Przysłowia Koheleta

101Zdechła mucha zupełnie zepsuje wyborne perfumy. Odrobina głupoty może przeważyć nad mądrością i chwałą.

2Mędrzec zwraca serce ku swej prawej stronie,

a serce głupca trzyma się strony lewej.

3Nawet wyszedłszy na drogę, głupiec zachowuje się nierozumnie i myśli, że wszyscy inni są głupi.

4Jeśli władca zapłonie gniewem na ciebie, nie poruszaj się ze swego miejsca, gdyż nawet wielkie urazy można zaleczyć łagodnością.

5Jest i inne zło, które widziałem pod słońcem, a mianowicie, gdy rządzący popełnia błędy. 6Wtedy głupiec jest wynoszony do najwyższych godności, podczas gdy ludzie zasłużeni pozostają w tyle. 7Widziałem na świecie niewolników jeżdżących na koniach i książąt, którzy chodzili pieszo jak niewolnicy.

8Kto kopie dół, ten może wpaść do niego.

Kto rozwala mur, ten może zostać ukąszony przez żmiję.

9Kto ociosuje kamienie, może się przy tym skaleczyć.

Kto rąbie drwa, ten może się zranić.

10Jeśli nie naostrzy się siekiery, która się stępiła, trzeba pracować ze zdwojoną siłą. Tak więc mądrość zapewnia powodzenie.

11Jaki pożytek ma ze sztuki zaklinania ten, kto pozwolił się ukąsić wężowi, zanim zaczął go zaklinać?

12Słowa, które wychodzą z ust mądrego,

zjednują mu przychylność.

Ale to, co wargi głupiego wymówią,

prowadzi do jego zguby.

13Jeśli na początku jego słów jest głupota,

to końcem jego mowy jest okropne szaleństwo.

14Głupiec nie może zapanować nad swoim gadaniem.

Człowiek jednak nie wie, co będzie, bo kto może mu powiedzieć, co będzie potem?

15Wysiłki głupiego tylko go wyczerpują,

gdyż nie potrafi nawet znaleźć drogi do miasta.

16Biada ci, kraju, jeśli twym królem jest młodzieniec

i jeśli twoi książęta już z rana ucztują.

17Szczęśliwy jesteś, kraju, jeżeli twym królem jest szlachetnie urodzony,

a twoi książęta we właściwym czasie zasiadają do stołu,

dla nabrania sił, a nie dla pijaństwa.

18Z powodu leniwych rąk wali się sufit,

a bezczynne ręce sprawiają, że przecieka dach.

19Bogaci wyprawiają uczty dla rozrywki,

wino rozwesela im życie,

a pieniądz pozwala im wszystko osiągnąć.

20Nawet w myśli nie złorzecz królowi,

i nie przeklinaj dostojnika nawet we wnętrzu swej sypialni,

bo ptaki rozniosą twój szept

i latające stworzenia rozgłoszą twe słowa.


ku prawej stronie – idiom hebr. oznaczający ‘osłonę’, ‘pomoc’, ‘zabezpieczenie’ (np. Ps 16,8; 110,5; 121,5).


pod słońcem – zob. Koh 1,3+.


młodzieniec – zbyt młody i niedoświadczony władca był przez starożytnych uważany za nieszczęście dla kraju (Iz 3,4).


ptak – symbol ptaka gaduły jest znany w wielu kulturach starożytnego Wschodu.


SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.

NERKI.

Przysłowia Koheleta
Ulubionym gatunkiem literackim, w jakim mędrcy formułowali swoje spostrzeżenia, było przysłowie, sentencja. Obecny fragment Księgi Koheleta zawiera większy zbiór takich właśnie form literackich. Kohelet przytacza najpierw kilka sentencji na temat głupca i zagrożeń związanych z jego postępowaniem, zwłaszcza gdy udaje się mu sięgnąć po wysokie stanowiska w państwie (Koh 10,1-7). Następnie podaje pewne wskazówki dotyczące różnych życiowych sytuacji, doradzając mądrość i rozwagę we wszystkich sprawach (Koh 10,8-11). Przestrzega też przed gadulstwem, które jest charakterystycznym przejawem głupoty (Koh 10,12-15), oraz przed młodocianym królem (Koh 10,16n), który w połączeniu z nieumiarkowanym życiem całej klasy panującej może stanowić prawdziwe zagrożenie dla kraju. Tematem łączącym ostatnią grupę przysłów (Koh 11,1-6) jest zachęta do podejmowania roztropnego działania w różnych dziedzinach życia. Zaniechanie aktywności byłoby przejawem lenistwa i głupoty.

