Zesłanie ducha Bożego

44¹Teraz więc słuchaj, Jakubie, mój sługo,

Izraelu, którego wybrałem!

²Tak mówi Pan , twój Stwórca,

który cię ukształtował

i od łona matki cię wspiera:

„Nie bój się, Jakubie, mój sługo,

Jeszurunie, którego wybrałem!

³Bo wyleję wody na spieczoną ziemię

i strumienie na ląd wyschnięty.

Ducha mojego wyleję na twe potomstwo

i moje błogosławieństwo na twoje dzieci.

⁴Wtedy się rozkrzewią

jak drzewa nad wodą,

jak wierzby nad potokami.

⁵Jeden powie: «Należę do Pana»,

drugi się nazwie imieniem Jakuba,

inny na swej ręce wypisze: «Własność Pana»,

i określi się imieniem Izraela”.

Pan – Bogiem wiecznym i jedynym

⁶Tak mówi Pan , król Izraela

i jego odkupiciel, Pan Zastępów:

„Ja jestem pierwszy i Ja ostatni,

a poza Mną nie ma bogów!

⁷Jeśli ktoś jest jak Ja,

niech stanie i powie,

niech udowodni i tego dowiedzie!

Czy ktoś od prawieków przepowiedział przyszłość?

Niech więc opowie o tym, co nastąpi!

⁸Nie dajcie się przerazić i nie bójcie się!

Przecież od dawna wam to przepowiedziałem.

Wy jesteście moimi świadkami!

Czy jest bóg oprócz Mnie jednego?

Nie, nie ma innej skały!

Nie znam żadnej innej”.

Niedorzeczność bałwochwalstwa

⁹Wszyscy wytwórcy bożków są niczym. Wytwory, którymi się rozkoszują, są bezużyteczne: niczego nie widzą ani nie wiedzą. Oni sami mogą sobie o tym zaświadczyć, dlatego powinni się wstydzić. ¹⁰Kim jest ten, kto utworzył bożka i odlał posąg, z którego nie ma pożytku? ¹¹Naprawdę, wszyscy, którzy go czczą, powinni się wstydzić, bo jego wytwórcy są tylko ludźmi. Niech zbiorą się wszyscy i staną razem. Niech się przerażą i wstydzą! ¹²Rzemieślnik kuje żelazo, obrabia je w żarze paleniska, młotami kształt mu nadaje, obrabia je siłą swych mięśni. Lecz gdy nie je, traci siły, gdy nie pije wody, omdlewa. ¹³Rzemieślnik rozciąga miarę na drewnie, kreśli rylcem zarys, wycina go dłutami, robi znaki cyrklem. Nadaje mu kształt człowieka, odtwarza ludzkie piękno, aby potem ustawić w świątyni. ¹⁴Ścina w tym celu drzewa cedrowe, używa cyprysu lub dębu, przebiera pośród leśnych drzew albo sadzi jesion, a deszcz pozwala mu wzrastać. ¹⁵Te rzeczy służą człowiekowi na opał. Bierze je, aby się ogrzać, i roznieca ogień, aby upiec chleb. Z nich też robi sobie bożka i składa mu hołdy, tworzy sobie posąg i cześć mu oddaje. ¹⁶Części używa do rozpalenia ognia, na części piecze mięso. Najada się pieczenią do syta, ogrzewa się i mówi: „Ach, jak mi ciepło, ogień daje mi światło”. ¹⁷A z reszty robi bożka, tworzy sobie posąg, oddaje mu cześć i składa mu hołdy. Modli się do niego i mówi: „Ratuj mnie, gdyż jesteś moim bogiem”.

¹⁸Nie rozumieją i nie pojmują, bo zaślepione są ich oczy i nie widzą, ich sercom brakuje rozsądku. ¹⁹Nie zastanowią się w swoim sercu, brak im poznania i zrozumienia, by stwierdzić: „Części użyłem do rozpalenia ognia. Na jego żarze wypiekłem chleb i upiekłem mięso, a potem się najadłem. Czy powinienem z reszty robić ohydnego bożka? Czy mam oddawać cześć klocowi drewna?”.

