Biada niegodziwym przywódcom

10¹Biada tym, którzy wydają niegodziwe ustawy i podpisują krzywdzące przepisy,

²aby nie bronić uciśnionych

i pozbawiać praw ubogich mojego ludu,

aby bogacić się kosztem wdów

i zagarniać mienie sierotom!

³Cóż wy zrobicie w dzień nawiedzenia,

kiedy z daleka przyjdzie na was zagłada?

Kogo będziecie prosić o pomoc

i gdzie zostawicie wasze bogactwa?

⁴Pośród jeńców kark przyjdzie wam ugiąć

i zginąć wśród pokonanych!

Mimo to Jego gniew nie ustaje

i nadal wzniesiona jest Jego ręka.

Ukaranie pychy Asyrii

⁵Biada Asyrii, która jest rózgą mego gniewu!

W jej rękach znajduje się laska mej zapalczywości.

⁶Posyłam ją przeciw bezbożnemu plemieniu,

kieruję na lud, który gniew mój wzbudza,

aby zebrała łupy i grabiła,

aby rzuciła go na zdeptanie, jak uliczne błoto.

⁷Lecz ona tak nie myśli,

nie takie zamiary żywi w swoim sercu.

Pragnieniem jej serca jest niszczyć,

w pień wyciąć wiele narodów.

⁸Bo mówi sobie:

„Czyż moi wodzowie nie są równi królom?

⁹Czyż Kalno nie jest jak Karkemisz,

Chamat podobne do Arpadu,

a Samaria do Damaszku?

¹⁰Jak moja ręka dosięgła bałwochwalczych królestw,

choć miały więcej bożków niż Jeruzalem i Samaria,

¹¹i jak postąpiłam z Samarią i jej bóstwami,

tak uczynię z Jerozolimą i jej posągami”.

¹²Lecz gdy Pan dopełni swego dzieła nad górą Syjon i Jerozolimą, osądzi króla Asyrii za jego niezmierną pychę i zuchwałą wyniosłość.

¹³Mówił bowiem:

„Dokonałem tego mocą mojej ręki

i swoją mądrością, gdyż jestem rozumny!

Przesunąłem granice narodów

i zagarnąłem ich skarby,

a mieszkańców powaliłem jak mocarz.

¹⁴Wyciągnąłem rękę po bogactwa narodów,

jak gdybym dłonią sięgał do gniazda.

I jak się zbiera zostawione jajka,

tak ja całą ziemię wziąłem w posiadanie

i nikt nawet nie zatrzepotał skrzydłem,

nikt nie otworzył dzioba, aby zakwilić”.

¹⁵Czyż chełpi się siekiera wobec drwala?

Czyż się wynosi piła nad tracza?

Jak gdyby kij chciał bić tego, który go podnosi,

a drewniana rózga wywyższać się nad człowieka.

¹⁶Dlatego Pan, Pan Zastępów,

cherlakami uczyni grabieżców,

a pod ich pulchnym ciałem

jak żar ognia zapłonie gorączka.

¹⁷Światłość Izraela stanie się ogniem,

a jego Święty – płomieniem,

który jednego dnia spali i strawi

jego osty i ciernie!

¹⁸Bujność jego lasów i gajów

zniweczy doszczętnie.

I będzie jak chory, ciężką niemocą złożony.

¹⁹Pozostałych drzew lasu

będzie tak niewiele,

że chłopiec będzie mógł je zliczyć.

Nawrócenie Reszty Izraela

²⁰W tym dniu

Reszta Izraela i ocaleni z domu Jakuba

nie będą już więcej polegać

na tym, który ich chłoszcze,

lecz oprą się wiernie na Panu , Świętym Izraela.

²¹Reszta powróci,

Reszta Jakuba nawróci się do Boga mocnego!

²²Choćby twój lud, Izraelu,

był tak liczny jak piasek morski,

jedynie reszta z niego powróci.

Zagłada jest postanowiona,

sprawiedliwość nadchodzi jak powódź.

²³Tak! Postanowionej zagłady

Pan, Bóg Zastępów, dokona w całym kraju.

Wezwanie do ufności

²⁴Dlatego tak mówi Pan, Bóg Zastępów:

„Ludu mój, który mieszkasz na Syjonie,

nie bój się Asyrii,

która rózgą cię chłoszcze

i bicz swój na ciebie podnosi

w swoim marszu do Egiptu.

²⁵Bo już niedługo

mój gniew się uśmierzy

i moja zapalczywość zgubę im zgotuje.

²⁶Wówczas Pan Zastępów wzniesie bicz nad nimi

jak wtedy, gdy poraził Madianitów

przy skale Oreba.

