CZĘŚĆ DRUGA: KSIĘGA POCIESZENIA

Bóg realizuje w dziejach plan zbawczy

Bliskość wyzwolenia

40¹Pocieszajcie mój lud, pocieszajcie! – mówi wasz Bóg.

² Przemawiajcie serdecznie do Jerozolimy,

bo jej służba dobiegła końca,

bo jej wina została odpokutowana,

bo z ręki Pana odebrała

podwójną zapłatę za wszystkie swoje grzechy.

Droga na pustyni

³Głos, który woła:

„Na pustyni przygotujcie drogęPana !

Budujcie na stepie prosty trakt dla naszego Boga!

⁴Każda dolina niech się podniesie,

a wszystkie góry i pagórki obniżą!

To, co kręte, niech się wyprostuje,

a co wyboiste, niech stanie się równiną!

⁵Wtedy objawi się chwałaPana

i ujrzy ją każde stworzenie.

Tak orzekły usta Pana!”.

Słowo Boże źródłem nadziei

⁶Głos, który mówi: „Wołaj!”.

Odrzekłem: „Cóż mam wołać?”.

„Każde stworzenie jest jak trawa

i cały jego wdzięk jak kwiat polny.

⁷Trawa usycha, kwiat opada,

gdy dotknie go tchnienie Pana .

Prawdziwie trawą jest ten lud.

⁸Trawa usycha, kwiat opada,

lecz słowo naszego Boga trwa wiecznie”.

Bóg pasterzem swojego ludu

⁹Wyjdź na górę wysoką,

zwiastunko dobrej nowiny, Syjonie!

Niech zabrzmi donośnie twój głos,

zwiastunko dobrej nowiny, Jerozolimo!

Niech zabrzmi, nie bój się!

Mów miastom Judy:

„Oto wasz Bóg!”.

¹⁰Oto PanBóg nadchodzi z mocą,

a Jego ramię ustanawia swą władzę.

Oto z Nim idzie Jego nagroda,

a przed Nim Jego zapłata.

¹¹Jak pasterz pasie On swą trzodę,

swoim ramieniem gromadzi jagnięta,

nosi je na swej piersi,

owce karmiące prowadzi ostrożnie.

Nieogarniona wielkość Boga

¹²Kto zmierzył wody mórz swą garścią

i swoją dłonią utwierdził niebo?

Kto miarą przesypał proch ziemi,

góry odważył na wadze,

a wzgórza na szalach?

¹³Kto zgłębił ducha Pana

albo kto stał się Jego doradcą,

który mógłby Go pouczać?

¹⁴Kogo się radził, aby nabyć mądrości

lub nauczyć się ścieżki sprawiedliwości?

Kto Go nauczał umiejętności

lub dał Mu poznać drogę rozsądku?

¹⁵Narody są jak kropla wody w wiadrze

i znaczą tyle, co pyłek na wadze.

Wyspy ważą tyle, co ziarenko prochu.

¹⁶Nie wystarczy Libanu na ogień ofiarny

ani jego zwierzyny na całopalenie.

¹⁷Przed Nim wszystkie narody są niczym,

są dla Niego jak nicość i pustka.

Bóg ponad wszystkim

¹⁸Do kogo możecie porównać Boga

i czy znajdziecie Mu jakąś podobiznę?

¹⁹Rzemieślnik odlewa posąg bożka,

a złotnik powleka go złotem

i wykuwa srebrne łańcuszki.

²⁰Ten, kto chce ofiarować taki dar,

wybiera drewno, które nie próchnieje;

wyszukuje sobie zręcznego rzemieślnika,

aby zrobił mu posąg bożka, który się nie chwieje.

²¹Czy nie wiecie, nie słyszeliście?

Nie mówiono wam tego od początku?

I nie pojmujecie, jak powstała ziemia?

²²On zasiada nad okręgiem ziemi

i jej mieszkańcy są przed Nim jak szarańcza,

rozpostarł niebo jak tkaną zasłonę

i rozpiął je jak namiot mieszkalny.

