Wysłannicy Ezechiasza u Izajasza

37¹Gdy król Ezechiasz to usłyszał, rozdarł swoje szaty, nałożył ubiór pokutny i poszedł do domuPana .²Natomiast Eliakima, zarządcę pałacu, pisarza Szebnę i zasłużonych kapłanów wysłał, ubranych w szaty pokutne, do proroka Izajasza, syna Amosa.

³Powiedzieli mu: „Tak mówi Ezechiasz: «Ten dzień jest dniem nieszczęścia, kary i hańby. Oto nadszedł czas porodu dzieci, a nie ma siły, aby je urodzić. ⁴Może Pan, twój Bóg, usłyszy słowa przełożonego dworu króla Asyrii, z którymi jego pan przysłał go, aby znieważać Boga żyjącego, i ześle karę za słowa, które słyszał Pan, twój Bóg. Módl się więc za tę resztę, która jeszcze pozostała!»”.

⁵Gdy przyszli do Izajasza słudzy króla Ezechiasza, ⁶Izajasz oświadczył: „Powiedzcie swojemu panu: «Tak mówi Pan: Nie lękaj się słów, które słyszałeś, gdy pachołkowie króla Asyrii znieważali Mnie!⁷Oto Ja natchnę go takim duchem, że gdy usłyszy pewną wiadomość, wróci do swojego kraju. Sprawię też, że tam, w swoim kraju, zginie od miecza»”.

Ponowne poselstwo Sennacheryba do Ezechiasza

⁸Przełożony dworu zarządził odwrót i dołączył do króla Asyrii, atakującego Libnę. Otrzymał bowiem wiadomość, że król wycofał się spod Lakisz, ⁹gdyż dotarła do niego wieść o królu Kusz, Tirhace, o którym mu powiedziano: „Wyruszył, aby walczyć z tobą”. Kiedy się o tym dowiedział, wysłał posłów do Ezechiasza z poleceniem: ¹⁰„Tak oznajmicie królowi Judy, Ezechiaszowi: «Niech twój Bóg, na którym polegasz, nie zwodzi cię zapewnieniem: Jerozolima nie zostanie wydana w ręce króla Asyrii! ¹¹Przecież na pewno słyszałeś, jak postąpili królowie Asyrii z wszystkimi krajami, dokonując ich całkowitej zagłady, a ty miałbyś ocaleć? ¹²Czy bogowie uratowali narody zniszczone przez moich przodków: Gozan i Charan, Resef i Edenitów zamieszkujących Telassar? ¹³Gdzież są królowie Chamatu i Arpadu, Lair i Sefarwaim, Heny i Iwwy?»”.

Modlitwa Ezechiasza

¹⁴Ezechiasz odebrał list od posłów i przeczytał go. Potem poszedł do świątyniPana i rozwinął go przed Panem .¹⁵Ezechiasz tak się wtedy modlił do Pana:¹⁶„Panie Zastępów, Boże Izraela, który zasiadasz na cherubach! Tylko Ty jeden jesteś Bogiem wszystkich królestw ziemi! Ty uczyniłeś niebo i ziemię!¹⁷Nadstaw ucha, Panie, i słuchaj! Otwórz oczy, Panie, i spójrz! Słuchaj wszystkich słów Sennacheryba, które przesłał, aby znieważać Boga żyjącego!¹⁸To prawda, Panie, że królowie Asyrii wyniszczyli te wszystkie narody oraz ich ziemie,¹⁹a ich bogów powrzucali do ognia, gdyż nie byli to bogowie, lecz wytwór ludzkich rąk, zwykłe drewno i kamień – dlatego ich zniszczyli. ²⁰Teraz więc, Panie, nasz Boże, wybaw nas z jego mocy! Niech wszystkie królestwa ziemi przekonają się, że tylko Ty jesteś Panem!”.

