Kres ludzkich potęg

41¹Słuchajcie Mnie, wyspy, w milczeniu, stańcie w oczekiwaniu, narody!

Niech się zbliżą i przedstawią swe racje,

razem zacznijmy dysputę!

²Kto wzbudził na wschodzie

tego, którego kroki znaczą wyzwolenie,

i wezwał go do swej służby?

Kto oddał mu narody

i królów poddał jego mocy?

Jego miecz w proch ich ściera,

jego łuk rozprasza ich jak plewy.

³Ściga, sam wychodząc cało,

jakby stopami nie dotykał drogi.

⁴Kto to sprawił, kto tego dokonał?

Ten, który od początku wzywa ludy.

Ja, Pan , jestem pierwszy,

Ja będę też z ostatnimi!

⁵Ujrzały to wyspy i bardzo się przeraziły,

zadrżał świat cały.

Wszyscy zbliżyli się i nadeszli.

⁶Jeden pomaga drugiemu

i mówią do siebie nawzajem: „Odwagi!”.

⁷Rzeźbiarz zachęca złotnika,

a ten, co młotem wygładza – tego, który kuje.

O spojeniu mówi: „Jest dobre!” –

i przytwierdza gwoźdźmi, aby się nie chwiało.

Izrael sługą Pana

⁸Lecz ty, Izraelu, jesteś moim sługą.

Jakubie, którego wybrałem,

potomku Abrahama, którego obdarzyłem miłością,

⁹ciebie wziąłem z krańców ziemi,

z jej zakątków cię wezwałem

i powiedziałem ci: Jesteś moim sługą!

Wybrałem cię i nie odrzuciłem.

¹⁰Nie bój się, bo Ja jestem z tobą!

Nie lękaj się, bo Ja jestem twoim Bogiem!

Umocnię cię i będę pomagał tobie.

Tak! Będę cię wspierał

mą prawą ręką niosącą wyzwolenie!

Radość ludu Bożego

¹¹Oto zawstydzeni będą i pohańbieni

wszyscy, którzy przeciwko tobie się srożą.

Będą zgładzeni i zginą

ci, którzy cię zwalczają.

¹²Szukać będziesz tych, którzy walczą z tobą,

lecz już ich nie znajdziesz.

Ulegną zagładzie i unicestwieniu

ci, którzy z tobą walczą.

¹³Ponieważ Ja, Pan , jestem twoim Bogiem,

tym, który mocno ujął cię za prawą rękę,

który ci mówi: Nie bój się!

Ja pomagam tobie!

¹⁴Nie bój się, robaku, Jakubie,

nieboraku, Izraelu!

Ja jestem twoją pomocą! – wyrocznia Pana .

Jestem twoim odkupicielem – Święty Izraela!

¹⁵Oto zamieniłem cię w sanie młockarskie,

nowe, uzbrojone w zęby.

Będziesz młócił i kruszył góry,

a wzgórza zetrzesz jak plewy.

¹⁶Przewiejesz je, a wiatr je uniesie

i rozmiecie je gwałtowny wicher.

A ty rozradujesz się w Panu,

będziesz się chlubił Świętym Izraela.

Przemiana pustyni

¹⁷Ubodzy i biedni

poszukują wody, ale jej nie ma;

ich język wysechł z pragnienia.

Ja, Pan , im odpowiem.

Ja, Bóg Izraela, ich nie opuszczę.

¹⁸Na bezdrzewnych wzgórzach każę wytrysnąć strumieniom,

a pośród dolin krynicom.

Pustynię zamienię w jeziora,

a bezwodną ziemię w zielone oazy.

¹⁹Na pustyni posadzę cedry,

akacje, mirty i drzewa oliwne.

Zadrzewię step cyprysami,

wiązami i bukszpanami,

²⁰żeby zobaczyli i poznali,

wzięli sobie do serca i zrozumieli wszyscy,

że ręka Pana tego dokonała

i stworzył to Święty Izraela.

Bóg władcą przyszłości

²¹Przedstawcie swoją sprawę –

mówi Pan .

