrachunku obracają się przeciwko człowiekowi. Stawia się w roli przewodnika w życiu społecznym, zwalczając wszystko, co wprowadza nieład w stosunkach między ludźmi i biorąc w obronę ubogich.
Księga Przysłów
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Tytuł Przysłowia Salomona, syna Dawida, króla izraelskiego, umieszczony na początku Księgi Przysłów, wskazuje jej konkretnego autora i rodzaj literacki. Choć nie można wykluczyć prawdziwości tego sformułowania (tym bardziej że tekst 1Krl 5,12 informuje o trzech tysiącach przysłów wypowiedzianych przez tego wybitnego króla), to jednak zróżnicowane słownictwo, styl i tematyka, a także wielość gatunków literackich, świadczą o raczej długim procesie powstawania Księgi Przysłów, dokonującym się w bliżej nieznanych ośrodkach mądrościowych. Na jej ostateczny kształt złożyły się tradycje związane z mądrością zarówno Izraela, jak i krajów ościennych.
Proces redakcyjny rozpoczął się prawdopodobnie od zestawienia pierwszego zbioru przysłów Salomona (Prz 10,1 – 22,16), do którego wkrótce dołączono nauki anonimowych mędrców (Prz 22,17 – 24,22; 24,23-34). Z czasem powstał drugi zbiór przysłów Salomona (Prz 25 – 29), wzbogacony następnie dodatkami zawierającymi spuściznę literacką mędrców spoza Izraela (Prz 30,1-14; 30,15-33; 31,1-9). Proces redakcji zakończył się po powrocie z wygnania babilońskiego (V‑IV w. przed Chr.), w okresie upowszechnionego kształcenia mądrościowego. Wtedy to dzieło otrzymało obszerne wprowadzenie złożone z nauk szkolnych (Prz 1 – 9) oraz zakończenie w formie poematu, który w sensie dosłownym ukazuje wzór kobiety, a w sensie alegorycznym odnosi się do mądrości jako doskonałej towarzyszki życia człowieka (Prz 31,10-31).
Treść i teologia
Księga Przysłów stanowi zbiór różnorodnych tekstów, jednak można wyróżnić w niej pewne bloki tematyczne:
1. Tytuł i wprowadzenie (Prz 1,1-6).
2. Zbiór nauk szkolnych i utworów mądrościowych w formie pouczeń, przestróg, zachęt itp. Podkreślają one znaczenie mądrości w życiu człowieka, opisują program formacji mądrościowej, zwracają uwagę na związek mądrości z pobożnością i z postępowaniem człowieka (Prz 1,7 – 9,18). W tej części można wyróżnić dwie mowy uosobionej Mądrości Bożej (Prz 1,20-33; 8,1-36) oraz trzy krótkie zbiory sentencji i napomnień (Prz 3,27-35; 6,1-19; 9,7-12).
3. Pierwszy obszerny zbiór przysłów Salomona (Prz 10,1 – 22,16), zawierający 375 krótkich, przeważnie dwuczłonowych utworów, zwanych przysłowiami. Każde z nich składa się z dwóch paralelnych zdań, dotyczących najrozmaitszych przejawów ziemskiej rzeczywistości, w której żyje człowiek. Dostarczana przez przysłowia wiedza jest sprawdzona i pewna, ponieważ pochodzi z wnikliwej obserwacji świata i człowieka. Zwięzłość sformułowań ułatwia ich zapamiętanie i stosowanie w życiu.
4. Pierwszy zbiór nauk anonimowych mędrców (Prz 22,17 – 24,22), zawierający pouczenia, przestrogi, nakazy i zakazy adresowane do ludzi, których sytuacja życiowa wymagała formacji mądrościowej. Nauki te dotyczą przede wszystkim karności oraz ogólnej wiedzy o życiu. Choć niektóre z nich przywodzą na myśl bardzo podobne utwory egipskie i mezopotamskie (Nauki Ptah-Hotepa – ok. 2500 r. przed Chr., Pouczenia Ankszeszonki – ok. 200 r. przed Chr., Pouczenia Amenemope – ok. 1200 r. przed Chr.), to jednak zachowują swą oryginalność, gdyż są przepojone duchem religii monoteistycznej i mają na uwadze życie ludzi normowane prawem jedynego Boga. Pochodzą one prawdopodobnie z okresu wczesnej monarchii i powstały w środowisku dworskim.
5. Krótki drugi zbiór nauk anonimowych mędrców (Prz 24,23-34), ograniczający się zaledwie do kilku napomnień, które dotyczą różnych przejawów ówczesnego życia społecznego.
6. Drugi duży zbiór przysłów Salomona (Prz 25 – 29), zestawiony przez ludzi z dworu króla judzkiego Ezechiasza (ok. 725-697 r. przed Chr.; Prz 25,1), którzy prawdopodobnie zebrali i zabezpieczyli przysłowia z terenów północnych, jeszcze przed upadkiem Królestwa Północnego (Izraela), zajętego przez Asyrię (722 r. przed Chr.). Zbiór zawiera 137 przysłów, wśród których jest też sporo napomnień.
7. Zbiór wypowiedzi Agura (Prz 30,1-14), złożony z kilku jednostek literackich, różnych w formie, ale przypisywanych temu mędrcowi spoza Izraela.
8. Przysłowia liczbowe (Prz 30,15-33), oparte na schematycznych formułach, w których zestawia się pewne elementy natury ożywionej z przejawami życia człowieka.
9. Nauka dla Lemuela (Prz 31,1-9), zawierająca niewielki zbiór krótkich napomnień, przekazywanych przez matkę synowi, który jest królem mało znanej krainy Massa.
10. Poemat o mądrości (Prz 31,10-31), sławiący mądrość jako idealną towarzyszkę życia, na wzór najlepszej żony, matki i gospodyni.
Wskazania zawarte w Księdze Przysłów uczą przede wszystkim tego, jak zbudować życie, które będzie się podobać Bogu. Powinno ono opierać się na postępowaniu zgodnym z mądrością i dalekim od nieroztropności, sprowadzającej się do niemoralnego życia i braku wierności Bożym przykazaniom. Mądrość natomiast, utożsamiana w niektórych tekstach z samym Bogiem, prowadzi do życia uczciwego, sprawiedliwego, pracowitego, a zwłaszcza bogobojnego.
Księga Przysłów nie jest tylko zbiorem starożytnych aforyzmów, ale może przyczynić się także do duchowego rozwoju ludzi wszystkich czasów. Zbawcze znaczenie mądrości Bożej przekazanej w tej księdze zostało potwierdzone przez natchnione Duchem pisma Nowego Testamentu (Mt 25,1-13; 1Kor 1,24; 2Kor 2,1-26).
Pierwsze pięć wersetów nowego zbioru przysłów stanowi wprowadzenie do nauki wykazującej liczne podobieństwa do przesłań egipskiej księgi Mądrości Amenemope (ok. 1200 r. przed Chr.), zachęcającej głównie do wstrzemięźliwości i panowania nad sobą. Choć zależność tego fragmentu od egipskiego tekstu nie ulega wątpliwości, to jednak autor biblijny dostosowuje zawarte w nim idee do własnych przekonań. Świadczy to o wielkiej otwartości myśli biblijnej, która potrafiła wychwycić cenne wartości również w innych kulturach i dostrzec w nich zalążek Bożej mądrości. Werset 21 wskazuje na społeczną rolę zbioru, który mógł stanowić podręcznik o karności, przydatny zarówno w sądach, jak i w życiu domowym.