²⁰Karmi się popiołem, zwiodło go zbłąkane serce. Nie potrafi ocalić swojego życia i nie umie przyznać: „Fałszem jest to, co trzymam w prawej ręce”.

Odkupienie Izraela

²¹„Pamiętaj o tym, Jakubie,

bo jesteś moim sługą, Izraelu.

Ja cię ukształtowałem. Jesteś moim sługą!

Izraelu, nie jesteś przeze Mnie zapomniany.

²²Usunąłem jak obłok twoje występki

i jak chmurę twoje grzechy.

Nawróć się do Mnie, bo cię odkupiłem.

²³Raduj się, niebo, bo Pan działa.

Weselcie się, głębiny ziemi.

Góry, wykrzykujcie z radości,

lasy ze wszystkimi swoimi drzewami!”.

Bo Pan odkupił Jakuba,

objawił swą chwałę w Izraelu.

Bóg w dziejach realizuje swój zamysł zbawienia

²⁴Tak mówi Pan , twój odkupiciel,

Ten, który ukształtował cię w łonie matki:

„Ja, Pan, stworzyłem wszystko.

Ja sam rozpiąłem niebiosa

i własną mocą utwierdziłem ziemię.

²⁵Unieważniam znaki wróżbitów

i wykazuję głupotę czarodziejów.

Odprawiam mędrców z niczym

i ujawniam zawodność ich wiedzy.

²⁶Potwierdzam słowo sług moich

i urzeczywistniam plan moich posłańców.

Mówię o Jerozolimie: Będzie zamieszkana

i o miastach Judy: Będą odbudowane, podźwignę je z ruin.

²⁷Ja, który rozkazuję głębinie: Wysychaj!

Osuszam twoje odmęty,

²⁸o Cyrusie mówię: On jest moim pasterzem.

On wypełni wszystkie me zamiary.

Powie o Jerozolimie: Ma być odbudowana

i o świątyni: Zostanie wzniesiona”.

Jeszurun – bardzo rzadkie określenie Izraela (Pwt 32,15). Nazwa prawdopodobnie pochodzi od czasownika oznaczającego ‘być sprawiedliwym’ i być może powstała jako przeciwieństwo imienia Jakub, które pochodzi od czasownika oznaczającego ‘oszukiwać’, ‘zwodzić’ (Oz 12,3-5.13).

na swej ręce wypisze – nawiązanie do babilońskiego zwyczaju tatuowania na ręce niewolników imienia ich właściciela. W czasach powszechnego zbawienia także poganie uznają Boga i wejdą do wspólnoty wiary reprezentowanej przez Izraela (Iz 55 – 56; Dz 10,45).

odkupiciel – zob. Iz 41,14+.

skała – zob. Iz 26,4+.

Karmi się popiołem – czyli iluzją, która nie może podtrzymać życia.

Pamiętaj o tym – to znaczy o głupocie bałwochwalstwa (Iz 44,9-20).

odkupiciel – zob. Iz 41,14+.

Babilonia szczyciła się wobec wszystkich narodów swoimi znawcami starożytnej wiedzy, do których grona zaliczano także wróżbitów i czarodziejów.

Cyrus – zob. Iz 41,2+. Ten pogański władca określony zostaje przez Boga jako Jego pasterz, podobnie jak król Dawid (Ps 78,71n), ponieważ pełni wolę Boga, realizując Jego zamysł zbawczy wobec Izraela. Cyrus wsławił się w starożytności niezwykłym humanitaryzmem. Szybkie i często niemal bezkrwawe podboje, których dokonywał, były możliwe, ponieważ poszczególne ludy (w tym Izraelici i Babilończycy) chętnie przyjmowały jego władzę, traktując ją jako wyzwolenie spod panowania dotychczasowych despotycznych monarchów.

