Bóg jedynym Zbawicielem
Upadek Samarii

281Biada pysznej koronie pijaków Efraima, której wspaniałe piękno

to tylko więdnące kwiaty

na szczycie wśród żyznej doliny!

Biada odurzonym winem!

2Oto ktoś silny i potężny

przybywa z dopuszczenia Pana

jak burza gradowa,

jak niszczący huragan,

jak kaskada wód rwących, gwałtownych,

i rzuci ich z mocą na ziemię.

3Nogami będzie zdeptana

pyszna korona pijaków Efraima.

4A z więdnącymi kwiatami

jej wspaniałego piękna

na szczycie wśród żyznej doliny

stanie się tak, jak z wczesną figą przed zbiorem:

kto ją zobaczy, zrywa

i ledwie weźmie w swe dłonie, połyka.

5W tym dniu Pan Zastępów

będzie wspaniałą koroną

i ozdobnym diademem

dla reszty swojego ludu;

6natchnieniem sądów sprawiedliwych

dla zasiadającego na trybunale

i mocą dla odpierających natarcie na bramę.

Przeciwko przywódcom Judy

7Nawet kapłan i prorok słaniają się od wina

i zataczają się pod wpływem sycery.

Chwieją się oni od sycery,

chodzą upojeni winem,

zataczają się od sycery,

słaniają się w czasie prorokowania,

potykają się, gdy podejmują decyzje.

8Bo wszystkie stoły

są pełne plugawych wymiotów

i nie ma już czystego miejsca.

9Mówią: „Komu on chce przekazywać wiedzę?

Komu mógłby wyjaśnić przesłanie?

Chyba tylko dzieciom, które przestały ssać mleko,

które dopiero co odstawiono od piersi!

10Bo nakaz za nakazem,

przepis za przepisem,

trochę tu, trochę tam”.

11Oto wargami bełkoczących

i obcym językiem

będzie przemawiał do tego ludu.

12Bo mówił do nich:

„Tu znajdziecie odpoczynek,

dajcie więc odetchnąć strudzonemu.

Tu jest miejsce wytchnienia”,

ale nie chcieli słuchać.

13Pan więc do nich przemówi:

„Nakaz za nakazem,

przepis za przepisem;

trochę tu, trochę tam”,

aby szli i upadli na wznak,

potłukli się, wpadli w matnię i zostali pojmani.

14Dlatego słuchajcie słów Pana,

szydercy, rządzący ludem,

który jest w Jerozolimie!

15Ponieważ mówiliście:

„Zawarliśmy przymierze ze śmiercią,

weszliśmy w układ z krainą umarłych.

Gdy bicz smagający nadciągnie –

nas nie dosięgnie.

Bo kłamstwo uczyniliśmy naszym schronem,

ukryliśmy się w fałszu”.

16Dlatego Pan Bóg tak mówi:

„Oto kładę na Syjonie kamień,

kamień wypróbowany,

kamień węgielny drogocenny, mocno ugruntowany.

Kto wierzy, ten się nie zawiedzie.

17Prawo uczynię miarą,

a sprawiedliwość – pionem”.

Grad zniszczy schron budowany na fałszu,

wody zaleją kryjówkę.

18Wasze przymierze ze śmiercią

będzie zerwane.

Wasz układ z krainą umarłych

nie ostoi się.

Oto zbliża się bicz smagający

i srodze was wychłoszcze.

19Ilekroć nadciągnie,

dopadnie was.

A będzie przechodził co rano,

podczas dnia i w nocy.

I już tylko trwoga

wyjaśni wam przesłanie.

20Bo zbyt krótkie będzie łoże,

aby się na nim wyciągnąć,

zbyt wąskie przykrycie,

aby się nim przykryć.

21Pan bowiem powstanie jak przy górze Perasim,

pojawi się jak w dolinie Gabaonu,

aby dokonać swego dzieła – dzieła niezwykłego,

aby wykonać swoją pracę – pracę niezwykłą.

22Teraz więc nie drwijcie,

aby wasze pęta nie zacisnęły się mocniej,

gdyż od Pana, Boga Zastępów słyszałem,

że postanowiona jest zagłada całego kraju.

