Wartość milczenia

201Bywa nagana, ale nie w porę, wtedy milczy ten, kto jest mądry.

2Lepiej upomnieć, niż się gniewać.

3Kto przyznaje się do winy, uchroni się od szkody.

4Jak eunuch, który pragnie zgwałcić dziewicę,

tak ten, kto siłą wprowadza sprawiedliwość.

5Ten kto milczy, jest uznawany za mądrego,

a kto dużo mówi, jest znienawidzony.

6Jeden milczy, bo nie zna odpowiedzi,

inny milczy, gdyż czeka na stosowną chwilę.

7Człowiek rozsądny milczy do pewnego czasu,

gaduła i głupiec nie liczą się z czasem.

8Kto mnoży słowa, wzbudzi odrazę,

a zuchwalec zostanie znienawidzony.

9Bywa, że pomyślność wynika z nieszczęścia człowieka,

a rzecz znaleziona przynosi szkodę.

10Czasem ofiarowujesz dar, lecz nie masz z tego korzyści,

ale bywa podarunek, który ci się zwróci dwukrotnie.

11Czasem z powodu sławy doznaje się poniżenia,

a bywa i tak, że po upokorzeniu ktoś podnosi głowę.

12Ktoś za niewiele kupuje dużo,

inny przepłaca siedmiokrotnie.

13Mądry daje się lubić dzięki niewielkim rzeczom,

lecz uprzejmości głupich będą odrzucone.

14Dar nierozumnego nie przyniesie ci korzyści,

u wszystkich będzie wypatrywał odwzajemnienia daru.

15Dając niewiele, robi mnóstwo wymówek,

otwiera swe usta jak herold.

Dzisiaj pożycza, a jutro domaga się zwrotu;

taki człowiek jest nienawidzony.

16Głupi mówi: „Nie mam przyjaciela,

nie ma wdzięczności za moje podarunki,

a ci, którzy jedzą mój chleb, mają złośliwe języki”.

17Jakże często naśmiewają się z niego,

bo nie zatrzymuje tego, co słusznie mieć powinien,

a nie jest mu obojętne to, czego mieć nie musi.

18Lepiej potknąć się o coś leżącego na ziemi niż z powodu języka,

dlatego upadek przewrotnych rychło nastąpi.

19Wypowiedzi przykrego człowieka w niestosownym czasie

będą ciągle na ustach ludzi niewychowanych.

20Przysłowie płynące z ust głupiego jest bez wartości,

bo nie mówi go w odpowiednim czasie.

21Bywa, że ktoś nie grzeszy, bo cierpi niedostatek,

i podczas odpoczynku nie ma wyrzutów.

22Bywa, że z powodu wstydu doprowadza się do zguby,

zatraca się na widok nierozumnego.

23Bywa taki, który ze wstydu obiecuje przyjacielowi

i czyni go sobie wrogiem bez powodu.

24Przykrą skazą w człowieku jest kłamstwo,

w ustach niewychowanych jest ono nieustannie.

25Lepszy złodziej niż ten, który kłamie bez przerwy,

dziedzictwem obydwu jest zatracenie.

26Nawyk kłamstwa hańbi człowieka,

a wstyd zawsze z nim pozostanie.

Przysłowia

27Mądremu powodzi się dzięki jego słowom,

a roztropny człowiek podoba się władcom.

28Kto uprawia ziemię, wznosi kopiec z jej plonów,

kto się podoba władcom, znajduje usprawiedliwienie.

29Uczty i dary zaślepiają mędrca,

powstrzymują naganę jak kaganiec na ustach.

30Mądrość ukrywana i skarb schowany –

jaka korzyść z obydwu?

31Więcej wart człowiek ukrywający swoją głupotę,

niż ten, który ukrywa mądrość.

32Lepsza jest wytrwała cierpliwość w szukaniu Prawa,

niż bezład i nieporządek w życiu.


zuchwalec – chodzi o kogoś, kto nadużywa swojej siły i pozycji.


Syracydes rozumie hojność jako przejaw mądrości praktycznej, mającej przynieść konkretną korzyść.


Wersety 17b-c występują w niektórych rękopisach.


Werset 32 występuje w niektórych rękopisach.


Wartość milczenia
Wartość mowy i milczenia zależy od duchowego poziomu człowieka i od okoliczności, w jakich się wypowiada. Zarówno mowa, jak i milczenie mogą mieć dobre i złe strony, dlatego należy ich używać roztropnie i z umiarem, zawsze uwzględniając okoliczności (ww. 1-8). Mowa i milczenie mają ważne znaczenie w życiu człowieka, które zależy także od wielu nieprzewidzianych zdarzeń. Kto więc nie potrafi mówić mądrze, ten więcej osiąga milczeniem (ww. 9-17). Mowa człowieka nierozważnego i złego zdradza wady jego osobowości i naraża go na zniesławienie (ww. 18-26).


