391W tym czasie król Babilonii, Merodak-Baladan, syn Baladana, przesłał Ezechiaszowi listy i dar. Słyszał bowiem, że chorował, a potem wyzdrowiał. 2Ezechiasz ucieszył się tym i pokazał posłom swój skarbiec, srebro i złoto, wonności i wyborne olejki, całą zbrojownię, a także wszystko, co znajdowało się w jego składach. Nie było takiej rzeczy w pałacu Ezechiasza i w całym państwie, której by im nie pokazał.
3Wtedy prorok Izajasz przyszedł do króla Ezechiasza i zapytał go: „Co mówili ci ludzie i skąd przybyli do ciebie?”. Ezechiasz odpowiedział: „Przybyli do mnie z dalekiego kraju, z Babilonii”. 4„A co widzieli w twoim pałacu?” – dopytywał się. „Widzieli wszystko, co znajduje się w moim pałacu” – odparł Ezechiasz. – „Nie było takiej rzeczy w moich składach, której bym im nie pokazał”. 5Wtedy Izajasz rzekł do Ezechiasza: „Słuchaj słowa Pana Zastępów!6Nadchodzi czas – mówi Pan – kiedy wszystko, co znajduje się w twoim pałacu i co zgromadzili twoi przodkowie aż do dnia dzisiejszego, zostanie zabrane do Babilonii. Nic nie pozostanie.7Również twoi synowie, którzy będą od ciebie pochodzić i którym dasz życie, zostaną zabrani i będą eunuchami na dworze króla Babilonii”. 8Ezechiasz powiedział do Izajasza: „Dobre jest słowo Pana, które wypowiedziałeś”. Pomyślał bowiem: „Przynajmniej za mojego życia będzie pokój i bezpieczeństwo”.
Merodak-Baladan – książę babiloński, o którym wspominają także dokumenty pozabiblijne.
pokój i bezpieczeństwo – w tekście oryginalnym występują tu te same słowa, które wcześniej, w modlitwie Ezechiasza (Iz 38,3), przetłumaczono jako wierność i szczerość. Autor biblijny ironicznie ocenia, że wierność i szczerość Ezechiasza, który wbrew upomnieniom proroka działa na rzecz niezależności i wolności powierzonego mu ludu, w rzeczywistości okazały się troską tylko o swój własny pokój i bezpieczeństwo.
BABILON, BABILONIA (hebr. babel, akad. bab ili - ‘brama boga’) - akadyjska nazwa największego miasta Mezopotamii. W Piśmie Świętym słowo to oznacza zarówno państwo babilońskie [nazywane również Szinear (np. Rdz 11,2; Iz 11,11) lub krajem Chaldejczyków (np. Iz 23,13; Jr 24,5)], jak również jego stolicę - Babilon. Państwo to leżało na terenie dzisiejszego Iraku, między Eufratem i Tygrysem, i było zasiedlone przez semickich Sumerów i Akadyjczyków. Najstarsze ślady osiadłego życia w Babilonii sięgają szóstego tysiąclecia przed Chr. Państwo babilońskie powstało na tych terenach w XIX w. przed Chr. Położenie na północnym krańcu obszarów zalewowych Eufratu dawało Babilonowi możliwość kontrolowania głównych dróg handlowych na Bliskim Wschodzie. Najbardziej znanym królem z pierwszych wieków jego istnienia jest Hammurabi (1792-1750 przed Chr.), twórca słynnego kodeksu regulującego życie społeczne. Okres starobabiloński to również czas prężnego rozwoju na tym terenie literatury zapisywanej pismem klinowym i nauki, zwłaszcza astronomii i astrologii. W XVI w. przed Chr. Babilonia została zdobyta przez Chetytów i znalazła się pod panowaniem dynastii Kasztów. Nowy okres jej rozkwitu rozpoczął się w połowie VIII w. przed Chr. za panowania Nabonassara. Za twórcę państwa nowobabilońskiego uważa się Nabopolassara, króla Chaldejczyków (625-605 przed Chr.). Terytorium Babilonii obejmowało wówczas całą Azję Przednią, a jej stolica stała się naukowym i politycznym centrum starożytnego świata. Następca Nabopolassara Nabuchodonozor II (605-562 przed Chr.) zajął Judę i zburzył Jerozolimę wraz ze świątynią (587/586 r. przed Chr.), a ludność izraelską deportował do Babilonii. W 539 r. przed Chr. państwo babilońskie zostało podbite przez władcę perskiego, Cyrusa Wielkiego. Z rąk perskich tereny te przeszły pod panowanie helleńskie, a w końcu przypadły w udziale Seleucydom. Zauważa się liczne podobieństwa pomiędzy tekstami ST a literaturą babilońską i chaldejską.
PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.
ARKA PRZYMIERZA.