Odpowiedź Izajasza – satyra na Sennacheryba

²¹Wtedy Izajasz, syn Amosa, przesłał Ezechiaszowi wiadomość: „Tak mówi Pan , Bóg Izraela: «Ponieważ modliłeś się do Mnie w sprawie Sennacheryba, króla Asyrii,²²takie słowo Pan o nim wypowiada:

Gardzi tobą, drwi z ciebie

dziewica, córka Syjonu.

Potrząsa głową nad tobą

córka Jeruzalem.

²³Komu urągałeś i bluźniłeś?

Przeciw komu głos podnosiłeś,

spoglądając wyniośle?

Przeciwko Świętemu Izraela!

²⁴Urągałeś Panu przez swoje sługi.

Mówiłeś: Z mnóstwem moich rydwanów

wdarłem się na wierzchołki gór,

na wyniosłe szczyty Libanu.

Wyciąłem jego najwyższe cedry,

najpiękniejsze z jego cyprysów.

Dotarłem na jego najdalsze szczyty,

do lasów wspaniałych i gęstych.

²⁵To ja wykopałem studnie

i piłem wodę.

Stopami moich nóg osuszyłem

wszystkie kanały Egiptu.

²⁶A przecież dobrze wiedziałeś,

że od dawna to zamierzyłem,

od dni najdawniejszych to przygotowałem,

a teraz wypełniam,

gdy obwarowane miasta

zamieniasz w stosy gruzów.

²⁷Ich mieszkańców pobawionych mocy

ogarnął lęk i bezradność.

Stali się podobni do trawy na polu,

do młodych pędów ziół,

do zielska w szczelinach dachu,

spalonego upalnym wiatrem.

²⁸Znam miejsce twego pobytu,

twoje wyjścia i powroty,

i twoją wrogość do Mnie.

²⁹A ponieważ tak bardzo się na Mnie zawziąłeś

i twoje zuchwalstwo doszło do mych uszu,

włożę ci do nosa metalowe kółko,

a w twoje usta wędzidło

i zmuszę cię do odwrotu tą drogą,

którą przybyłeś!».

Znak dla króla Ezechiasza

³⁰A to będzie znakiem dla ciebie:

W tym roku będziecie jeść ziarno, które zostało po zbiorach,

w następnym – co samo urośnie,

lecz w trzecim będziecie siać i zbierać,

zakładać winnice i spożywać ich owoce.

³¹Ocalała reszta z domu Judy

na nowo zapuści głęboko korzenie,

wyrośnie i wyda owoce.

³²Bo z Jeruzalem wyjdzie reszta

i z góry Syjon – ocaleni.

ZazdrośćPana Zastępów to sprawi.

Zapowiedź upadku najeźdźcy

³³Dlatego tak mówi Pan o królu Asyrii:

«Nie wejdzie on do tego miasta

ani żadnej strzały tam nie wypuści,

nie wyruszy przeciwko niemu uzbrojony w tarcze

ani nie zrobi nasypu, aby je oblegać.

³⁴Powróci tą drogą, którą przybył,

lecz do tego miasta nie wejdzie!

– wyroczniaPana.

³⁵Stanę w obronie tego miasta, aby je ocalić

ze względu na Mnie i mojego sługę Dawida»”.

Odwrót i tragiczny koniec Sennacheryba

³⁶Wtedy wyszedł aniołPana i pobił w obozie Asyryjczyków sto osiemdziesiąt pięć tysięcy. Następnego dnia rano wszędzie leżały ciała zmarłych.³⁷Król Asyrii Sennacheryb wycofał się więc i wrócił do Niniwy. ³⁸A gdy w świątyni oddawał pokłon swojemu bogu Nisrokowi, jego synowie Adramelek i Sereser zabili go mieczem, sami zaś uciekli do kraju Ararat. Władzę po nim objął jego syn Asarhaddon.

Z powodu żałoby lub w obliczu klęski Izraelici rozdzierali swoje szaty i posypywali głowę prochem albo popiołem (Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65). Pokutnym ubiorem był prawdopodobnie wór (Iz 15,3+).