Przysłowia
Fragment ten w tekście greckim ma swój tytuł – Przysłowia. Mowa człowieka mądrego może zapewnić mu dostatnie życie. Władcy szanują i cenią mędrców, obdarzając ich różnymi przywilejami. Istnieje jednak niebezpieczeństwo zaślepienia mędrca podarunkami. Traci on wtedy niezależność i swobodę wypowiedzi, co zmusza go do ukrywania posiadanej mądrości. Mądrość natomiast udzielona jest mędrcowi nie tylko dla niego samego, ale przede wszystkim dla innych. Kto ją posiadł, ma obowiązek udzielać także innym jej skarbów.

Mądrość Syracydesa
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Tytuł Mądrość Syracydesa pochodzi z greckiego przekładu księgi, której hebrajska nazwa brzmiała prawdopodobnie Ben Syrach, a w przekładzie łacińskim nazwano ją Ecclesiasticus (Księga Kościelna). Mądrość Syracydesa została napisana w języku hebrajskim ok. 180 r. przed Chr. przez autora, który w zakończeniu dzieła nazwany został Jezusem (hebr. Jeszua), synem Syracha (Syr 50,27). Jak wynika z prologu, szybko przełożono księgę na język grecki. Dokonał tego Syracydes, wnuk autora, w Egipcie, w 38 r. panowania Euergetesa II, czyli w 132 r. przed Chr. (Prolog w. 27). Hebrajska wersja księgi, pomimo dużej popularności, nie została włączona do Biblii hebrajskiej, dlatego uważano, że jej tekst zaginął. Dopiero pod koniec XIX w. (Kair) oraz w XX w. (Qumran, Masada) odkryto wiele hebrajskich fragmentów, które dziś stanowią prawie dwie trzecie objętości całej księgi. W chrześcijańskim kanonie ksiąg świętych Mądrość Syracydesa znalazła się za pośrednictwem Septuaginty (LXX) i zalicza się ją do grupy ksiąg deuterokanonicznych, czyli początkowo nieuznawanych za natchnione.
Mądrość Syracydesa, jak wynika z prologu, zawiera spuściznę literacką końcowego okresu twórczości jednego z wybitnych przedstawicieli izraelskiego nurtu mądrościowego. Syracydes mógł zgłębiać, interpretować i dokonywać syntezy mądrości przekazywanej przez pokolenia, gdyż miał możliwość korzystania ze źródeł pisanych. Sam wspomina w prologu o istniejących już zbiorach Prawa, Proroków i innych Pism (Prolog ww. 24n). W swoim dziele połączył mądrość objawioną przez Boga z ludzkim doświadczeniem. Czerpiąc z historii Izraela, rozwinął swoją naukę w licznych sentencjach. Jako zwierzchnik szkoły (Syr 51,23) aktywnie włączał się w interpretację i wyjaśnianie świętych pism. Korzystał przy tym nie tylko z dziedzictwa mądrości Izraela, ale również innych kręgów kulturowych (hellenistycznych). W zdobyciu tak cennego doświadczenia Syracydesowi pomogły liczne podróże (Syr 51,13), które prawdopodobnie miały charakter dyplomatyczny i wynikały z troski o losy własnego narodu.
Dostrzegając szereg zagrożeń, wynikających z szybkiego wnikania w świat żydowski elementów kultury greckiej, Syracydes jasno wskazuje fundamenty judaizmu, a niekiedy zdecydowanie opowiada się przeciwko hellenizmowi. Ostatecznie w swoim dziele połączył on w sposób niezwykle wyważony głębię tradycji Izraela z doświadczeniem kultury greckiej.
Niniejszego tłumaczenia księgi dokonano na podstawie krytycznego wydania LXX, opracowanego pod redakcją J. Zieglera (Septuaginta, Vetus Testamentum Graecum auctoritate Academiae Scientiarum Gottingensis editium vol. XII, 2, Sapientia Iesu Filii Sirach, red. J. Ziegler, Göttingen 1980). Zawiera ono bardziej znany, krótszy tekst grecki Mądrości Syracydesa oraz tekst dłuższy, który zawierają niektóre greckie rękopisy. Dlatego też w niniejszym wydaniu są fragmenty tekstu, których brak w innych polskich przekładach, co zostało zaznaczone w przypisach. W niektórych miejscach, w celu porównania, przytoczono również tłumaczenie odnalezionych hebrajskich fragmentów księgi.
Treść i teologia