Podajcie swoje dowody –

mówi Król Jakuba.

²²Niech się zbliżą i nam oznajmią

to, co nastąpi.

Powiedzcie, jaka była przeszłość,

a weźmiemy to sobie do serca.

Przepowiedzcie to, co ma nadejść,

abyśmy sprawdzili, czy będzie tak potem.

²³Ogłoście, co stanie się później,

a przekonamy się, czy jesteście bogami.

Zróbcie cokolwiek dobrego lub złego,

byśmy patrzyli na to przejęci lękiem.

²⁴Otóż jesteście nicością

i wasze dzieła są niczym;

wybierać was jest rzeczą ohydną!

²⁵Wzbudziłem go na północy i przybył.

Na wschodzie wezwie moje imię.

Rozdeptał władców jak błoto,

jak garncarz, który rozgniata glinę.

²⁶Kto zapowiedział to od początku,

abyśmy o tym wiedzieli?

Kto z wyprzedzeniem to ogłosił,

abyśmy mogli stwierdzić, że miał rację?

Nikt nie ogłosił!

Nikt nie obwieścił!

Nikt nie słyszał, że o tym mówiliście!

²⁷O tych wydarzeniach usłyszał wcześniej Syjon.

Zobaczcie, to właśnie się dokonuje!

Jerozolimie daję zwiastuna dobrej nowiny!

²⁸Rozglądam się, lecz nie ma nikogo,

żaden z nich nie potrafi doradzić,

jeśli chcę zadać pytanie, nikt nie odpowiada.

²⁹Otóż oni wszyscy są nicością

i niczym są także ich dzieła;

wiatrem i pustką – posągi ich bożków.

wyspy – zob. Iz 40,15+.

Nawiązanie do króla Persji, Cyrusa (Iz 44,28+), który w latach 559-539 przed Chr. stworzył imperium, obejmujące cały obszar Bliskiego Wschodu od dzisiejszych granic Grecji po Indie. Położył kres imperium babilońskiemu i w 539 r. przed Chr. zezwolił Izraelitom na powrót z wygnania i odbudowę świątyni jerozolimskiej.

sługa – termin używany jako określenie osób, które mają bezpośredni dostęp do swojego pana. Na dworze królewskim tytuł „sługi króla” nosili najwyżsi urzędnicy, którzy cieszyli się szczególnym zaufaniem monarchy i w jego imieniu zarządzali dworem i państwem. Tytułem „sługi Pana” określane są w ST najwybitniejsze postacie Izraela, takie jak Abraham, Mojżesz, Jozue, Dawid, prorocy, a czasami także cały lud Izraela (np. Kpł 25,55; Iz 65,9). Tytuł ten podkreślał bliskość danej osoby z Bogiem oraz fakt, że otrzymała ona specyczną godność i misję (np. Wj 14,37; Lb 12,7; Pwt 9,27; Ps 78,70; Jr 7,25; 26,5). Tytuł ten odnosi do siebie Maryja, kiedy przyjmuje misję matki Syna Bożego, Jezusa (Łk 1,38).

robaku... nieboraku – określenia, które zwracają uwagę na słabość Izraela niezdolnego do przetrwania o własnych siłach (Iz 40,7). Lud Boży nie musi jednak się lękać, bo jego mocą jest Bóg (Iz 35,3n; 40,29-31; 2Kor 12,9; Flp 4,13).

odkupiciel – terminem tym określano bliskiego krewnego, na którym ciążyła odpowiedzialność pomszczenia zamordowanego członka rodziny (Lb 35,19), wykupienia krewnego, który został sprzedany w niewolę (Kpł 25,47-49), wykupienia sprzedanej posiadłości zubożałego krewnego (Kpł 25,22), a także obowiązek zatroszczenia się o wdowę po zmarłym (Rt 2,20). Odkupicielem Izraela jest Bóg jako Święty, czyli jako obrońca sprawiedliwości (Iz 5,16+).

Święty – zob. Iz 1,4+.

sanie młockarskie – narzędzie rolnicze służące do młócenia zboża i wytrząsania ziaren z kłosów (Iz 28,27n).

