Modlitwa w ucisku

331Biada tobie, grabieżco, choć ciebie jeszcze nie ograbiono,

i tobie, zdrajco,

choć jeszcze nie jesteś zdradzony!

Gdy dokończysz grabieży,

sam będziesz ograbiony.

Gdy dopełnisz swej zdrady,

sam zostaniesz zdradzony.

2Zmiłuj się, Panie , nad nami!

Tobie ufamy.

Bądź naszą mocą każdego dnia,

i naszym zbawieniem w czasie ucisku.

3Na odgłos gromu lęk przejmuje narody,

gdy się podnosisz, uciekają ludy.

4Zdobywają na was łupy jak robactwo pustoszące plony,

rzucają się na nie jak chmara szarańczy.

5A Pan jest ponad wszystkim i mieszka na wysokości.

On napełnia Syjon prawem i sprawiedliwością,

6wierność będzie jego ozdobą.

Pełnia zbawienia, mądrości, poznania

i bojaźniPana to jego skarby.

Bóg obrońcą sprawiedliwości

7Oto wysłannicy wołają zza murów,

posłańcy pokoju gorzko płaczą.

8Opustoszały drogi,

nikt już nie podróżuje.

Układ złamano. Sponiewierano świadków.

Nie liczono się z nikim.

9Kraj w żałobie, traci siły.

Liban wstydem okryty – usycha.

Szaron – niby step suchy,

Baszan i Karmel – ogołocone.

10Pan mówi: „Teraz powstanę!

Teraz pokażę swoją wielkość,

teraz się podniosę!

11Byliście brzemienni w słomę

i rodziliście ciernie.

Moje tchnienie będzie ogniem,

który was strawi.

12Narody będą doszczętnie spalone,

płonąć będą w ogniu jak wycięte ciernie.

13Słuchajcie, dalecy, czego dokonałem.

Poznajcie, bliscy, moją siłę!”.

14Grzesznicy drżą na Syjonie,

bezbożni przejęci są trwogą:

„Kto może mieszkać przy trawiącym ogniu?

Kto zamieszka przy wiecznym palenisku?”.

15Ten, kto postępuje sprawiedliwie,

i mówi to, co prawe;

kto gardzi dochodem z wyzysku,

odrzuca przekupstwo i nie przyjmuje podarków;

kto zatyka uszy, by nie zgadzać się na zbrodnię,

zasłania oczy, by zła nie pochwalać,

16on właśnie będzie mieszkał na wysokościach,

twierdze na skałach będą jego ucieczką;

będzie miał chleba pod dostatkiem

i wody w obfitości.

Przyszłość pełna chwały

17Twoje oczy ujrzą króla w jego pięknie,

zobaczą rozległą krainę.

18Twoje serce wspomni czas przerażenia:

„Gdzie jest ten, który liczył?

Gdzie ten, który ważył?

Gdzie ten, który liczył wieże?”.

19Już nie zobaczysz ludu zuchwałego,

ludu o zawiłej mowie,

bełkoczącego niezrozumiałym językiem.

20Patrz na Syjon, miasto naszych świątecznych zgromadzeń!

Oczy twe ujrzą Jeruzalem, oazę spokoju,

namiot, którego się nie przenosi,

którego kołki nigdy nie będą wyrwane,

żaden z jego sznurów nie będzie zerwany.

21Naprawdę! Tam chwalebny Pan jest dla nas

jak region rzek i rozległych strumieni,

do którego nie dotrą wojenne okręty

ani nie wpłyną tam olbrzymie statki.

22Bo Pan naszym sędzią!

Pan naszym prawodawcą!

Pan naszym królem!

On nas wybawi!

23Liny okrętu obwisną,

nie utrzymają prosto jego masztu,

a jego żagiel nie będzie rozwinięty.

Wtedy będzie rozdzielony

łup obfity.

Nawet kulawi zagarną zdobycz.

24I nikt z mieszkańców nie powie: „Jestem chory”.

Ludowi, który tam mieszka,

odpuszczone zostaną grzechy.


Biada – zob. Iz 1,4+.


wysłannicy... posłańcy pokoju – tekst hebr. daje możliwość przekładu słowa „wysłannicy” jako mieszkańcy Ariela, czyli mieszkańcy Jerozolimy (Iz 29,1+). Także zwrot posłańcy pokoju może być rozumiany jako aluzja do starożytnej nazwy Jerozolimy, określanej jako „miasto pokoju” (Rdz 14,18; Ps 76,3+).


Liban – zob. Iz 2,13+.


Szaron – urodzajna równina nadmorska Palestyny pomiędzy Karmelem a Jaffą.


Baszan – zob. Iz 2,13+.


Karmel – łańcuch zalesionych gór ciągnących się od Samarii do półwyspu Karmel nad Morzem Śródziemnym. Sama góra Karmel znajduje się u wejścia do doliny Ezdrelon.