Eliakim, Szebna – zob. Iz 22,15-25+.

Porównanie ukazujące nieskuteczność podejmowanych wysiłków (Iz 26,18; Oz 13,13). Król Ezechiasz uznaje błąd swojej polityki zawierania przymierza z obcymi potęgami, którą krytykował Izajasz.

przełożony dworu – zob. Iz 36,2+.

reszta – Asyryjczycy zajęli już niemal całą Judę. Według asyryjskich dokumentów, Sennacheryb w czasie tej kampanii zdobył w Judzie czterdzieści sześć obwarowanych miast, oparła mu się tylko Jerozolima.

Libna – miejscowość położona 25 km na południowy zachód od Hebronu.

Tirhaka – etiopski wódz armii egipskiej, późniejszy następca faraona Szabaki.

Gozan – obszar w górnej Mezopotamii nad rzeką Chabor (2Krl 17,6), jednym z dopływów Eufratu, nazywanym w tekstach asyryjskich Guzana.

Charan – miasto w północno-zachodniej Mezopotamii, na tzw. szlaku żyznego Półksiężyca, znane już w epoce patriarchów (Rdz 11,31).

Resef – prawdopodobnie chodzi o dzisiejsze Resafa, położone ok. 130 km na północny wschód od Palmiry.

Edenici – lud z miasta Eden i otaczającej go krainy nad środkowym Eufratem.

Telassar – miasto położone nad górnym Eufratem, w pobliżu Karkemisz.

Lair, Hena, Iwwa – miasta podbite przez poprzednich królów Asyrii, trudne do zlokalizowania. Chamat, Arpad, Sefarwaim – zob. Iz 36,19+.

rozwinął go przed Panem – ważne pisma często były odczytywane i przechowywane w świątyni. Żydzi do dziś praktykują wkładanie kartek z modlitwami w szczeliny muru zachowanego po zburzeniu świątyni w Jerozolimie.

Sennacheryb – zob. Iz 36,1+.

dziewica, córka Syjonu – chodzi o Jerozolimę (Iz 1,8+). Syjon – zob. Słownik.

Święty – zob. Iz 1,4+.

Liban – zob. Iz 2,13+.

metalowe kółko – zakładano je zwierzęciu, aby je ujarzmić; tutaj zapowiedź wymuszenia posłuszeństwa na Sennacherybie.

ziarno… po zbiorach – przemarsz wojsk asyryjskich wiązał się z całkowitym zniszczeniem upraw.

Zazdrość – zob. Iz 9,6+.

Wojsko asyryjskie zostało zdziesiątkowane przez epidemię (Iz 10,16+).

Sennacheryb – zob. Iz 36,1+.

Niniwa – miasto nad Tygrysem; od VIII w. przed Chr. stolica Asyrii; zburzona w 612 r. przed Chr. przez Babilończyków i Medów.

Nisrok – prawdopodobnie bóstwo asyryjsko-babilońskie, utożsamiane z Nusku lub Ninurtu; niekiedy z Mardukiem.

Król Sennacheryb został zamordowany w 681 r. przed Chr., czyli ok. 20 lat po swoim powrocie z oblężenia Jerozolimy. Autor biblijny nie informuje jednak o dacie śmierci króla, gdyż interesuje go tylko sam fakt morderstwa, który jest według niego spełnieniem Bożej zapowiedzi (Iz 37,7).

Ararat – dawna nazwa Armenii.

Asarhaddon – panował w latach 681-669 przed Chr.

DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

ASYRIA, ASYRYJCZYCY - starożytne miasto-państwo Assur na północnym-wschodzie obecnego Iraku, ze stolicą na zachodnim brzegu Tygrysu. Starożytne inskrypcje poświadczają, że ok. 1900 r. przed Chr. władcą tego niezawisłego miasta -państwa był Szalim-Ahum. Pod koniec XIX w. przed Chr. Assur został zawładnięty przez Amorytów znad Eufratu. W połowie XIV w. przed Chr. za Assurbalita I ukonstytuowało się imperium asyryjskie, zajmując w następnych stuleciach rozległe terytoria Mitanni i Babilonii. Ok. 1200 r. przed Chr. imperium asyryjskie przeżywało głęboki kryzys. Prawdziwy jego rozkwit rozpoczął się ok. 935 r. przed Chr. od odzyskania terenów utraconych uprzednio na rzecz Aramejczyków. Stopniowa ekspansja imperium nowoasyryjskiego pozwoliła mu ok. 660 r. przed Chr. zająć znaczną część starożytnego Bliskiego Wschodu. Upadek tego imperium został zapoczątkowany wojną domową pomiędzy wojskami trzech pretendentów do tronu. Sytuację tę wykorzystała koalicja Medów i Babilończyków, którzy zaatakowali i zniszczyli środkową część imperium asyryjskiego. Ostatni król Asyrii, Assurubalipat II (612-609 przed Chr.), panował jeszcze przez krótki czas na zachodzie dawnego imperium, w Charanie, dzięki wsparciu ze strony władcy egipskiego. Został jednak zdetronizowany przez Babilończyków, a na zgliszczach wielkiego państwa powstały imperia Babilonii i Medii. W Biblii są jedynie wzmianki o kontaktach Izraela z Asyrią w okresie imperium nowoasyryjskiego. Autorzy 2Krl i 2Krn odnotowują, że Izrael i Juda wykorzystały konflikt pomiędzy Asyrią i Aramem dla poszerzenia swojego terytorium. Było to możliwe za królów Jeroboama II (2Krl 14,23-29) oraz Ozjasza (2Krn 26). Ostatecznie jednak zarówno Izrael, jak i Juda zostały podporządkowane władcom imperium nowoasyryjskiego. Podczas gdy Juda pozostawała ich lojalnym wasalem, Izrael buntował się przeciwko władzy Tiglat-Pilesera, Salmanassara i Sargona. Skutkiem tego był podział terytorium Izraela na prowincje i deportacja ludności w latach 732-720 przed Chr. (2Krl 17,1 - 18,12). Zob.

AMORYCI,

BABILON.

AMORYCI,

BABILON.

JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.

IZRAEL.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.

ARKA PRZYMIERZA,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

MIEJSCE ŚWIĘTE,

MIESZKANIE.

PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.

ARKA PRZYMIERZA.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

CHERUBY - rodzaj istot duchowych, przebywających w bliskości Boga, gotowych do spełniania różnych poleceń. W Piśmie Świętym przedstawione są jako stworzenia ponadnaturalne, przybierające różne postaci dziwnych, niewystępujących w przyrodzie zwierząt, mających niekiedy pewne cechy ludzkie. Najczęściej ukazuje się je jako skrzydlate lwy o ludzkich twarzach. Ich postaciami ozdobiona była Arka Przymierza. Zob.

ARKA PRZYMIERZA.

AMORYCI,

BABILON.

JUDA.

AMORYCI,

BABILON.

SYJON.

RESZTA, RESZTA IZRAELA - pojęcie biblijne odnoszące się do tej części narodu wybranego, która dochowała wierności Bogu i dzięki temu zostanie uchroniona od kary Bożej. W ciągu dziejów znaczenie tego pojęcia bardzo się zmieniało. Dla proroków działających przed przesiedleniem Izraelitów do Babilonii, które nastąpiło w 586 r. przed Chr., resztą byli ci, którzy przeżyli najazdy wrogów, a także ci, którzy ocaleją na końcu czasów (Mi 4,6nn). Dla proroków nauczających po przesiedleniu resztą byli ci, którzy mieli wrócić do ojczyzny. Z czasem pojęcie to nabierało coraz bardziej teologicznego wymiaru i odnoszono je do tych, którzy zostaną odkupieni (So 3,11-20). W NT resztą, która na mocy ofiary Jezusa uniknie kary za grzechy, jest wspólnota wierzących - Kościół (Rz 11,5).