Aluzje nawiązujące do wędrówki Izraela przez pustynię w czasach Mojżesza (np. Wj 17,1-7; Lb 20,2-13; Ps 78,15n; 105,41). Prorok posługuje się nimi, by ukazać pobyt Izraelitów na wygnaniu jako nowy czas próby i objawienia się mocy Boga.

Święty – zob. Iz 1,4+.

Prawdopodobnie aluzja do Cyrusa (Iz 41,2+; 44,28+), króla Persji, i jego dyplomatycznych oraz militarnych działań, które doprowadziły do upadku Babilonii. Wcześniej Bóg posługiwał się cudzoziemskimi królami, aby przez karcenie wzywać Izraela do nawrócenia (np. Iz 7,18-25; 10,5n), teraz przez poganina dokona On dzieła wyzwolenia narodu wybranego. Cyrus w 539 r. przed Chr. wydał dekret zezwalający Izraelitom na powrót do ojczyzny.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

JAKUB

(hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA.

JAKUB

JUDA.

SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.

NERKI.

JAKUB

NERKI.

IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.

JEZUS.

SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

Kres ludzkich potęg
Wypowiedź proroka przybiera formę rozprawy sądowej (Iz 42,21-29; 43,8-13). Izraelici przebywający na wygnaniu w Babilonii mieli możliwość doświadczyć, jak bardzo kruche są ludzkie mocarstwa. Kilkadziesiąt lat po upadku królestwa Judy, Babilonia, która wydawała się niezwyciężona, nagle została zagrożona przez Cyrusa, do niedawna przywódcę jednego z małych, uzależnionych od Medów plemion perskich. Prorok, obserwując walki narodów o władzę, porównuje je do wysiłku, jaki wkładają rzemieślnicy w tworzenie posągów bóstw pogańskich (ww. 6n). Ludzie sami dodają sobie otuchy, tworząc bożki, które potem mają stać się dla nich źródłem odwagi i rękojmią bezpieczeństwa. Prorok zachęca tymczasem do wiary w Boga, który panuje nad wszystkimi wydarzeniami, od początku czasu aż do jego końca (w. 4). Żadne ludzkie potęgi nie uchronią człowieka przed lękiem o jego bezpieczeństwo i przyszłość, gdyż pomimo wysiłku włożonego w ich budowanie, zawsze będą kruche i niestałe (w. 7; por. Iz 40,20+). Bóg, który jest Panem historii, powołuje Cyrusa do swojej służby (w. 2; por. Iz 45,1-8), tak jak przez wieki wzywał inne ludy (w. 4), a w szczególności Izraela (Iz 41,8n). Podczas gdy potęgi świata przemijają, a ludzie wobec zagrożeń szukają wciąż nowych źródeł nadziei, naród wybrany może być pewien, że w zmieniającym się świecie niezmienny Bóg wciąż realizuje swój zamysł zbawienia.

Izrael sługą Pana
Bóg od początku kierował swoje wezwanie do wszystkich narodów, aby Mu służyły (Iz 41,4). On wezwał również pogańskiego władcę Cyrusa, aby niósł narodom wyzwolenie (Iz 41,2; por. Iz 44,28; 45,1). Teraz Izraelici, którzy byli adresatami tych wypowiedzi, zostają zapewnieni, że wezwanie pogan do służby Bogu nie oznacza odrzucenia przez Niego narodu wybranego. Pomimo niewierności i grzechu Izraelitów Bóg pozostaje wierny swoim wyborom i obietnicom. I chociaż prowadzi On świat do zbawienia nie tylko przez historię Izraela, lud Boży został wybrany i wezwany do szczególnej misji. Przez niego ma objawiać się zbawcza sprawiedliwość Boga (w. 10; por. Iz 49,13-21+). Dlatego prorok wzywa wygnańców do porzucenia lęku i odnowienia pamięci o obietnicy Bożego błogosławieństwa.