Wymienione krainy, synonimy piękna i bogactwa przyrody, zostały spustoszone przez Asyryjczyków maszerujących na Jerozolimę.


słoma, ciernie – obraz bezwartościowych, złych uczynków (Iz 5,24).


Zbawcze dzieła Boga, a w szczególności ocalenie Jerozolimy podczas najazdu Sennacheryba w 701 r. przed Chr., są znakiem skuteczności Bożej interwencji.


przy wiecznym palenisku – aluzja do świątyni jerozolimskiej, w której nieustannie płonął ogień i spalane były poświęcone Bogu części oar (Iz 31,9+). Podobne pytanie o możliwość mieszkania w obecności Boga i podobna odpowiedź opisująca człowieka, który od Boga otrzymuje błogosławieństwo, pojawia się w Ps 15.


chleb, woda – podstawowe pożywienie, które tutaj oznacza gwarancję spokojnego życia i dobrobytu człowieka sprawiedliwego.


Pytania dotyczą asyryjskich urzędników, którzy określali wysokość okupu, jaki miał być ściągnięty z Judy (2Krl 18,14-17).


niezrozumiały język – chodzi o język Asyryjczyków (Iz 28,11).


namiot, którego się nie przenosi – chodzi o świątynię jerozolimską, miejsce Bożej obecności; kamienna budowla zastąpiła narodowi wybranemu namiot sporządzony przez Mojżesza podczas wędrówki przez pustynię.


W pustynnym Izraelu obtość wody była szczególnie wymownym symbolem Bożego błogosławieństwa (Ps 46,5; Ez 47; Za 14,8).


Liny okrętu obwisną – obraz niemożności żeglowania (w. 21), którą sprawia Bóg, ukazuje niemoc wrogów zamierzających uderzyć na Jerozolimę.


Brak chorób symbolizuje pełnię Bożego błogosławieństwa (Wj 15,26; Pwt 7,15; Iz 58,8; Ap 21,4).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

BOJAŻŃ BOŻA, BOJAŻŃ PANA - wyraża się ona w głębokim szacunku, jaki człowiek nieustannie powinien okazywać Bogu (Koh 12,13). W istocie oznacza ona głęboką więź łączącą stworzenie ze swoim Stwórcą. W księgach ST bojaźń Boża często przejawia się w postawie lęku, jaki człowiek odczuwa, doświadczając własnej małości i grzeszności wobec majestatu i potęgi Boga. Wyrazem bojaźni może być też obawa przed karą za popełnione grzechy, które obrażają świętość Boga. Zasadniczo jednak tradycja żydowska wyra źnie odróżnia bojaźń od poczucia strachu i obawy, zaznaczając, że wypływa ona przede wszystkim z miłości oraz troski człowieka o jego relację z Bogiem. Stąd w tradycji mądrościowej ST bojaźń Boża jest początkiem wiary i charakteryzuje postawę człowieka pobożnego (Syr 1,11-20), a zarazem mądrego (Prz 1,7). Człowiek bojący się Boga jest synonimem człowieka sprawiedliwego (Ps 1), który całe swoje życie zwraca ku Stwórcy i zawsze pragnie postępować zgodnie z Jego wskazaniami. Bojący się Boga to ten, kto ma świadomość Jego nieustannej obecności i opieki. Ta świadomość daje poczucie bezpieczeństwa we wszystkich okolicznościach życia. Taka boja źń nie jest więc nieuzasadnionym strachem przed karzącym bóstwem, ale jednym z darów Ducha Świętego, który prowadzi do pełnej zaufania adoracji Boga przez człowieka (Iz 11,2; Rz 8,15; 1J 3,20n). Postawie tej towarzyszy poczucie szczęścia i posiadania Bożego błogosławieństwa, co skłania do dawania świadectwa o wielkości i dobroci Stwórcy.


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

BEZBOŻNOŚĆ, BEZBOŻNY - w ujęciu autorów ST bezbożność to sposób postępowania, wyrażający się w życiu prowadzonym tak, jakby Boga nie było. Nie jest ona jednak równoznaczna z teoretycznym, światopoglądowym negowaniem istnienia Boga (ateizm). Bezbożność w ST ma więc wymiar ściśle etyczny i oznacza, że człowiek nie wierzy w Bożą sprawiedliwość i nie uznaje, że za popełnione zło będzie musiał odpowiedzieć przed Bogiem. Bezbożność wyraża się w pysze, przemocy wobec innych oraz w braku pobożności i ufności w stosunku do Boga. Łączy się ściśle z głupotą i jest przeciwieństwem mądrości. W ujęciu NT bezbożność (określana też jako nieprawość) wyraża się w negowaniu istnienia jedynego i prawdziwego Boga poprzez oddawanie czci bóstwom pogańskim. Konsekwencją takiej postawy jest zagubienie prawdziwego sensu i celu istnienia człowieka.


SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.

NERKI.

SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

ZGROMADZENIE (hebr. kahal, gr. ekklesia) - termin odnoszący się do wspólnoty ludzi jednoczących się ze względu na wspólne pochodzenie lub ze względu na wspólny cel. Pierwotnie termin zgromadzenie dotyczył powszechnego zwołania mężczyzn z Izraela w celu stawienia czoła wrogowi lub wyruszenia na wyprawę wojenną (np. Lb 10,7). Sygnałem nakazującym zebranie się w oznaczonym miejscu był dźwięk trąby. Wielokrotnie w Piśmie Świętym (szczególnie w Wj, Lb, Pwt, 1-2Krn) zgromadzeniem nazywany jest cały Izrael. Po instytucjonalizacji kultu świątynnego hebr. termin kahal przybrał także znaczenie religijne i określał wspólnotę ludu zwołanego, aby oddawać cześć Bogu. Kościół jako wspólnota ludzi wierzących jest określany w NT mianem ekklesia (najbliższy gr. odpowiednik hebr. kahal), czyli ‘zgromadzenie ludu Nowego Przymierza’. Kościół jest więc postrzegany jako nowy Lud Boży zwołany przez Boga. Najpełniejszym urzeczywistnieniem tego zwołania jest zgromadzenie eucharystyczne (np. 1Kor 11,17-34).


JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


Modlitwa w ucisku
W czasie ucisku prorok zanosi ufną modlitwę do Boga (w. 2). W grabieżcy i zdrajcy (w. 1) Izajasz widzi prawdopodobnie Asyrię lub jej króla, Sennacheryba (Iz 10,12; 14,24-27). Możliwe również, że upadek imperium asyryjskiego w dalszej perspektywie jest zapowiedzią klęski Babilonii. Ufna postawa modlącego się Izajasza wypływa z wiary w Bożą sprawiedliwość. Chociaż dokoła panuje zamieszanie i przemoc, prorok wie, że prawdziwe skarby, których Bóg udzielił Syjonowi (ww. 5n), nie mogą zostać zagrabione i nie ulegną zniszczeniu (w. 4). Prorok jest także przekonany, że ze względu na Bożą sprawiedliwość grabież i zdrada zostaną ukarane (w. 1). Wierzący, którzy ufają Bogu, w każdym czasie bezpiecznie zachowają swoje skarby, którymi jest pełnia Bożego zbawienia, mądrości, poznania i bojaźni (w. 6; por. Mt 10,23-31; Rz 8,31-39).


Bóg obrońcą sprawiedliwości
Prorok nawiązuje do pertraktacji, które król Ezechiasz prowadził w 701 r. przed Chr. z królem Asyrii, Sennacherybem. Asyryjczycy zażądali najpierw wysokiego okupu, ale pomimo uiszczenia go, zajęli potem tereny Judy i oblegli Jerozolimę (Iz 36 – 37; 2Krl 18,13-37). Wobec wiarołomstwa Asyrii (w. 8) Izajasz w imieniu Boga zapewnia, że nieprzyjacielskie zamiary zostaną udaremnione (w. 10). Prorok zaznacza jednak, że Boża kara dosięgnie nie tylko wrogów narodu izraelskiego. Klęska Asyrii powinna stać się nauką dla wszystkich ludów, aby każdy z nich uznał potęgę Boga (w. 13). Grzesznicy, którzy zamieszkują Syjon, powinni wiedzieć, że gniew Boży spadnie na nich tak samo jak na Asyryjczyków (w. 14). Bóg nie toleruje nieprawości i okazuje się trawiącym ogniem dla wszystkich, którzy dopuszczają się zła (w. 14; por. Iz 10,17; 26,11; 29,6). Ludzie sprawiedliwi mogą natomiast liczyć na Bożą pomoc i pełnię Jego błogosławieństwa (ww. 15n).


Przyszłość pełna chwały
Chwalebna przyszłość ukazana jest w pięknie króla (w. 17), którym prawdopodobnie jest sam Bóg (w. 22). Możliwe również, że prorok ma na uwadze ziemskiego władcę, reprezentującego Boga. Jest on przeciwieństwem obcych królów, okupujących Święte Miasto i pobierających od niego haracz (w. 18). Stałą obecność Boga pośród swego ludu symbolizuje jerozolimska świątynia (w. 20). Bóg okazuje się w niej potężnym wybawicielem (ww. 21n), który zapewnia swojemu ludowi zwycięstwo nad wszystkimi wrogami (w. 23). On odpuszcza grzechy swoim wybranym i obdarza ich błogosławieństwem (w. 24). Cudowne zwycięstwo nad asyryjskim najeźdźcą (2Krl 19,35; Iz 37,36) tylko częściowo spełniło zapowiedź Izajasza. Dla wszystkich następnych pokoleń ludzi, którzy w Bogu uznają swojego sędziego, prawodawcę i króla (w. 22), nadal niesie ona obietnicę i nadzieję pełnego tryumfu.

Księga Izajasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).
Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).
Treść i teologia księgi
Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.
Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.
Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.
W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.
Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).
W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.
Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).
Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.