IZRAEL.

SYJON.

SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

ARKA PRZYMIERZA.

AMORYCI,

BABILON.

WYROCZNIA - w Piśmie Świętym jest to informacja lub przesłanie, które Bóg kieruje do człowieka lub do całej społeczności. Często wyrocznia jest odpowiedzią na postawione przez człowieka pytanie lub stanowi szczególną interwencję Boga, który objawiając swoją wolę, kieruje losami świata. W Piśmie Świętym mamy ukazane trzy sposoby otrzymywania wyroczni: 1) w czasie snu (np. Rdz 40,8nn; 1Sm 15,16; Mt 1,20-24); 2) pod wpływem natchnienia lub w widzeniu (np. 1Sm 8,21n; 9,17; Ez 2,1nn; Dz 9,10nn); 3) przez rzucanie losów (np. Wj 28,30; Joz 7,16nn; 1Sm 14,41nn; Dz 1,26). W ciągu dziejów Izraela istniały wyznaczone miejsca i osoby umożliwiające otrzymanie wyroczni od Boga. Szczególnymi przekazicielami Bożych wyroków byli charyzmatyczni prorocy. Władcy na dworach mieli zazwyczaj kogoś, kto przekazywał Bożą wolę i głos takiego człowieka brano pod uwagę na przykład w organizacji wypraw wojennych (np. 2Krn 18,3nn). Prawo zabraniało Żydom stosowania jakichkolwiek praktyk magicznych, którymi często posługiwali się ludzie przekazujący wyrocznie w społecznościach pogańskich. Bóg sam przekazywał swoje objawienie w sposób pewny i jednoznaczny i nie miało to nic wspólnego z praktyką magiczną czy wróżbiarską.

ANIOŁ (hebr. mal’ak, gr. angelos - ‘zwiastun’, ‘posłaniec’) - istota duchowa, podporządkowana Bogu, któremu służy w różny sposób, zależny od potrzeby konkretnej sytuacji. W księgach ST nie wspomina się często o aniołach jako pośrednikach między Bogiem a ludźmi. Według opisów biblijnych Bóg najczęściej zwracał się do ludzi w sposób bezpośredni. Rozwój myśli religijnej sprawił, że Izraelici coraz mocniej podkreślali wszechmoc Boga i tym samym stawał się On dla nich coraz bardziej niedostępny, odległy. Wówczas w świadomości religijnej Żydów ugruntowało się przekonanie o istnieniu aniołów - istot pośredniczących w kontakcie Boga z człowiekiem. Biblia nie zawiera żadnych informacji na temat ich natury. Tożsamość aniołów określa ich misja, w której oznajmiają ludziom wolę Boga. Zadaniem aniołów jest również troska o ludzi (np. Ps 91,11). Bóg posłał swojego anioła, który przeprowadził Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Wj 23,20nn). Obecność aniołów pośród ludu była potwierdzeniem i symbolem realnej obecności samego Boga. Mogli też pełnić misję niszczycielską (np. Rdz 19,1nn - zniszczenie Sodomy; 2Krl 19,35 - zniszczenie armii asyryjskiej) lub zwiastować nieszczęście (Ps 78, 49). Niekiedy nazywani są świętymi (Hi 5, 1; Ps 89, 6; Dn 4, 10) albo synami Bożymi (Ps 29, 1; 89, 7). W imię Boga aniołowie mogą także odpuszczać ludziom grzechy. W NT aktywność aniołów widoczna jest szczególnie na początku Nowego Przymierza w kontekście poczęcia, narodzenia i pierwszych lat życia Jezusa na ziemi (Mt 1,20.24; 2,13.19; Łk 1 - 2). Anioł towarzyszył Jezusowi także w czasie kuszenia na pustyni oraz przed Męką w czasie modlitwy w Ogrodzie Oliwnym (np. Mt 4,11; Łk 22,43). Autorzy NT ukazują również istotną rolę aniołów w przekazie Bożego orędzia oraz w rozszerzaniu się i wzroście Kościoła (np. Dz 8,26; 10,3nn). Dopiero w czasach NT nastąpiło wyraÉne rozróżnienie aniołów na tych, którzy są wysłannikami Boga, oraz na demony - uosabiające zło, szkodzące człowiekowi. Zob.