Księga Koheleta
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej księga nosi redakcyjny tytuł: Słowa Koheleta, syna Dawida, króla w Jerozolimie (Koh 1,1). Tradycja chrześcijańska natomiast przez całe wieki nazywała ją Księgą Eklezjastesa, odwołując się do greckiego przekładu Septuaginty. Hebrajskie określenie kohelet pochodzi od słowa kahal ‘zebranie ludu’ (zwłaszcza liturgiczne) i oznacza kogoś związanego z tego rodzaju zgromadzeniem: ‘kaznodzieję’, ‘nauczyciela mądrości’ (Koh 12,9). Taki sam sens ma grecki termin Eklezjastes, pochodzący od ekklesia ‘zgromadzenie’. Nie da się jednak rozstrzygnąć, czy omawiany wyraz jest nazwą funkcji, czy imieniem własnym autora.
Użyte w tytule określenie syn Dawida, król w Jerozolimie, jak też pewne wzmianki w Koh 1,16 i 2,7-9 mogłyby wskazywać, że autorem księgi jest Salomon. Bez wątpienia jednak mamy tu do czynienia z czysto literackim zabiegiem, którego celem jest zapewnienie dziełu większej popularności poprzez odwołanie się do postaci króla cieszącego się wielkim autorytetem. Na podstawie języka i treści dzieła możemy jedynie stwierdzić, że autor żył w Jerozolimie, był człowiekiem zamożnym i wykształconym, a pod względem duchowości przypomina późniejszych saduceuszów. Ostatnie wersety (Koh 12,9-14) są dodatkiem umieszczonym przez starożytnego wydawcę księgi.
Dobór środków literackich oraz język Księgi Koheleta, z widocznymi wpływami aramejskimi, perskimi, fenickimi i greckimi, wskazują, że dzieło powstało w okresie późnego judaizmu powygnaniowego, kiedy w Palestynie mówiono już po aramejsku. Za najbardziej prawdopodobną datę napisania księgi uznaje się połowę III w. przed Chr., czyli środkowy okres hellenistyczny.
Treść i teologia
Również pod względem treści i teologii księga wyraźnie wyróżnia się na tle ST, zwłaszcza pism mądrościowych. Pewne elementy łączą ją z utworami egipskimi i babilońskimi oraz z pracami późnych filozofów greckich, jednak autor księgi nigdy nie cytuje ich wprost ani nie odnosi się bezpośrednio do ich idei. Poruszane przez niego różnorodne problemy życia często pokrywają się z refleksjami tych myślicieli i nauczycieli mądrości.
Obecnie raczej nie podważa się jedności kompozycji, choć struktura całości nie jest oczywista. Sposób prowadzenia refleksji jest typowy dla ksiąg mądrościowych, zwłaszcza Księgi Przysłów, Księgi Hioba i Mądrości Syracha, gdzie nie ma ściśle określonego schematu, lecz jedna i ta sama myśl wielokrotnie powraca, poprawiana lub prezentowana z różnych perspektyw. Spotykamy tu konfrontację przeciwieństw, odwoływanie się do przysłów i sentencji, zestawianie tradycyjnych poglądów z surowymi realiami życia. Stąd interpretacja księgi wymagać będzie nie tyle zbadania poszczególnych słów czy zdań, ile raczej ujawnienia ukrytego sensu myśli, co w zamierzeniu autora jest intelektualnym wyzwaniem dla czytelnika.
Refleksja autora nad sensem ludzkiego życia dotyka najrozmaitszych sfer nauki i myśli ludzkiej: kosmologii, antropologii, socjologii, religii i etyki. Snując rozważania o ludzkiej mądrości, pracy, władzy czy przyjemności, dochodzi on do przekonania, że człowieczy duch w żadnej z tych dziedzin nie jest w stanie zaspokoić swojego dążenia do wartości ponadczasowych, dlatego wszystko uznaje za hebel ‘marność’. Ponadto nieunikniona śmierć kładzie się cieniem na życiu człowieka. Autor podkreśla jednak, że jej nieuchronność nie zwalnia od obowiązku zabiegania o mądrość i szlachetność. Życie postrzega on jako dar od Boga, dany po to, aby człowiek w trudzie szukał sensu swego istnienia, choć jego znalezienie wydaje się prawie niemożliwe. Autor zauważa więc, że ziemska mądrość, również będąca marnością, musi wznieść się na wyższy, duchowy poziom, i oprzeć na wierze w Stwórcę, który wszystko pięknie uczynił w swoim czasie (Koh 3,10), który ludzi stworzył prawymi i który ostatecznie będzie sądził człowieka za dobro i zło. Stąd najwyższą i prawdziwą mądrością człowieka okazuje się bojaźń Boża i ona też jest kluczem do całego dzieła. W ST człowieka religijnego nie określa się bowiem jako „wierzącego” czy „wyznawcę”, lecz jako „tego, który odczuwa bojaźń wobec Boga”.
Bóg Koheleta jest absolutnie suwerennym władcą kosmosu i człowieka, nikt i nic nie może wpłynąć na Jego postanowienia. Dla człowieka pozostaje On tajemniczy i niezgłębiony, ale jednocześnie daleki i niedostępny, tak że osobowy kontakt z Nim schodzi na dalszy plan. Autor stara się raczej sprowokować czytelnika do wytężonej pracy intelektualnej, do zadania sobie zasadniczych pytań o ludzką egzystencję. Nie można zadowolić się utartymi frazesami, trzeba potraktować życie jako dar ofiarowany nam przez Stwórcę. Słowa Koheleta są rzeczywiście jak ościenie (Koh 12,11) – burzą spokój ducha, mącą samozadowolenie nawet mędrca.
Księga nie jest łatwa w lekturze, jednak życzliwe i cierpliwe towarzyszenie autorowi w jego refleksjach nad najważniejszymi dla człowieka zagadnieniami z pewnością przyniesie trwałą korzyść każdemu czytelnikowi.