Poselstwo króla babilońskiego
W okresie panowania króla Ezechiasza i działalności proroka Izajasza w Babilonii doszedł do władzy książę Merodak‑Baladan, który zdołał uniezależnić się od Asyrii (najpierw w latach 722-710 przed Chr., po raz drugi w latach 704-703 przed Chr.). Budując szeroką antyasyryjską koalicję, Merodak‑Baladan wysłał do Jerozolimy poselstwo (ok. 714 r. przed Chr.), które zostało serdecznie przyjęte przez króla Ezechiasza. Pokazanie wysłannikom z dalekiego kraju królewskich skarbców i zbrojowni (w. 2) było dowodem przychylności króla i jego gotowości do przystąpienia do antyasyryjskiego przymierza. Prorok Izajasz, który konsekwentnie sprzeciwia się planom buntu przeciwko Asyrii (Iz 7 – 8; 20), krytykuje postawę Ezechiasza i zapowiada mu, że wszystkie jego bogactwa zostaną w przyszłości zagrabione przez Babilończyków (ww. 5-7). W ten sposób proroctwo Izajasza, kończące pierwszą część księgi (Iz 1 – 39), zapowiada przesiedlenie narodu do Babilonii, któremu poświęcona jest druga część księgi (Iz 40 – 55). Prawdopodobnie był to również powód naruszenia chronologii wydarzeń w dodatku historycznym i przestawienia opisu wojny z Asyrią (Iz 36 – 37) przed wizytą babilońskich posłów (Iz 39). Ostatnie słowa pierwszej części Księgi Izajasza to krytyka polityki Ezechiasza, który decyduje się na walkę o wolność i polityczną niezależność. Król słynął ze swojej gorliwości i religijnego zaangażowania, a czas jego panowania oceniany był przez potomnych jako okres tryumfu i pomyślności (np. 2Krl 18,3-8). Autor zarzuca mu jednak krótkowzroczność. Ezechiasz odrzucił bowiem wezwania proroka Izajasza do przyjęcia w pokorze asyryjskiej dominacji jako kary i wezwania do nawrócenia (Iz 6,9-13; 9,7-20; 10,20-23; 32,15-20), co świadczy o tym, że w rzeczywistości nie liczył się z Bogiem. Tymczasem należało zadbać nie o ziemską niezależność i potęgę ludu Bożego, ale o posłuszeństwo woli Bożej (Mt 6,33; Łk 10,40-42; J 6,27).
Księga Izajasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).
Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).
Treść i teologia księgi
Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.
Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.
Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.
W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.
Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).
W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.
Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).
Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.
W okresie panowania króla Ezechiasza i działalności proroka Izajasza w Babilonii doszedł do władzy książę Merodak‑Baladan, który zdołał uniezależnić się od Asyrii (najpierw w latach 722-710 przed Chr., po raz drugi w latach 704-703 przed Chr.). Budując szeroką antyasyryjską koalicję, Merodak‑Baladan wysłał do Jerozolimy poselstwo (ok. 714 r. przed Chr.), które zostało serdecznie przyjęte przez króla Ezechiasza. Pokazanie wysłannikom z dalekiego kraju królewskich skarbców i zbrojowni (w. 2) było dowodem przychylności króla i jego gotowości do przystąpienia do antyasyryjskiego przymierza. Prorok Izajasz, który konsekwentnie sprzeciwia się planom buntu przeciwko Asyrii (Iz 7 – 8; 20), krytykuje postawę Ezechiasza i zapowiada mu, że wszystkie jego bogactwa zostaną w przyszłości zagrabione przez Babilończyków (ww. 5-7). W ten sposób proroctwo Izajasza, kończące pierwszą część księgi (Iz 1 – 39), zapowiada przesiedlenie narodu do Babilonii, któremu poświęcona jest druga część księgi (Iz 40 – 55). Prawdopodobnie był to również powód naruszenia chronologii wydarzeń w dodatku historycznym i przestawienia opisu wojny z Asyrią (Iz 36 – 37) przed wizytą babilońskich posłów (Iz 39). Ostatnie słowa pierwszej części Księgi Izajasza to krytyka polityki Ezechiasza, który decyduje się na walkę o wolność i polityczną niezależność. Król słynął ze swojej gorliwości i religijnego zaangażowania, a czas jego panowania oceniany był przez potomnych jako okres tryumfu i pomyślności (np. 2Krl 18,3-8). Autor zarzuca mu jednak krótkowzroczność. Ezechiasz odrzucił bowiem wezwania proroka Izajasza do przyjęcia w pokorze asyryjskiej dominacji jako kary i wezwania do nawrócenia (Iz 6,9-13; 9,7-20; 10,20-23; 32,15-20), co świadczy o tym, że w rzeczywistości nie liczył się z Bogiem. Tymczasem należało zadbać nie o ziemską niezależność i potęgę ludu Bożego, ale o posłuszeństwo woli Bożej (Mt 6,33; Łk 10,40-42; J 6,27).