Państwo doskonałe

321Oto król będzie rządził sprawiedliwie, a książęta będą się kierować prawem.

2Wtedy każdy z nich będzie jak osłona przed wichrem

i schronienie przed burzą,

jak potoki wód na suchym stepie,

jak cień masywnej skały na ziemi spalonej żarem.

3Oczy tych, którzy patrzą, będą widzieć,

uszy tych, którzy słuchają, będą słyszeć,

4serca nierozważnych będą rozumieć,

języki tych, którzy się jąkają, będą mówić płynnie.

5Wtedy głupca nie nazwie się już szlachetnym

ani o nikczemniku nie powie się, że zacny.

6Bo głupiec mówi głupstwa,

a jego serce knuje niegodziwość.

Dopuszcza się zła,

mówi przewrotnie o Panu .

Głodnego pozbawia pokarmu,

a spragnionemu odmawia napoju.

7Nikczemnik postępuje podle,

knuje intrygi,

aby kłamliwą mową rujnować ubogich,

chociażby biedak dowiódł swego prawa.

8Szlachetny zaś ma uczciwe zamiary

i niewzruszenie trwa przy tym, co szlachetne.

Do beztroskich kobiet

9Beztroskie kobiety, powstańcie,

słuchajcie mojego głosu!

Córki, które czujecie się bezpieczne,

usłyszcie moje słowa!

10Za rok i kilka dni

stracicie poczucie bezpieczeństwa.

Bo winobranie zniszczone,

nie będzie już zbioru owoców.

11Zatrwóżcie się, beztroskie,

nie czujcie się bezpiecznie!

Rozbierzcie się i obnażcie,

przepaszcie sobie biodra.

12Podnieście żałobny lament

nad losem rozkosznych łanów,

nad urodzajną winnicą,

13nad ziemią ludu mojego,

którą porastają ciernie i osty,

nad wszystkimi domami wesela

rozbawionego miasta.

14Bo pałac opustoszeje,

wrzawa grodu ucichnie,

wzgórze zamkowe i baszty

na zawsze staną się odludziem,

siedliskiem dzikich osłów,

pastwiskiem dla stad.

Przyszłe królestwo sprawiedliwości

15Tak będzie do czasu, gdy zostanie wylany

na nas duch z wysoka.

Wtedy pustynia zmieni się w ogród,

a ogród za las będzie uznany.

16Prawo zamieszka na pustyni,

a sprawiedliwość osiądzie w ogrodzie.

17Dziełem sprawiedliwości będzie pokój,

a owocem sprawiedliwości – spokój i bezpieczeństwo na wieki.

18Mój lud zamieszka w oazie pokoju,

w bezpiecznych siedzibach, w zacisznych, beztroskich miejscach.

19Las padnie od gradu,

a miasto dozna poniżenia.

20Szczęśliwi, którzy sieją przy wodach,

bydło i osły puszczają swobodnie.


głupiec – termin typowy dla ksiąg mądrościowych, w których oznacza człowieka, nieliczącego się z Bogiem i odrzucającego zasady życia społecznego (np. Ps 14,1; 74,18; Prz 17,7.21; 30,22). Umiejętność właściwego nazwania tego, co głupie lub szlachetne, nikczemne lub zacne ukazano jako niezbędną cechę mieszkańców doskonałego państwa, opartego na sprawiedliwości i prawie.


przepaszcie sobie biodra – w okresie pokuty lub żałoby zdejmowano zwyczajne ubranie, aby założyć strój żałobny (Iz 20,2).


wzgórze zamkowe – użyte tu hebr. słowo ofel można rozumieć jako nazwę własną jerozolimskiego wzgórza, na którym znajdował się kompleks zabudowań świątynno-pałacowych.


duch z wysoka – Boży duch, który ożywia i obdarza pełnią pomyślności i pokoju (Iz 11,1-9; 31,3; 44,3n).


ogród… uznany – zob. Iz 29,17+.


Werset zawiera obrazy używane już wcześniej do opisania Bożego sądu. Las symbolizuje pychę (Iz 10,18.34; 29,17+), grad jest symbolem kary wymierzonej z nieba (Iz 28,2.17; 30,30), a miasto wyobraża wszelkie ludzkie działania wymierzone przeciwko Bożej woli (Iz 24,10; 26,5).


SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.

NERKI.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


LUD BOŻY - w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być Źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo σwięte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 - 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.


PRAWO (hebr. Tora - dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) - termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej ( Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob.

PRZYMIERZE.