JAKUB

(hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

DUCH BOŻY, DUCH PAŃSKI - Bóg przez swojego Ducha działa w świecie i w ten sposób jest Panem historii. W ST Ducha Bożego rozumiano nie jako osobę, ale jako moc. W NT mówi się o działaniu Ducha Bożego, który zstępuje na ludzi i uzdalnia ich do życia w prawdzie, wolności i miłości (J 16,5nn). Duch Boży w sposób szczególny zstąpił na Syna Bożego Jezusa Chrystusa. Całe Jego życie naznaczone było mocą Ducha, który działał w Nim od momentu poczęcia (Łk 1,35), poprzez chrzest w Jordanie (Mt 3,16), aż do wypełnienia na krzyżu ofiary odkupienia (Hbr 9,14). Chrystus przekazał swojego Ducha uczniom i uzdolnił ich do kontynuowania swojej misji w świecie (J 16,5-15).

BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).

JUDA.

PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.

ARKA PRZYMIERZA.

JAKUB

JUDA.

GRZECH - postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 - 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 - 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob.

ADAM.

CHWAŁA (hebr. kawod - ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) - w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Czasami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W NT chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa (np. J 1,14; 17,1.4). Oddawać chwałę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adorować i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezusowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (Rz 2,7; 8,17; 2Tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4).

WRÓŻBITA, WRÓŻBIARSTWO- środki i praktyki, za pomocą których ludzie otrzymują informacje niedostępne w zwyczajny sposób lub wywołują działanie ponadludzkich mocy. Zaliczyć do nich można: wróżby, zaklęcia, przywoływ anie duchów zmarłych, jasnowidzenie itp. Praktyki magiczne były i są rozpowszechnione we wszystkich kulturach, a świadectwa o nich można znaleźć już w najstarszych Źródłach napisanych przez człowieka (np. Pwt 18,14; Dz 8,9nn). ST dowodzi, że magia była praktykowana także w Izraelu (Kpł 19,26; Pwt 18,10-13; 1Sm 28,7nn). W Piśmie Świętym wszystkie praktyki magiczne są jednoznacznie potępione, ponieważ zawsze u ich podstaw leży sprzeniewierzenie się Bogu. W czasach ST za uprawianie praktyk magicznych groziła śmierć (np. Wj 22,17). Równie stanowczo magia została potępiona w NT. Apostoł Paweł zalicza ją do grzechów, które nie pozwalają wejść do królestwa Bożego (Ga 5,20n).

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.

IZRAEL.

SYJON.

ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.

ARKA PRZYMIERZA,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

MIEJSCE ŚWIĘTE,

MIESZKANIE.

Zesłanie ducha Bożego
Opis nowego wyjścia z niewoli (Iz 43,14-28) kontynuowany jest jako obietnica nowego dzieła stworzenia. Bóg, zsyłając swojego ducha, odnowi lud Izraela i obdarzy go nowym życiem, a jednocześnie sprawi, że wiarę Izraela będą mogli wyznawać także inni ludzie, jeśli uznają w Bogu swojego Pana (ww. 4n). W Dziejach Apostolskich obraz ten został odniesiony do zesłania Ducha Świętego, który dla wierzących wszystkich czasów czyni aktualnym dzieło zbawienia dokonane przez Jezusa Chrystusa (Dz 2,1-47).

Pan – Bogiem wiecznym i jedynym
Wypowiedź stanowi uroczyste wprowadzenie do reﬂeksji nad niedorzecznością bałwochwalstwa (Iz 44,9-17). Wierzący, którzy z ufnością słuchają Boga, nie muszą się bać o swoją przyszłość i nie potrzebują szukać sposobów, aby poznać wydarzenia, które mają nastąpić. Przez swoją wiarę świadczą, że Bóg jest jedynym Zbawcą (Iz 43,1-7+).