Radość ludu Bożego
Izraelici przebywający na wygnaniu w Babilonii czują się pohańbieni i są zawstydzeni swoim losem. Naród wybrany okazał się słaby i uległ przemocy. Prorok w imieniu Boga zapewnia jednak wygnańców, że to ich przeciwnicy skazani są na zagładę i unicestwienie. Słabość Izraelitów przemieniła się dla nich w błogosławieństwo, bo dzięki niej uznali konieczność Bożej pomocy i siły (Iz 7,18-25+; 27,7-11+). Izraelici właśnie jako pobici i poniżeni wezwani są do radości (w. 16), ponieważ na wygnaniu słyszą wezwanie do przygotowania drogi Pana (Iz 40,2-5) i mogą prawdziwie stać się królestwem kapłanów i narodem świętym (Wj 19,6). Choć zostali skazani na wygnanie, staną się saniami młockarskimi, które młócą, kruszą i ścierają potęgi świata przeciwstawiające się Bogu (w. 15).

Przemiana pustyni
Izraelici są ubodzy i bezsilni, ale Bóg nie zostawia ich samych. Kiedy wygnańcy skarżą się, że ich wołanie nie dociera do Niego (Iz 40,27), prorok zachęca ich do ufności, że Bóg odpowiada na ich wołanie i nie opuszcza swojego ludu (w. 17). Prorok przypomina cuda zdziałane przez Boga na pustyni w czasach Mojżesza. Tam również Izraelici czuli się opuszczeni przez Boga (Wj 17,7). Wędrówka przez pustynię była jednak niezbędna, aby wszyscy mogli poznać moc Boga (Wj 14,18.31; 16,12). Izraelici powinni więc uwierzyć, że także upadek państwowości Izraela i wygnanie do Babilonii zostały przez Boga przewidziane (Iz 7 – 10) i służą objawieniu Jego zbawczej potęgi (w. 20). Prorok obrazuje ją, mówiąc o rozkwicie życia na pustkowiu (ww. 18n). Myśl ta została podjęta przez autorów NT. Apostoł Paweł pisał o mocy, która doskonali się w słabości (2Kor 12,9), a Piotr Apostoł o radości, do której wierzący jest wezwany, nawet jeśli jeszcze nie dostrzega obiecanego zbawienia (1P 1,6-9).

Bóg władcą przyszłości
Wypowiedź ponownie przybiera formę rozprawy sądowej (Iz 41,1-5), w której Bóg wykazuje, że bóstwa pogańskie są tylko ułudą. Dla wielu Izraelitów zwycięstwo Babilonii było dowodem wyższości babilońskiej kultury i sposobu życia. W ich odczuciu wiara Izraela okazała się nieskuteczna, bo nie zapewniła im życiowego sukcesu i nie ustrzegła ich przed cierpieniem i przegraną. Przebywając na wygnaniu, starali się więc zintegrować z mieszkańcami zwycięskiego kraju i przejąć ich pogańskie obyczaje. Chcieli jak Babilończycy cieszyć się życiowym powodzeniem i dobrobytem. Prorok przypomina im jednak, że upokorzenie, którego doświadczyli, zostało wielokrotnie zapowiedziane (w. 27). Klęska Izraelitów nie świadczy o przewadze babilońskich bożków, ale przeciwnie, ujawnia panowanie Boga nad całą rzeczywistością. To On jest jedynym władcą przyszłości i decyduje o jej kształcie. Zapowiadając ją, wspomina o nadejściu Cyrusa, nie wymieniając go jednak z imienia (w. 25). Bóg nadal posyła również swojego głosiciela do Jerozolimy (w. 27). Zastąpienie więc wiary w Bożą moc praktykami pogan okazuje się nie tylko ohydne (w. 24), ale również zupełnie nieskuteczne (w. 29). Bożki, które przez pogan są przeciwstawiane jedynemu prawdziwemu Bogu, pozostają całkowicie bezsilne, natomiast nadzieja wierzących w Niego nie zostanie zawiedziona.

Księga Izajasza

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).

Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).

Treść i teologia księgi

Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.

Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.

Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.

W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.

Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).

W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.

Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).

Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.