I swoją laskę podniesie przeciwko morzu,

jak niegdyś nad Egiptem.

²⁷W tym dniu

jego brzemię będzie zdjęte z twoich ramion

i jarzmo zrzucone z twojego karku.

Najazd wroga i Boża interwencja

Wróg nadciąga od strony Samarii,

²⁸dociera do Ajjat,

przechodzi przez Migron,

w Mikmas zostawia swój tabor.

²⁹Przekracza wąwóz,

rozbija obóz w Geba.

Drży Rama,

pierzcha Gibea Saula.

³⁰Wołaj na cały głos, Bat-Gallim!

Nadsłuchuj Laiszo!

Odpowiedz jej ty, Anatot!

³¹Umyka w zamęcie Madmena,

uciekają mieszkańcy Gebim!

³²Jeszcze dziś jej noga w Nob stanie!

Ręką swoją grozi górze córki Syjonu,

wzgórzu Jeruzalem.

³³Lecz oto Pan, Bóg Zastępów,

odcina gwałtownie korony drzew!

Wysokie wierzchołki już ścięte,

wyniosłe – już powalone!

³⁴Gęstwiny lasów trzebi toporem,

pada Liban w całej swojej krasie.

Biada – zob. Iz 1,4+.

laska mej zapalczywości – Asyria zostaje przedstawiona jako narzędzie Bożego gniewu (Iz 10,26), za pomocą którego chce On przywrócić prawo i sprawiedliwość.

Kalno – w kronikach asyryjskich Kullania, prawdopodobnie miasto w północnej Syrii, na wschód od Antiochii, podbite przez Asyrię w 738 r. przed Chr.

Karkemisz – dawna stolica Chetytów, na prawym brzegu górnego Eufratu, ujarzmiona przez Tiglat-Pilesera, a zniszczona przez Sargona II w 717 r. przed Chr.

Chamat – miasto nad rzeką Orontes w Syrii, zamieszkałe od ok. 8000 lat przed Chr. do dziś. Obecnie Hama. Mianem Chamat określano też region, którego stolicą było Chamat. Asyryjski król Sargon II (panował w latach 722-705 przed Chr.) zdobył Chamat i mieszkańców wysiedlił do Samarii (2Krl 17,24). Aby zasiedlić miasto zesłał tam Izraelitów (Iz 11,11).

Arpad – miasto na północ od Aleppo, zdobyte przez Tiglat-Pilesera po trzyletnim oblężeniu w 740 r. albo w 735 r. przed Chr. Zachowało do dzisiaj swoją starożytną nazwę.

Damaszek – zob. Iz 7,8+.

Przesunąłem granice narodów – w wyniku podbojów i przymusowych przesiedleń ludności.

siekiera, piła – podkreślenie roli Asyrii jako narzędzia sprawiedliwości w rękach Boga. Sposób, w jaki Asyria traktowała podbijane narody, był jednak daleki od wyznaczonej jej roli.

gorączka – nawiązanie do epidemii, która zdziesiątkowała wojska asyryjskie oblegające Jerozolimę (Iz 37,36; 2Krl 19,35).

Święty – zob. Iz 1,4+.

na tym, który ich chłoszcze – tzn. na Asyrii, którą król Achaz prosił o pomoc (2Krl 16,7), a która przyniosła ucisk i zniewolenie (2Krn 28,20n; Jr 2,37; Oz 5,13).

Reszta powróci – w tekście hebr. to wyrażenie jest imieniem pierwszego syna Izajasza (Iz 7,3+; por. Iz 8,18+).

Bóg mocny – wcześniej tytuł mesjański (Iz 9,5); tutaj oznacza samego Boga.

Madianici – plemiona koczownicze zamieszkujące Półwysep Synajski na zachód od zatoki Akaba (1Krl 11,18; Ha 3,6n); potomkowie Madiana, syna Abrahama i Ketury (Rdz 25,2-4).

Oreb – wódz Madianu pokonany przez Gedeona (Sdz 7,25; 8,3; Ps 83,12).

Ajjat – starożytne Aj (Joz 8), położone niedaleko Betel.

Migron – miasto leżące na południe od Ajjat; dokładna lokalizacja nieustalona.

Mikmas – miejscowość o znaczeniu strategicznym dla obrony Jerozolimy (1Sm 13,1.5.11); w czasach asyryjskiej ekspansji miasto graniczne Judy. Dzisiejsze Muchmas leżące 12 km na północ od Jerozolimy.

Geba – miejscowość oddalona 10 km na północ od Jerozolimy.