Niedorzeczność bałwochwalstwa
Prorok w sposób ironiczny odnosi się do kultu bożków. Głupotą i wstydem (ww. 9.11) jest oddawanie boskiej czci temu, co samemu się wytworzyło. Bożki posiadają taką samą wartość, jak pozostałości materiału, z którego je wykonano (ww. 15n). Ich czciciele tak mocno wpadają w sidła bałwochwalstwa, że nie są zdolni do samodzielnej reﬂeksji nad własnym postępowaniem (ww. 18n). Chociaż słowa proroka odnoszą się wprost do pogańskich praktyk z czasów jemu współczesnych, jest to również aktualne ostrzeżenie przed oddawaniem czci dziełom własnych rąk i pokładaniem w nich nadziei. Bożkami przeciwstawianymi jedynemu prawdziwemu Bogu mogą być nawet rzeczy święte, kiedy zostają one zabsolutyzowane i stają się same w sobie najwyższym celem i źródłem nadziei. Apostoł Paweł pisze, że na świecie wiele jest takich panów i bogów, ale dla chrześcijan istnieje tylko jeden Bóg, Ojciec, od którego wszystko pochodzi, i jeden Pan, Jezus Chrystus (1Kor 8,5n). Chrześcijanin wezwany jest do nieustannego oczyszczania i pogłębiania swojej wiary, aby nie oddawać swojego życia różnym wytworom własnej wyobraźni i własnych rąk (Wj 20,2n; Pwt 5,6n).

Odkupienie Izraela
Cała ziemia wezwana jest do radości z powodu odkupienia, którego Bóg dokonuje na rzecz swojego ludu. Bóg pragnie dobra i szczęścia dla swojego stworzenia i dlatego chce przywrócić człowiekowi to wszystko, co stracił on z powodu nieposłuszeństwa i grzechu. Dlatego okazuje mu swoje miłosierdzie, wyrażające się w zapomnieniu grzechów. Występki Izraela znikną z Bożej pamięci jak w promieniach wschodzącego słońca znika poranna mgła (w. 22). Dlatego Izrael może być pewien, że Pan o nim nie zapomniał, że jest gotowy przebaczyć mu grzechy i że pragnie obdarzyć go swoimi łaskami. Jednocześnie Bóg kieruje do niego wezwanie do nawrócenia, aby odkupienie mogło stać się treścią jego życia. Działanie Boga na rzecz człowieka zawsze uprzedza ludzką odpowiedź i jest wezwaniem do przemiany i nawrócenia. Po raz kolejny, kończąc jakąś dłuższą myśl, prorok czyni to za pomocą liturgicznego hymnu, przypominającego w swej formie psalm (w. 23; por. Iz 42,10-12). Ten sposób wypowiedzi prowadzi do większego emocjonalnego zaangażowania czytelnika.

Bóg w dziejach realizuje swój zamysł zbawienia
Boże działanie często zaskakuje ludzi i wykazuje niewystarczalność ich mądrości (w. 25; por. 1Kor 1,18-25). Izrael musi pamiętać, że Bóg jest nie tylko jego odkupicielem, ale jako Stwórca całej ziemi (w. 24) swoim działaniem obejmuje wszystkich ludzi i każdą społeczność. Jego wolę pełni nawet pogański władca, choć sam nie musi tego rozumieć (Łk 9,49n). Cyrus, który w tym miejscu po raz pierwszy zostaje wymieniony z imienia (Iz 41,2.25; 43,14; 45,1), troszczy się o sprawiedliwość i niesie wyzwolenie od przemocy. Wypełni on dzieło zamierzone przez Boga, którym jest odbudowa Jerozolimy wraz z jej świątynią.

Księga Izajasza

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).

Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).

Treść i teologia księgi

Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.

Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.

Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.

W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.

Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).

W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.

Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).

Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.