²³On rządzących obraca w nicość,

unicestwia panujących na ziemi.

²⁴Ledwie ich wszczepiono,

ledwie ich posiano,

ledwie ich szczep zapuścił w ziemi korzenie,

On tchnął na nich i pousychali,

a wicher porwał ich jak słomę.

Bóg źródłem siły i ufności

²⁵„Do kogo Mnie porównacie,

do kogo mogę być przyrównany?”

– pyta Święty.

²⁶Podnieście w górę swoje oczy i patrzcie!

Kto to stworzył?

Ten, co zastępy gwiazd w szykach prowadzi

i wszystkie nazywa po imieniu.

Przed taką potęgą i wszechmocną siłą

nikt się nie uchyli!

²⁷Dlaczego mówisz, Jakubie,

i twierdzisz, Izraelu:

„Zakryta jest moja droga przed Panem ,

moja skarga nie dociera do mojego Boga”.

²⁸Czy nie wiesz i nie słyszałeś?

Pan jest Bogiem Wiecznym,

Stwórcą całego świata.

Nie męczy się i nie nuży,

niezgłębiona jest Jego mądrość.

²⁹On daje moc strudzonemu

i przymnaża sił bezsilnemu.

³⁰Młodzieńcy męczą się i ustają,

młodzi słaniają się i upadają,

³¹lecz ci, którzy ufają Panu, odzyskają siłę,

tak jak orłom odrastają utracone pióra.

Biegną, lecz się nie męczą,

idą, ale nie słabną.

służba – odniesienie do sytuacji Izraelitów w czasie wygnania babilońskiego. Możliwe jest też przetłumaczenie tego terminu jako ‘wojowanie’, które może oznaczać całą aktywność narodu izraelskiego opisaną w pierwszej części księgi (Iz 1 – 39).

podwójna zapłata – nawiązanie do kwoty, jaką złodziej musiał zapłacić pokrzywdzonemu (Wj 22), a także do części spadku, którą od swojego ojca miał otrzymać pierworodny syn (Pwt 21,17).

ramię – zob. Iz 30,30+.

Wyspy – dalekie, zamorskie kraje. W Księdze Izajasza termin ten używany jest zamiennie z terminem „narody” dla oznaczenia ludów pogańskich.

Liban – chodzi o lasy cedrowe porastające to pasmo górskie (Iz 2,13+).

Święty – zob. Iz 1,4+.

moja skarga – Izraelici przebywający na wygnaniu zwracali się do Boga jako do sędziego i zarzucali Mu brak troski o sprawiedliwość (Ez 37,11).

jak orłom… pióra – nawiązanie do procesu linienia orłów, polegającego na zmianie upierzenia, a także na odnowieniu szponów i dzioba (Ps 103,5).

LUD BOŻY - w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być Źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo σwięte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 - 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

GRZECH - postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 - 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 - 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob.

ADAM.

DROGA - w Piśmie Świętym termin ten ma często znaczenie symboliczne. Zwykle oznacza wzorzec postępowania Boga (Iz 55,8n) i ludzi (Ps 1,6). Słowem tym posługuje się również biblijna literatura mądrościowa, której autorzy zachęcają do wyboru drogi, która prowadzi do życia i przestrzegają przed błędną drogą prowadzącą do śmierci (np. Pwt 30,15-20; Ps 119,1; Prz 4,19; Mt 7,13n). Lud Izraela, mający swoje korzenie w koczowniczych plemionach, rozumiał swoją historię jako wędrówkę, jako nieustanne bycie w ”drodze” zapoczątkowane przez Abrahama. W NT słowo to nabiera jeszcze bardziej specyficznego znaczenia. Jezus siebie samego nazywa drogą prowadzącą do Ojca (J 14,6). Każdy, kto łączy się z Chrystusem, otrzymuje nowe życie (Hbr 10,20). Jednym z pierwszych określeń tworzącej się wspólnoty chrześcijan był zwrot zwolennicy tej drogi (np. Dz 9,2).