Rama – miasto leżące 8 km na północ od Jerozolimy; dzisiejsze er-Ram.

Gibea – rodzinne miasto króla Saula (1Sm 10,26; 11,4).

Bat-Gallim, Laiszo – miejscowości niezidentykowane.

Anatot – rodzinna miejscowość Jeremiasza (Jr 1,1).

Madmena, Gebim – miejscowości niezidentykowane.

Nob – zob. 1Sm 21,1-10.

córki Syjonu – zob. Iz 1,8+.

Wysokie cedry Libanu były symbolem pychy (Iz 2,13+).

GNIEW BOŻY - zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i święty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świętości. Autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Bożego prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działanie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reakcji gniewu, w której człowiek pod wpływem doznanego zła lub krzywdy przeżywa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w ST, w równym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w NT. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, okazywał wzburzenie i gniew, które miały prowadzić do opamiętania się grzeszników (np. Mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezusa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła Apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg sprawiedliwie osądzi każdego człowieka. Apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ściąga na człowieka Jego gniew (np. Rz 1,18). Nadzieja ludzka polega na tym, że mocniejsza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż On sam jest miłością (1J 4,8). Rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie (np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob.

KARA BOŻA.

ASYRIA, ASYRYJCZYCY - starożytne miasto-państwo Assur na północnym-wschodzie obecnego Iraku, ze stolicą na zachodnim brzegu Tygrysu. Starożytne inskrypcje poświadczają, że ok. 1900 r. przed Chr. władcą tego niezawisłego miasta -państwa był Szalim-Ahum. Pod koniec XIX w. przed Chr. Assur został zawładnięty przez Amorytów znad Eufratu. W połowie XIV w. przed Chr. za Assurbalita I ukonstytuowało się imperium asyryjskie, zajmując w następnych stuleciach rozległe terytoria Mitanni i Babilonii. Ok. 1200 r. przed Chr. imperium asyryjskie przeżywało głęboki kryzys. Prawdziwy jego rozkwit rozpoczął się ok. 935 r. przed Chr. od odzyskania terenów utraconych uprzednio na rzecz Aramejczyków. Stopniowa ekspansja imperium nowoasyryjskiego pozwoliła mu ok. 660 r. przed Chr. zająć znaczną część starożytnego Bliskiego Wschodu. Upadek tego imperium został zapoczątkowany wojną domową pomiędzy wojskami trzech pretendentów do tronu. Sytuację tę wykorzystała koalicja Medów i Babilończyków, którzy zaatakowali i zniszczyli środkową część imperium asyryjskiego. Ostatni król Asyrii, Assurubalipat II (612-609 przed Chr.), panował jeszcze przez krótki czas na zachodzie dawnego imperium, w Charanie, dzięki wsparciu ze strony władcy egipskiego. Został jednak zdetronizowany przez Babilończyków, a na zgliszczach wielkiego państwa powstały imperia Babilonii i Medii. W Biblii są jedynie wzmianki o kontaktach Izraela z Asyrią w okresie imperium nowoasyryjskiego. Autorzy 2Krl i 2Krn odnotowują, że Izrael i Juda wykorzystały konflikt pomiędzy Asyrią i Aramem dla poszerzenia swojego terytorium. Było to możliwe za królów Jeroboama II (2Krl 14,23-29) oraz Ozjasza (2Krn 26). Ostatecznie jednak zarówno Izrael, jak i Juda zostały podporządkowane władcom imperium nowoasyryjskiego. Podczas gdy Juda pozostawała ich lojalnym wasalem, Izrael buntował się przeciwko władzy Tiglat-Pilesera, Salmanassara i Sargona. Skutkiem tego był podział terytorium Izraela na prowincje i deportacja ludności w latach 732-720 przed Chr. (2Krl 17,1 - 18,12). Zob.

AMORYCI,

BABILON.

BEZBOŻNOŚĆ, BEZBOŻNY - w ujęciu autorów ST bezbożność to sposób postępowania, wyrażający się w życiu prowadzonym tak, jakby Boga nie było. Nie jest ona jednak równoznaczna z teoretycznym, światopoglądowym negowaniem istnienia Boga (ateizm). Bezbożność w ST ma więc wymiar ściśle etyczny i oznacza, że człowiek nie wierzy w Bożą sprawiedliwość i nie uznaje, że za popełnione zło będzie musiał odpowiedzieć przed Bogiem. Bezbożność wyraża się w pysze, przemocy wobec innych oraz w braku pobożności i ufności w stosunku do Boga. Łączy się ściśle z głupotą i jest przeciwieństwem mądrości. W ujęciu NT bezbożność (określana też jako nieprawość) wyraża się w negowaniu istnienia jedynego i prawdziwego Boga poprzez oddawanie czci bóstwom pogańskim. Konsekwencją takiej postawy jest zagubienie prawdziwego sensu i celu istnienia człowieka.

SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.

NERKI.

SAMARIA, SAMARYTANIE - miasto oraz górzysty region w środkowej Palestynie, który bierze swoją nazwę od miasta Samaria, wzniesionego w IX w. przed Chr. przez króla Omriego, który uczynił z niej stolicę Królestwa Północnego (Izraela). Miało ono duże znaczenie strategiczne, ponieważ było usytuowane na wysokim wzgórzu, z dala od głównych dróg i umożliwiało łatwy dostęp do Jerozolimy, Megiddo, dolin Jezreel i Jordanu, a także do doliny nadmorskiej. Samaria pozostała stolicą Królestwa Północnego do końca jego istnienia, czyli do roku 722 przed Chr., kiedy to zostało zdobyte przez Asyryjczyków. Poj awiło się tam wówczas wielu kolonistów mezopotamskich, którzy wymieszali się z rdzenną ludnością żydowską, tworząc specyficzną społeczność etniczną. Do ostrego konfliktu między Samarytanami a Żydami doszło po powrocie z przesiedlenia babilońskiego, kiedy Żydzi odrzucili ofertę pomocy Samarytan przy odbudowie świątyni. Powodem tej odmowy był fakt, że Samarytanie, z racji mocnych wpływów pogańskich, uważani byli przez Żydów za nieczystych. Wybudowali więc własne centrum kultu ze świątynią na górze Garizim i w ten sposób utworzyli odrębną społeczność religijną. Mimo wspólnego dziedzictwa historycznego Żydzi uważali ich za pogan, a ich kult za niezgodny z prawem. Samarytanie przestrzegali dokładnie Prawa Mojżeszowego, zachowywali ścisły monoteizm, ale za księgi święte uważali tylko Pięcioksiąg, odrzucając późniejszą tradycję żydowską, którą uznali za heretycką. W czasach NT miasto Samaria zostało odbudowane przez Heroda Wielkiego i na cześć cesarza Augusta nazwano je Sebaste. Jezus kilkakrotnie przemierzał okolicę Samarii (np. Łk 17,11; J 4,5.39). Na tych terenach Ewangelię głosili Filip, Piotr i Jan (Dz 8,1-25). Zob.

IZRAEL.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.

ARKA PRZYMIERZA.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

JAKUB

(hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA.

ŚWIĘCI - osoby wyróżniające się szczególną więzią z Bogiem. W ST termin ten ma podwójne znaczenie. Świętymi są ci, którzy dochowują wierności przymierzu i są związani z Bogiem relacją miłości (Ps 31,24), a także ci, którzy są przeznaczeni na wyłączną służbę Bogu i przez to oddzieleni od reszty społeczności (Dn 7,27). W NT terminem tym określa się chrześcijan, którzy dzięki wierze w Chrystusa są oddzieleni od pogan (1Kor 6,2). Apostoł Paweł mówi tak o wszystkich członkach wspólnot chrześcijańskich, które odwiedza i do których wysyła listy (np. Flp 4,22).

ARKA PRZYMIERZA.

LUD BOŻY - w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być Źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo σwięte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 - 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.

JEROZOLIMA.

AMORYCI,

BABILON.

IZRAEL.

SYJON.

ARKA PRZYMIERZA.

Biada niegodziwym przywódcom
Prawodawstwo, które nie troszczy się o najuboższych i narusza ich prawa, jest według proroka niechybną przyczyną upadku państwa i uprowadzenia jego mieszkańców do niewoli (w. 4). Piętnując niesprawiedliwość społeczną, Izajasz kontynuuje poprzednie proroctwo (Iz 9,7-20), a kończy je powtarzaną już wcześniej zapowiedzią dalszych nieszczęść (Iz 9,11.16.20). Będą one karą zesłaną przez Boga stojącego na straży sprawiedliwości (w. 4). Forma wypowiedzi proroka nawiązuje do wcześniejszej serii sześciu lamentacji nad losem grzeszników (Iz 5,8-25). Łączy je formuła pieśni żałobnej, która tradycyjnie rozpoczynała się w Izraelu wezwaniem „biada” (w. 1), oraz końcowe zdanie o trwaniu Bożego gniewu (w. 4; por. Iz 5,25). Krzywda najsłabszych i brak solidarności w życiu społecznym to temat, który często pojawia się także u innych proroków (np. Jr 22,13-17; Ez 22,29; Am 2,6-8; Mi 2,2).