Przypowieść o rolniku

23Nadstawcie uszu i posłuchajcie mojego głosu.

Uważajcie pilnie i słuchajcie mojej mowy.

24Czy oracz stale orze pod zasiew,

bez ustanku spulchnia i bronuje swą ziemię?

25Przecież gdy zrówna jej powierzchnię,

zasiewa czarnuszkę, wysiewa kminek,

obsiewa pszenicą, prosem i jęczmieniem,

a po brzegach orkiszem.

26Bóg poucza go, jak działać właściwie,

udziela mu wskazówek.

27Bo nie młóci się czarnuszki walcami,

nie przetacza kół wozu po kminku,

ale czarnuszkę młóci się cepem,

a kminek odpowiednim kijem.

28Ziarna na chleb nie młóci się bez końca,

by nie zostało zmiażdżone.

Młocarz toczy po nim koła wozu,

lecz go nie rozgniata.

29Także ta nauka

pochodzi od Pana Zastępów.

On jest przedziwny w swej radzie

i niezmierzony w mądrości.


Biada – zob. Iz 1,4+.


Efraim – zob. Iz 7,2+.


na szczycie wśród żyznej doliny – nawiązanie do położenia Samarii, stolicy Królestwa Północnego (Izraela).


Porównania dotyczą Asyrii i jej inwazji na Królestwo Północne (Iz 8,7).


jak z wczesną figą – na Bliskim Wschodzie figi należały do głównych artykułów spożywczych, a drzewa figowe były często dostępne dla przechodniów. Pierwsze figi uważano za najsmaczniejsze, dlatego od razu je zrywano.


sycera – zob. Iz 5,22+.


Te słowa w jęz. hebr. są ciągiem następujących po sobie wyrazów jedno‑ i dwusylabowych, które były prawdopodobnie przykładem pozbawionego sensu ćwiczenia językowego z pierwszych etapów nauczania. Oddający się zabawie przywódcy Judy wyśmiewają proroka, wzywającego do odnowienia wiary i obyczajów.


Prorok nawiązuje do niezrozumiałego języka Asyryjczyków, który brzmiał dla Izraelitów jak bełkot. Bóg, który niegdyś przemawiał do ludu, wskazując mu drogę do swojego odpoczynku (Iz 11,10+), teraz przemówi najazdem cudzoziemców (Iz 7,18-25+), ponieważ nie został wysłuchany.


Nakaz... trochę tam – prześmiewcze słowa przywódców Jerozolimy kierowane do proroka (w. 10), zostaną podjęte przez Boga i wypowiedziane przez asyryjskich najeźdźców do ludu wybranego.


Może chodzić o bałwochwalczy kult albo o przymierze z Egiptem, znanym z kultu zmarłych; prorok charakteryzuje je jako daremną próbę uniknięcia zagłady (Iz 30,1-7).


kamień węgielny – kamień narożny w fundamencie, łączący pionowe ściany budowli. Wiąże on konstrukcję w zwartą i mocną całość.


miara, pion – podstawowe przyrządy miernicze przy pracach budowlanych. Tutaj wskazują na prawo i sprawiedliwość jako podstawowe wartości, według których Bóg będzie oceniał ludzi.


wyjaśni wam przesłanie – nawiązanie do prześmiewczego pytania przywódców Judy o możliwość zrozumienia przesłania proroka (w. 9).


Wypowiedź ma formę przysłowia ludowego.


Perasim – góra wznosząca się ponad doliną Refaim, pomiędzy Betlejem a Jerozolimą.


dolina Gabaonu – nazywana czasami Gabaon; miejscowość znajdująca się ok. 7 km na północ od Jerozolimy; dzisiejsze el-Dżib. Góra Perasim i dolina Gabaonu to świadkowie dawnych zwycięstw, odniesionych z Bożą pomocą przez Izraelitów (Joz 10,10; 2Sm 5,20; 1Krn 14,16). Teraz mają się one stać świadkami porażek.


W w. 25 wymieniono różne rodzaje roślin, którymi obsiewano pola w Palestynie. Czarnuszka i kminek używane były jako przyprawy. Orkisz to najmniej wartościowy, ale najbardziej wytrzymały rodzaj zboża, zasiewany szczególnie na terenie kamienistym.