CHWAŁA (hebr. kawod - ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) - w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Czasami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W NT chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa (np. J 1,14; 17,1.4). Oddawać chwałę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adorować i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezusowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (Rz 2,7; 8,17; 2Tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4).

SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

SYJON.

JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.

IZRAEL.

CAŁOPALENIE, CAŁOPALNA OFIARA (hebr. ola - ‘to, co się wznosi’, lub kalil - ‘doskonała’) - ofiara składana dwa razy dziennie, rano i wieczorem, w świątyni jerozolimskiej, a także przy okazji różnych specjalnych okoliczności. Różniła się od innych ofiar tym, że spalano całe zwierzę (z wyjątkiem skóry, którą otrzymywał kapłan). Dlatego też w terminologii greckiej ofiarę tę określano jako holokaustos - ‘całkowite spalenie’. Ogień, w którym ofiara była spalana, symbolizował Bożą obecność. Nierozcinanie zwierzęcia na kawałki oznaczało, że ofiara była pełna i doskonała. Zwierzę ofiarne musiało być starannie wyselekcjonowane i nie mogło mieć na ciele żadnej skazy. Obrzęd składania ofiary całopalnej rozpoczynał się od gestu położenia dłoni na głowie ofiarowanego zwierzęcia ( Kpł 1,4), co wyrażało intencję uczynienia ofiary z samego siebie. Jej celem było pojednanie człowieka z Bogiem. Ofiary całopalne składane w czasach ST były zapowiedzią jedynej doskonałej ofiary, którą złożył z siebie Jezus Chrystus. Dopiero ofiara Chrystusa na krzyżu w sposób całkowity pojednała ludzi z Bogiem i stała się Źródłem odpuszczenia grzechów (zob. np. Rz 5). Zob.

OFIARA.

JAKUB

(hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

Bliskość wyzwolenia
Drugą część Księgi Izajasza (Iz 40 – 55; zob. Wprowadzenie) rozpoczynają słowa pocieszenia skierowane do Jerozolimy. Prorok ogłasza w nich nowy etap historii narodu wybranego. Wraz z utratą niepodległości i zesłaniem jerozolimskich elit do Babilonii (583 r. przed Chr.) spełniły się słowa Izajasza o nieskuteczności politycznych i militarnych prób budowania wielkości narodu wybranego (np. Iz 9,7-20; 22,1-14; 29,9-16). Izrael rzeczywiście znalazł się na pustyni i został pozbawiony podstaw do dumy (Iz 7,18-25; 17,9-11). Prorok zachęca jednak, aby na tę trudną sytuację spojrzeć w perspektywie wiary. Czasy imperium asyryjskiego przeminęły i zbliża się koniec przymusowego pobytu w Babilonii. Jak w przeszłości Bóg wyprowadził Izraela z Egiptu, tak i teraz naród pozbawiony wszystkiego może doświadczyć nowego wyzwolenia z niewoli (Iz 55,12n). Musi tylko odnowić swoją ufność Bogu (Iz 10,20-23; 11,1-9). Pocieszenie jest tematem przewodnim tej części księgi (Iz 49,13; 52,9).

Droga na pustyni
Do Izraela, który został upokorzony i przeżywa trudy życia w obcym kraju, prorok kieruje wezwanie, aby powrócił do źródeł swojej wiary i odnowił swoje postępowanie. Izrael powinien znaleźć pocieszenie w świadomości, że cierpienia, których doświadcza, są jakby powrotem do początku jego historii, gdy po opuszczeniu Egiptu wędrował po pustyni. Był to czas niebezpieczeństw i prób, ale także czas szczególnej bliskości z Bogiem (Jr 2,2). Wspomnienie drogi z Egiptu do Ziemi Obiecanej (np. Iz 43,16-21; 48,21; 51,10; 52,12) jest źródłem ufności w zbawczą potęgę Boga. Izrael doświadczy jej, gdy podejmie wysiłek przemiany swojego życia, aby przygotować drogę Pana. Utworzenie drogi w górzystym terenie (w. 4) to poetycki obraz duchowego procesu odbudowy relacji pomiędzy narodem wybranym a Bogiem.