Ukaranie pychy Asyrii
Kara, która dosięgnie Asyrię, wpisuje się w kontekst kary Bożej, zapowiedzianej wcześniej Izraelowi (Iz 9,7-20). Imperium asyryjskie zostało przedstawione przez proroka jako narzędzie Bożego gniewu (ww. 5n). Jednak poczynania Asyryjczyków również podlegają osądowi Bożemu. Zostaną ukarani (w. 12), ponieważ odniesione zwycięstwa wbiły ich w pychę (ww. 8-11) i doprowadziły do pogardy bogów czczonych przez podbite narody (ww. 10n). Tymczasem człowiek doświadczający pomyślności nie może występować przeciwko Bogu, tak jak narzędzie nie może kierować tym, który się nim posługuje (w. 15). Opis pychy Asyrii i kary zamierzonej przez Boga przypomina wydarzenia z 701 r. przed Chr., kiedy to Asyryjczycy prowadzili kampanię przeciwko Judzie. Pogardliwa wypowiedź o Bogu Izraela nawiązuje do mowy przełożonego dworu króla Asyrii (Iz 36,18-20), a kara ognia dziesiątkującego bujny las – do zarazy, która zmusiła Asyryjczyków do wycofania się spod Jerozolimy (2Krl 19,35; Iz 37,36).

Nawrócenie Reszty Izraela
Zapowiedź ocalenia Reszty Izraela stanowi jeden z głównych tematów przesłania Izajasza (Iz 1,9; 4,2-6; 7,3; 9,7-20; 10,21). W ten sposób wpisuje się on w tradycję nauczania proroków, którzy podkreślają szczególną opiekę Boga nad swoim ludem, ale jednocześnie przeciwstawiają się przekonaniu, że sama przynależność do narodu wybranego może zapewnić dobrobyt, powodzenie i zbawienie (np. Jr 7,1-15; 9,24; Oz 8,13; Am 3,1n). Izajasz wzywa do wiary w moc Boga i przekonuje, że ci, którzy polegają na potęgach tego świata, sami stawiają się pod pręgierzem i dopraszają się o chłostę (w. 20; por. Iz 7,9). Nawiązując do obietnicy potomstwa licznego jak piasek morski (w. 22), którą Bóg dał Abrahamowi, Izajasz wskazuje, kto będzie dziedzicem błogosławieństwa Abrahama. To ci, którzy tak jak on całkowicie zawierzają Bogu i słuchają Jego głosu (Rdz 22,16-18; por. Mt 3,9; J 8,33-35; Rz 4,11-16). Idea ocalenia Reszty Izraela nie przekreśla więc dawnych obietnic.

Wezwanie do ufności
W czasie militarnego zagrożenia ze strony Asyrii Izajasz kieruje do ludu słowa otuchy. Podobnie jak wcześniej do ufności wzywał króla Achaza (Iz 7,4), tak teraz zwraca się do wszystkich mieszkańców Jerozolimy i wskazuje na Syjon, czyli na obecność Boga w świątyni jerozolimskiej, jako na gwarancję bezpieczeństwa (w. 24). Przewija się tu kilka wątków, obecnych w innych miejscach księgi: Asyria jako narzędzie gniewu Bożego (w. 24; por. Iz 9,3.12; 10,5.20); wybawienie przywołujące zwycięstwo nad Madianitami (w. 26n; por. Iz 9,3) oraz wyzwolenie z niewoli egipskiej (w. 26; por. Iz 11,15n).

Najazd wroga i Boża interwencja
Trudno jednoznacznie określić, o którym wrogu mówi Izajasz i kiedy miał miejsce opisywany przez niego najazd (ww. 27b‑32). Nie ma natomiast wątpliwości, że niebezpieczeństwo nadchodzi z północy, ponieważ tekst wymienia miejscowości pomiędzy Samarią (w. 27) a Jerozolimą (w. 32). Uwzględniając kontekst wypowiedzi proroka (Iz 10,5-19.24-27a), prawdopodobnie chodzi o najazd armii asyryjskiej na Jerozolimę pod wodzą Sennacheryba w 701 r. przed Chr. Powstrzymanie pochodu wrogiej armii (ww. 33n) ukazane zostaje jako reakcja Boga na pychę człowieka. Przygotowuje ono odbiorcę do przyjęcia następnego proroctwa, przedstawiającego przyszłą chwałę królestwa Mesjasza (Iz 11,1-9).

Księga Izajasza

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).

Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).

Treść i teologia księgi

Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.

Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.

Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.

W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.

Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).

W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.

Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).

Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.