DEMON,

OPĘTANIE.

AMORYCI,

BABILON.

Wysłannicy Ezechiasza u Izajasza
W krytycznej sytuacji (Iz 36,1-22) król Ezechiasz zwraca się do proroka Izajasza, prosząc go o modlitwę i radę. Król uznaje nieskuteczność swojej polityki sojuszów przeciwko Asyrii (w. 3). Jednak prorokowi, który o Asyrii mówił jako o narzędziu kary w rękach Boga (Iz 5,26-30; 7,18-20; 8,7; 10,5; 13,5), król przeciwstawia twierdzenie, że Asyryjczyk otwarcie wystąpił przeciwko Bogu (w. 4; por. Iz 36,20). W odpowiedzi prorok wzywa do zaufania Panu i zapowiada surową karę za bluźnierstwo asyryjskiego dowódcy (ww. 6n). Postawa Ezechiasza, który podejmuje dzieła pokutne (ww. 1n), jest zupełnie inna od tej, która jeszcze niedawno charakteryzowała przywódców narodu, negujących ostrzeżenia proroka (Iz 28,14n).

Ponowne poselstwo Sennacheryba do Ezechiasza
Ponowne poselstwo asyryjskie związane jest z doniesieniami o oddziałach egipskich, które wyruszyły przeciwko Asyryjczykom. Ponieważ przywódcy Jerozolimy ciągle liczyli na odsiecz Egiptu (Iz 30,1-7; 31,1-3), Sennacheryb ponowił próbę skłonienia króla Ezechiasza do kapitulacji. Drugie poselstwo ma charakter bardzo oﬁcjalny. Ezechiasz nazwany zostaje teraz królem (w. 10; por. Iz 36,4+) oraz otrzymuje od Sennacheryba oﬁcjalne pisma (Iz 37,14). Treść listu pozostaje identyczna z przesłaniem wygłoszonym uprzednio przez przełożonego dworu króla Asyrii (Iz 36,4-10.12-20).

Modlitwa Ezechiasza
Drugie poselstwo (Iz 37,8-13) przybyło do Ezechiasza z listem od króla Asyrii. Zgodnie ze zwyczajem Ezechiasz przedłożył list Bogu w świątyni (w. 14). W następującej modlitwie Ezechiasz wyznaje wiarę w jedynego Boga, który stworzył cały świat i panuje nad wszystkimi królestwami (w. 16). Podczas gdy Sennacheryb szczyci się swoją siłą i zapowiada klęskę ludu, który liczy na pomoc Pana (Iz 36,18-20; 37,10-13) oraz porównuje Boga Izraela z bóstwami narodów podbitych przez Asyryjczyków, Ezechiasz przeciwstawia mu wiarę świadomą, która jest wyznawaniem prawdziwego Boga, zupełnie odmiennego od bożków wytworzonych przez ludzi (w. 19). Wojna Asyrii i Judy przestaje być politycznym konﬂiktem między dwoma państwami, a staje się sporem o to, kto panuje nad światem: Bóg czy ludzki monarcha. Ocalenie Jerozolimy stanie się znakiem dla wszystkich narodów, że Bóg jest silniejszy od największej ludzkiej potęgi (w. 20). Nawet jeśli działa On, wybierając poszczególne osoby i narody, to Jego działanie obejmuje cały świat i niesie pouczenie wszystkim ludom.