Słowo Boże źródłem nadziei
Kiedy wrogie potęgi tryumfują, a naród wybrany wydaje się ginąć na wygnaniu, prorok przypomina o przemijalności wszystkich ziemskich rzeczywistości. Nadzieja Izraela opiera się na wierze w Boże słowo, które jest wieczne (w. 8). Ci, którzy pełnią wolę Bożą, mogą być pewni, że chociaż ludzie nieprawi zdają się odnosić sukces, to jest on tylko pozorny i czasowy. Nadzieja ubogich i upokorzonych nie będzie zawiedziona (Jk 1,9-12).

Bóg pasterzem swojego ludu
Król Dawid i jego potomkowie panujący w Jerozolimie określani byli jako pasterze ludu Bożego (2Sm 7,7n; Ps 78,70-72). Z końcem niezależnego bytu państwowego Izraelici pozbawieni zostali ich opieki, ale prorok zapewnia wygnańców, że ich pasterzem jest teraz sam Bóg (Ps 23,1; 80,2). Metafora dobrego pasterza, który zastąpi pasterzy gubiących i rozpraszających owce Bożego pastwiska, pojawia się również u proroków Jeremiasza (Jr 23,1-6) i Ezechiela (Ez 34). Jezus Chrystus samego siebie określi tym mianem (J 10,11-18; por. Mt 18,12-14).

Nieogarniona wielkość Boga
Motywem ufności dla narodu wybranego może być reﬂeksja nad dziełem stworzenia. Prorok przyrównuje siły sprzeciwiające się Bogu do nicości i pustki, które poprzedzały stworzenie świata (Rdz 1,2). Szczególny podziw proroka budzi ukryta w tym dziele Boża mądrość, której nikt nie zgłębił (ww. 13n). Jak Bóg swoim słowem stworzył i podtrzymuje istnienie całego świata, tak może On również odmienić los wygnańców, dokonując dzieł przekraczających ludzkie możliwości (Iz 40,27-31).

Bóg ponad wszystkim
Człowiek nie jest w stanie zgłębić Bożego ducha (Iz 40,13), nie można również przyrównywać Boga do żadnej ziemskiej rzeczywistości. Niemniej mówiąc o Bogu, posługujemy się obrazami wziętymi z ludzkiego doświadczenia. Sam prorok opisuje Go jako potężnego władcę (Iz 40,10), dobrego pasterza (Iz 40,11) i stwórcę, który obdarza siłą (Iz 40,28n). Ale Bóg zawsze pozostaje ponad każdą próbą określenia i zrozumienia Go. Izajasz ukazuje tę prawdę, mówiąc o próbach stworzenia przez rzemieślników różnych podobizn Boga, które nigdy nie oddadzą Jego istoty (ww. 18-20). Naród Izraela, który utracił swój byt państwowy, nie może interpretować swojej klęski jako przegranej Boga. Bóg wciąż jest potężniejszy od wszelkich ziemskich przywódców (w. 23), droga zbawienia zaś nie jest równoznaczna z politycznym, gospodarczym czy militarnym sukcesem ludzi, których nią prowadzi.

Bóg źródłem siły i ufności
Słowa pocieszenia skierowane do wygnańców przypominają im o Bożej potędze. Bóg stworzył cały świat, dlatego nic nie może się przed Nim ukryć, ani też nic nie może sprzeciwić się Jego woli. Wobec lamentu Izraela, który nie rozumie decyzji ani praw Bożych (w. 27), prorok pragnie w narodzie wzbudzić nadzieję, że wszechmocny Bóg potraﬁ przywrócić mu utraconą wolność (ww. 29-31). Warunkiem jest jednak zaufanie Panu (w. 31). Tylko ci, którzy ufają Bogu, otrzymają moc potrzebną do przezwyciężania trudności i do powrotu z Babilonii. Wygnańcy mogą być pewni, że Bóg dostrzega ich cierpienie i nie jest na nie obojętny.

Księga Izajasza

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).

Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).

Treść i teologia księgi

Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.

Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.

Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.

W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.

Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).

W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.

Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).

Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.