POKÓJ - tak najczęściej tłumaczone jest hebrajskie słowo szalom, które występuje w Piśmie Świętym ponad 250 razy i ma bardzo szerokie zastosowanie. Najogólniej oznacza ono pełnię, jedność, szczęście, pomyślność, zdrowie, a także spokój, wyciszenie. Pokój w ujęciu biblijnym nie jest pojęciem abstrakcyjnym, ale bardzo konkretnym, obejmującym zarówno świecką, jak i religijną sferę ludzkiego życia. Do dziś słowo szalom przetrwało w kulturze żydowskiej jako pozdrowienie używane zarówno przy powitaniu, jak i pożegnaniu. Za świeckim użyciem słowa szalom stoją jednak głębokie racje teologiczne. W Piśmie Świętym pokojem nazywany jest Bóg (Sdz 6,24) i uważa się Go za twórcę i Źródło pokoju, którego hojnie udziela ludziom (np. Kpł 26,6; Lb 6,26; 1Krn 22,9; Iz 26,12). Według autorów ksiąg ST pokój w relacjach międzyludzkich nie może istnieć bez Boga, ponieważ jest Jego darem (np. Kpł 26,6; Ps 29,11; Iz 26,12; 54,10; Ez 37,26; Za 8,10-12). Nie ograniczają oni tej rzeczywistości tylko do pojedynczych ludzi, ale mówią o pokoju między większymi społecznościami i całymi narodami (np. Sdz 4,17; 1Krl 5,26). W NT greckim odpowiednikiem hebr. szalom jest rzeczownik eirene, który zawiera ponadto pewne odcienie znaczeniowe obecne w literaturze greckiej. W kulturze hellenistycznej pokój oznacza nie tylko przeciwieństwo wojny i niezgody, lecz także niewzruszony wewnętrzny spokój, wynikający z harmonii umysłu. Według autorów NT Chrystus jest pokojem i Źródłem pokoju dla wierzących, ponieważ przez swoją Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie wszystkich pojednał w swoim ciele z Bogiem (Ef 2,14-17). W tym ujęciu pokój dotyczy nie tylko relacji międzyludzkich, lecz przede wszystkim odnosi się do relacji człowieka z Bogiem i jest owocem zbawienia dokonanego w Chrystusie oraz Jego darem dla uczniów (J 14,27). Autorzy NT, mówiąc o pokoju, widzą w nim owoc działania w wierzących Ducha σwiętego (Rz 8,6) oraz znamię obecności na ziemi królestwa Bożego (Rz 14,17) i jego realizacji w Kościele (Dz 9,31).


Państwo doskonałe
Prorok Izajasz, który wcześniej krytykował nieład i prywatę we współczesnym mu królestwie Judy (np. Iz 10,1-4; 22,15-25; 28,7-13), przedstawia teraz wizję idealnego państwa. Jest to kraj, którego przywódcy kierują się sprawiedliwością i prawem (w. 1), a wszyscy jego mieszkańcy chętnie uczestniczą w życiu społecznym (przyglądają się, przysłuchują, rozeznają i publicznie się wypowiadają; ww. 3n). Według proroka tylko przywódcy kierujący się sprawiedliwością i prawem mogą być podporą dla narodu (w. 2), podobnie jak tylko szczere poszukiwanie mądrości przez wszystkich obywateli może każdemu zapewnić należny szacunek (w. 5). W sposób typowy dla literatury mądrościowej (np. Ps 14,1; Prz 12,16) prorok podaje podstawowe kryteria rozróżnienia między głupotą, nikczemnością i szlachetnością (ww. 6-8). Tragedie, które spotykają Judę, zostały spowodowane brakiem poszanowania dla sprawiedliwości i prawa (Iz 5,7.23) oraz zatwardziałością narodu (Iz 6,9n), przejawiającą się w szacunku dla zła i w pogardzie dla dobra. Prorok jest pewien, że Bóg odmieni ten stan (Iz 32,15-20), ale wie, że może się to dokonać tylko przez bolesne doświadczenie utraty dóbr, które przeciwstawiane są Bogu (Iz 32,9-14). Proroctwo o doskonałym królestwie sprawiedliwości interpretuje się jako zapowiedź rządów Mesjasza, idealnego króla czasów ostatecznych, opisywanego przez Izajasza w rozdziałach 9 i 11. Chrześcijanie widzą w tym proroctwie zapowiedź królowania Jezusa Chrystusa (Mt 27,11; Mk 15,2.18; Łk 1,32n; 19,38-40; 23,2n; J 1,49; 18,36; 19,19-21).


Do beztroskich kobiet
Ponieważ królestwo Judy dalekie jest od ideału państwa opartego na sprawiedliwości i prawie (Iz 31,1-8), już wkrótce zawiedzie się ono na swoich nadziejach i doświadczy najazdu wroga (Iz 31,1-3). Prorok zwraca się do kobiet, które teraz czują się beztroskie i bezpieczne, zapowiadając im, że już niebawem ich spokój zamieni się w żałobny lament. Tam, gdzie brakuje sprawiedliwości, pokój okazuje się tylko iluzją.


Przyszłe królestwo sprawiedliwości
W przeciwieństwie do złudnej beztroski Jerozolimy liczącej na swoją mądrość i potężnych sojuszników (Iz 32,9-14), prorok zapowiada pokój i bezpieczeństwo jako dzieło sprawiedliwości (ww. 17n). Dopiero przyjęcie daru Bożego ducha i kształtowanie według niego całego życia ludu pozwoli na zbudowanie doskonałego państwa sprawiedliwości i prawa (Iz 32,1-8). Duch Boży jest bowiem sprawcą powszechnej odnowy. Opis życia pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej po Zesłaniu Ducha Świętego (Dz 2,42-47) ukazuje ziemską realizację zapowiedzi proroka. Obietnica pozostaje jednak wciąż aktualna jako wezwanie wierzących do przemiany życia według daru Ducha (2Kor 3,4-8; Ga 5,16-26) oraz oczekiwanie na nowe Jeruzalem czasów ostatecznych (Iz 65,17-19; 66,22; Ap 21).

Księga Izajasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).
Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).
Treść i teologia księgi
Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.
Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.
Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.
W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.
Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).
W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.
Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).
Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.