Kir-Moab – utożsamiane z Kir-Cheres (Iz 16,11) lub Kir-Chareset (Iz 16,7). Jedno z głównych miast Moabu.
Ar-Moab – jedno z głównych miast i twierdz Moabu.
Kir-Moab – utożsamiane z Kir-Cheres (Iz 16,11) lub Kir-Chareset (Iz 16,7). Jedno z głównych miast Moabu.
Dibon – miasto moabickie.
Nebo – miasto u stóp góry Nebo, w pobliżu Dibonu.
Medeba – miasto położone ok. 7 km na południowy wschód od Nebo; dzisiejsza Madaba.
broda obcięta – zob. Iz 7,20+.
wór – zob. Iz 3,24+.
Cheszbon – stolica Amorytów (Lb 21,26).
Eleale – miasto położone ok. 3 km na północ od Cheszbonu.
Jahas – miejscowość położona prawdopodobnie na południe od Medeby.
Soar – miejscowość identykowana z Segor leżącym na południowym brzegu Morza Martwego.
Eglat-Szeliszija – dosł. Trzecie Eglat; nazwa nieznanej miejscowości (Jr 48,34).
Luchit – miejscowość na południu Moabu.
Choronaim – znajdowało się prawdopodobnie ok. 20 km na północny wschód od Soaru.
Nimrim – potok na południu Moabu, prawdopodobnie Wadi en-Numeira.
Potok Wierzbowy – prawdopodobnie potok Zared (Lb 21,12; Pwt 2,13), dziś Wadi el-Hasa; wyznaczał południową granicę Moabu.
Eglaim, Beer-Elim – miejscowości w Moabie o nieznanej lokalizacji.
MOAB, MOABICI - lud wywodzący się od Moaba, syna Lota (Rdz 19,30-33.37), zamieszkujący królestwo Moabu, którego terytorium obejmowało równinę położoną na południowy wschód od Morza Martwego. Granice Moabu wyznaczają rzeki: Arnon od północy i Zared od południa. Kraina ta ma charakter rozległego, dobrze nawodnionego płaskowyżu. Moabici byli ludem rolniczym. Zajmowali się uprawą zbóż i pasterstwem. Izraelici na jakiś czas podporządkowali sobie królestwo Moabu. Następnie stało się ono wasalem Asyrii. Kres politycznej historii Moabu położył prawdopodobnie w VI w. przed Chr. babiloński władca Nabuchodonozor.
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
Klęska Moabu
Nieszczęście, jakie spotyka Moab, Izajasz ukazuje jako przestrogę dla tych wszystkich, którzy trwają w pysze i nie chcą zaufać Bogu. Prorok opisuje upadek licznych miast Moabu (Iz 15,2-4) i ucieczkę ich mieszkańców na południe w stronę Edomu (Iz 15,5-7). Izajasz kieruje jednak do uchodźców propozycję, aby szukali pomocy raczej w Judzie leżącej na zachodzie. Według niego, Jerozolima z jej świątynią i obecnym w niej Bogiem są gwarancją bezpieczeństwa dla narodu wybranego (Iz 10,24), a także dla ludów całej ziemi (Iz 2,2-5; 66,20). Prorok wzywa więc Moabitów do uznania Boga Izraela za swojego władcę, a także do złożenia Mu ofiar (Iz 16,1). Naród Izraela zachęca natomiast do przyjęcia uchodźców (Iz 16,3n). Obietnice dane Dawidowi domagają się bowiem od jego potomków miłosierdzia, wierności oraz dbałości o prawo i sprawiedliwość (Iz 16,5; por. 2Sm 7,13; Iz 9,1-6; 11,3-5; 32,1-4). Moab unosi się jednak pychą (Iz 16,6) i odrzuca propozycję proroka, pozostając przy swoim bezużytecznym bałwochwalstwie (Iz 16,12). Postawa Moabitów i nieszczęścia, które są jej konsekwencją, skłaniają Izajasza do wyrażenia głębokiego smutku oraz współczucia (Iz 16,11). Zakończenie mowy (Iz 16,13n) to zapowiedź kolejnych klęsk, które doprowadzą Moab do ruiny. Tak jak w przypadku Izraela (Iz 10,20-23), od zagłady ocaleje tylko nikła i pozbawiona znaczenia reszta Moabitów (Iz 16,14).
Księga Izajasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).
Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).
Treść i teologia księgi
Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.
Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.
Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.
W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.
Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).
W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.
Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).
Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.
Nieszczęście, jakie spotyka Moab, Izajasz ukazuje jako przestrogę dla tych wszystkich, którzy trwają w pysze i nie chcą zaufać Bogu. Prorok opisuje upadek licznych miast Moabu (Iz 15,2-4) i ucieczkę ich mieszkańców na południe w stronę Edomu (Iz 15,5-7). Izajasz kieruje jednak do uchodźców propozycję, aby szukali pomocy raczej w Judzie leżącej na zachodzie. Według niego, Jerozolima z jej świątynią i obecnym w niej Bogiem są gwarancją bezpieczeństwa dla narodu wybranego (Iz 10,24), a także dla ludów całej ziemi (Iz 2,2-5; 66,20). Prorok wzywa więc Moabitów do uznania Boga Izraela za swojego władcę, a także do złożenia Mu ofiar (Iz 16,1). Naród Izraela zachęca natomiast do przyjęcia uchodźców (Iz 16,3n). Obietnice dane Dawidowi domagają się bowiem od jego potomków miłosierdzia, wierności oraz dbałości o prawo i sprawiedliwość (Iz 16,5; por. 2Sm 7,13; Iz 9,1-6; 11,3-5; 32,1-4). Moab unosi się jednak pychą (Iz 16,6) i odrzuca propozycję proroka, pozostając przy swoim bezużytecznym bałwochwalstwie (Iz 16,12). Postawa Moabitów i nieszczęścia, które są jej konsekwencją, skłaniają Izajasza do wyrażenia głębokiego smutku oraz współczucia (Iz 16,11). Zakończenie mowy (Iz 16,13n) to zapowiedź kolejnych klęsk, które doprowadzą Moab do ruiny. Tak jak w przypadku Izraela (Iz 10,20-23), od zagłady ocaleje tylko nikła i pozbawiona znaczenia reszta Moabitów (Iz 16,14).