Odpowiedź Izajasza – satyra na Sennacheryba
Bóg za pośrednictwem proroka udzielił odpowiedzi królowi Ezechiaszowi na jego błagalną modlitwę (Iz 37,14-20). Wypowiedź ta przypomina wcześniejszą satyrę Izajasza, wygłoszoną przeciwko władcy‑tyranowi (Iz 14,3-21). Prorok opisuje Sennacheryba (w. 21) i wysławia jego czyny, używając wyrażeń, które można również znaleźć w ocalałych asyryjskich dokumentach. Ironia polega na ukazaniu zadufanego w sobie króla, który jest przekonany o tym, że sam dokonał przypisywanych mu zwycięstw (ww. 24n). Prorok podkreśla jednak, że wszystko odbywa się zgodnie z zamysłem i za przyzwoleniem Boga (ww. 26-28). Sennacheryb powinien o tym wiedzieć (w. 26), ale ponieważ nie uznaje mocy Boga i nie liczy się z Jego wolą, zostanie za swoją pychę upokorzony (w. 29).

Znak dla króla Ezechiasza
Zapowiedziany okres trzech lat, w których nastąpi powrót do normalnego życia i przestaną być odczuwane skutki najazdu Asyryjczyków (w. 30), dotyczy ocalałej reszty mieszkańców Judy (w. 31). Jest to zapowiedź, która ma wiele wspólnego z wcześniejszymi proroctwami Izajasza. Nawiązuje bowiem do symbolicznego imienia syna Izajasza, Szear‑Jaszuba (Iz 7,3+), posiada też wiele podobieństw do znaku Emmanuela (Iz 7,10-16) oraz kończy się tak samo jak mesjańskie proroctwo dotyczące narodzin wybawcy, który będzie zasiadać na tronie Dawida (Iz 9,6). Także Syjon (w. 32) jest elementem łączącym wszystkie te wypowiedzi i pośrednio wskazuje na Boga, który gwarantuje ich wypełnienie.

Zapowiedź upadku najeźdźcy
Kontynuując wątek wybawienia narodu z rąk Asyryjczyków, prorok zapowiada Sennacherybowi niepowodzenie jego kampanii przeciwko Jerozolimie. Oblężenie miasta okaże się nieskuteczne. Znajduje to swoje potwierdzenie nie tylko w tekście biblijnym, lecz także u greckiego historyka, Herodota (V w. przed Chr.), i w dokumentach asyryjskich. Bóg obroni Jerozolimę ze względu na siebie samego (Iz 37,14-20+) i ze względu na obietnice dane Dawidowi (2Sm 7,10-16).

Odwrót i tragiczny koniec Sennacheryba
Nie znamy szczegółów wydarzeń, które spowodowały, że Sennacheryb odstąpił od oblężenia Jerozolimy (w. 37). Asyryjskie dokumenty potwierdzają jedynie sam fakt, że Jerozolima nie została zajęta przez oblegające ją wojska. O zniszczeniu asyryjskiej armii w wyniku nadprzyrodzonej interwencji, która powinna „uczyć szacunku dla bogów”, pisze także grecki historyk Herodot oraz historyk żydowski, Józef Flawiusz. O zamordowaniu Sennacheryba przez jego synów wzmiankują liczne starożytne dokumenty. Autor biblijny opisuje klęskę Asyryjczyków słowami, które przypominają zniszczenie Egipcjan ścigających Izraelitów przez Morze Czerwone (Wj 14,24-30). Działanie Boga na rzecz swego ludu przekonało Egipcjan, że On jest jedynym Panem (Wj 14,4.18). Przegrana Asyryjczyków również zawiera takie przesłanie, skierowane do wszystkich królestw ziemi (Iz 37,20).

Księga Izajasza

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).

Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).

Treść i teologia księgi

Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.

Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.

Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.

W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.

Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).

W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.

Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).

Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.