Werset nawiązuje do różnych metod młócenia zbóż w starożytności.


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.

ARKA PRZYMIERZA.

RESZTA, RESZTA IZRAELA - pojęcie biblijne odnoszące się do tej części narodu wybranego, która dochowała wierności Bogu i dzięki temu zostanie uchroniona od kary Bożej. W ciągu dziejów znaczenie tego pojęcia bardzo się zmieniało. Dla proroków działających przed przesiedleniem Izraelitów do Babilonii, które nastąpiło w 586 r. przed Chr., resztą byli ci, którzy przeżyli najazdy wrogów, a także ci, którzy ocaleją na końcu czasów (Mi 4,6nn). Dla proroków nauczających po przesiedleniu resztą byli ci, którzy mieli wrócić do ojczyzny. Z czasem pojęcie to nabierało coraz bardziej teologicznego wymiaru i odnoszono je do tych, którzy zostaną odkupieni (So 3,11-20). W NT resztą, która na mocy ofiary Jezusa uniknie kary za grzechy, jest wspólnota wierzących - Kościół (Rz 11,5).


LUD BOŻY - w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być Źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo σwięte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 - 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.


PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

PRZYMIERZE - rodzaj umowy, gwarantującej porządek i ustalającej prawa i obowiązki stron zawierających układ. Termin ten odnosi się nie tylko do relacji międzyludzkich czy międzynarodowych, ale także używa się go w odniesieniu do relacji między Bogiem a ludźmi. Jest to kluczowe pojęcie dla teologii ST i historii narodu wybranego. ST wymienia kilka przymierzy, które Bóg zawierał z ludźmi: z Noem (Rdz 9), z Abrahamem (Rdz 15 i 17), z ludem izraelskim na Synaju (Wj 19nn), z Dawidem (2Sm 7) oraz przymierze nazwane kapłańskim (Lb 18,19). Na Synaju zostało zawarte najważniejsze z nich, na mocy którego Izrael otrzymał prawa i zobowiązał się do wierności Bogu. Inicjatorem każdego przymierza był Bóg, który w ten sposób wyraził swoją miłość i łaskę wobec ludzi. Zewnętrznym znakiem przymierza Izraela z Bogiem było obrzezanie. Obchodzono także Święto Odnowienia Przymierza. Nagminne łamanie przymierza przez członków ludu Bożego doprowadziło do konieczności zawarcia Nowego Przymierza (Jr 31,31-33). To ostateczne przymierze Bóg zawarł z wszystkimi ludŹmi przez swojego Syna Jezusa Chrystusa. Nowe Przymierze nie opiera się już na przepisach prawa, ale ma swoje Źródło w Duchu (2Kor 3,6; por. J 4,23n). Wierność temu przymierzu jest możliwa dzięki ofierze Chrystusa i Jego żywej obecności pośród tych, którzy w Niego uwierzyli. Zob.

OBRZEZANIE,

PRZYKAZANIE.

SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

PRAWO (hebr. Tora - dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) - termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej ( Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob.

PRZYMIERZE.

KRAINA UMARŁYCH (hebr. Szeol; gr. Hades) - określenie odnoszące się do miejsca, w którym przebywają ludzie po śmierci. Istniało przekonanie, że znajduje się ono pod ziemią. Żydzi twierdzili, że przebywający tam zmarli są oddzieleni od Boga. ST nie zawiera jednoznacznych wyjaśnień na temat tego, co dzieje się z człowiekiem po jego śmierci (np. 2Mch 7,9.11.14.23.29.36; Hi 19,25-27). W kilku psalmach znajdujemy sugestię, że w miejscu przebywania zmarłych więź z Bogiem nie jest tak silna jak za życia. Umarli są tylko cieniami, odbiciami tych istot, którymi niegdyś byli (np. Koh 9,10), a egzystencję w krainie umarłych cechuje zapomnienie i bierność (np. Ps 88,12). Autor Ps 139,8 wyraża przekonanie, że Bóg jest obecny w tej krainie, jednak uważano, że człowiek nie ma tam odpowiedniej znajomości Boga, a tym samym nie może Mu oddawać czci. W Ps 49,16 zawarta jest sugestia, że Bóg może wybawić człowieka od konieczności wiecznego przebywania w krainie umarłych.


PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.

ARKA PRZYMIERZA.

PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.

ARKA PRZYMIERZA.

Upadek Samarii
Posługując się metaforą, prorok zapowiada Samarii, stolicy Królestwa Północnego (Izraela), najazd asyryjski oraz jej upadek, który rzeczywiście nastąpił w 722 r. przed Chr. Nazwanie Samarii koroną (ww. 1.3) wskazuje przede wszystkim na jej położenie i piękno (w. 1), które zostaje dodatkowo uwydatnione w obrazie kwiatów (ww. 1.4). Samaria zostaje jednak przez proroka porównana do koron z kwiatów na głowach ucztujących. Przelotnemu pięknu szybko więdnących kwiatów prorok przeciwstawia koronę, którą dla świętej Reszty Izraela, czyli ocalonych, stanie się sam Bóg (w. 5). Pod wieloma względami to porównanie przypomina wcześniejszą wypowiedź Izajasza dotyczącą Dnia Pana (Iz 4,2-6). Prorok pragnie zachęcić lud do sprawiedliwego postępowania, które według niego stanowi jedyną gwarancję Bożej opieki (w. 6).


Przeciwko przywódcom Judy
Izajasz nawiązuje do wcześniejszej wypowiedzi (Iz 28,1-6) i poddaje krytyce przywódców Judy, przede wszystkim kapłanów i proroków. Zarzuca im niefrasobliwość i lekceważenie Bożego prawa, które wcześniej były powodem upadku Samarii (722 r. przed Chr.). Przez swoje błędne nauki i niewłaściwe decyzje nauczyciele narodu oddalają od Boga tych, których mieli ku Niemu prowadzić (w. 7; por. Iz 9,16; Jr 14,14; 23,16; Ez 13,7). Nauka Boża, która jest jasna i prosta (w. 12), z ich powodu zostaje ośmieszona i zamieniona w niezrozumiały bełkot (ww. 9n). Przywódcy Judy nie chcą zaufać Bogu i nie starają się wprowadzać w życie Jego przykazań, lecz liczą na pomoc Egiptu (ww. 15.18). Takie postępowanie musi spotkać się z reakcją Asyryjczyków. Nastąpiła ona w 701 r. przed Chr., kiedy do Judy została wysłana karna ekspedycja. Prorok przekonuje pewnych siebie przywódców, że asyryjska inwazja jest nieunikniona. Nie pomogą żadne zabezpieczenia (w. 17) ani zawarte sojusze (w. 18). Nadchodzi bowiem zapłata za odrzucenie Bożych pouczeń (w. 19). Naród zostanie ukarany uzależnieniem od obcych, których języka nie będzie rozumieć (ww. 11.13). Izajasz przypomina jednak, że Pan Bóg jest ostoją oraz gwarancją ocalenia. W uroczysty sposób zapewnia, że to On wybrał Syjon jako miejsce zbawienia (ww. 16n; por. Iz 14,32). Do tych obietnic nawiązał Jezus Chrystus, mówiąc o sobie jako o kamieniu węgielnym (Mt 21,42; Łk 20,17).


Przypowieść o rolniku
Prorok ukazuje różnorodność prac podejmowanych przy uprawie roli i zachęca, aby dojrzeć w nich przykład różnorodności działania Boga w świecie. Rolnik najpierw na różne sposoby przygotowuje ziemię (w. 24), potem zasiewa nasiona (w. 25) i każdą z upraw pielęgnuje we właściwy dla niej sposób (ww. 27n). Działanie Boga w stosunku do człowieka również nie zawsze jest jednakowe. W obliczu najazdu Asyrii Izajasz wzywa, aby na to trudne doświadczenie spojrzeć jako na pewien etap historii narodu wybranego. Obecne działanie Boga ma doprowadzić lud do oczyszczenia i pełnego przyjęcia Jego woli.

Księga Izajasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).
Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).
Treść i teologia księgi
Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.
Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.
Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.
W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.
Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).
W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.
Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).
Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.