Mądrość Syracydesa stanowi zbiór mądrościowych sentencji, zróżnicowanych pod względem tematu i gatunku literackiego. Zasadniczo wyróżnia się trzy podstawowe części księgi: 1) Pochwała mądrości w przykazaniach i pouczenia o cnotach (Syr 1 – 23); 2) Pochwała mądrości i prezentacja jej pouczeń etycznych (Syr 24,1 – 42,14); 3) Przykłady cnót i wysławianie dzieł stworzenia (Syr 42,15 – 51,30). Księga zawiera jednostki literackie o bardzo zróżnicowanych formach i różnorodnej treści. Są wśród nich nauki mądrościowe, zbiory przysłów, wskazówki etyczne, refleksje teologiczne, wypowiedzi homiletyczne, modlitwy, hymny itp. Tworzą one obszerne dzieło bez wyraźnego planu kompozycyjnego.
Dzieło Syracydesa rozpoczyna opis mądrości Boga, od którego pochodzi każda mądrość (Syr 1,1-10). To oryginalne stwierdzenie stanowi wyjściową tezę całej księgi, w której jest dokładniej wyjaśniana, najpierw w opisach elementów kosmosu (Syr 18,1-7; 30,16-35) i w przymiotach dzieł stworzonego świata (Syr 42,15 – 43,33), a następnie w wypowiedzi samej Mądrości na temat jej udziału w historii narodu wybranego (Syr 24,1-22) i w dziejach sławnych ludzi (Syr 44 – 50). Bóg w Mądrości Syracydesa został ukazany jako Stwórca i Władca świata, narodów i człowieka. W stworzonym kosmosie i na ziemi panuje wzorowy porządek (Syr 16,24-30). Wszystkie dzieła Boże są doskonałe (Syr 18,1-14; 39,12-35) i wszędzie przejawia się Jego mądrość. Bóg zna wszystko, jest łaskawy i miłosierny (np. Syr 15,18-19; 18,13; 23,19-20; 39,19-20). Największym darem, jaki człowiek otrzymuje od Boga, jest mądrość. Syracydes ściśle łączy posiadanie mądrości z bojaźnią Bożą, co z kolei prowadzi człowieka do wypełniania przykazań. Mądrość Syracydesa ukazuje z jednej strony mądrość teoretyczną, która jest owocem osobistego wysiłku intelektualnego, doświadczeń, podróży i spotkań z mędrcami, a z drugiej strony mądrość praktyczną, która przejawia się w dyscyplinie, karności, a przez to w coraz większym doskonaleniu woli.
Syracydes wskazuje w swoich pouczeniach szereg konkretnych postaw i sytuacji, zarówno z osobistego, jak i społecznego życia ludzi. Rady odnoszą się do rolników i hodowców zwierząt domowych (Syr 7,15.22; 38,25), do sędziów i władców (Syr 9,17 – 10,5), do trudniących się handlem (Syr 26,29 – 27,3) i rzemiosłem (Syr 38,27-31). Do tej grupy rad należy dołączyć przestrogi przed nadużyciami w pożyczaniu i poręczaniu (Syr 29,1-20) oraz krytykę ludzi stroniących od pracy (Syr 10,26n). Niektóre pouczenia zawierają oceny bogactwa i ubóstwa (Syr 5,1-8; 11,10-19; 31,1-11), wskazują, jak należy dbać o zdrowie (Syr 30,14-25; 38,1-15), jak się zachować na uczcie (Syr 31,12 – 33,13; 37,27-31) i podczas żałoby (Syr 38,16-23). Inne nawiązują do życia rodzinnego, przypominając dzieciom i rodzicom o ich obowiązkach (Syr 3,1-16; 7,27-28; 22,3-5; 30,1-13; 33,20-24; 42,9-14). Jest w nich też mowa o relacjach, jakie zachodzą pomiędzy panem a niewolnikiem (Syr 7,20-21; 33,25-33) oraz pomiędzy ludźmi bogatymi i ubogimi (Syr 3,30 – 4,10; 7,32-35; 13,15-23; 18,15-18; 29,8-13). Księga zawiera również pouczenia dotyczące przyjaciół (Syr 6,5-17; 9,10; 22,16-26; 37,1-6) i wrogów (Syr 12,8-18), kobiet dobrych i złych (Syr 9,1-9; 25 – 26; 36,23-31). Ważne znaczenie wychowawcze mają wezwania do kształtowania własnej osobowości, zwłaszcza przez zdobywanie karności (np. Syr 1,22-24; 6,2-4; 18,30 – 19,4; 20,18-26; 22,27 – 23,27). Żeby osiągnąć mądrość, należy usuwać wady (Syr 3,26-29; 10,6-18; 22,27 – 23,6.16-27; 27,22 – 28,11) i pielęgnować cnoty (Syr 3,17-24; 4,20-31; 10,26-31). Sprawdzianem intelektualnego i duchowego poziomu każdego człowieka jest jego mowa, o czym wielokrotnie poucza Syracydes (np. Syr 5,9-6,1; 19,4-17; 20,1-8.18-31; 23,7-35; 27,4-7; 28,13-26).