Posłannictwo Cyrusa

45¹Tak mówi Pan do swojego pomazańca, Cyrusa,

którego prawą rękę mocno ujął,

aby przed nim ukorzyć narody

i broń odebrać królom,

aby drzwi przed nim otworzyć,

aby bramy przed nim nie były zamknięte:

²„Ja pójdę przed tobą,

wyrównam wyboiste drogi.

Połamię spiżowe wrota,

pokruszę żelazne zasuwy.

³Wydam tobie tajemne skarby

i kosztowności ukryte,

abyś poznał, że Ja jestem Panem,

że wzywam cię po imieniu,

że jestem Bogiem Izraela.

⁴Ze względu na mojego sługę Jakuba

i mego wybrańca Izraela,

wzywam cię po imieniu,

nadaję ci zaszczytny tytuł, chociaż Mnie nie znasz.

⁵Ja jestem Panem i nie ma innego,

oprócz Mnie nie ma boga!

Przepasuję cię do walki, chociaż Mnie nie znasz,

⁶aby poznano od wschodu aż po zachód,

że oprócz Mnie nie ma nikogo!

Ja jestem Panem i nie ma innego.

⁷Ja stwarzam światłość i tworzę ciemność,

obdarzam szczęściem i zsyłam niedolę.

Ja, Pan, sprawiam to wszystko.

⁸Niebiosa, wysączcie z góry rosę!

Obłoki, wylejcie z deszczem sprawiedliwość!

Niech się otworzy ziemia i wytryśnie zbawienie!

I niech zakwitnie sprawiedliwość!

– Ja, Pan, to stworzyłem”.

Suwerenna władza Boga nad światem

⁹Biada temu, kto się spiera ze swoim twórcą,

skorupie glinianej pośród skorup ziemi!

Czy glina mówi do garncarza: „Co robisz?”,

lub dzieło do rzemieślnika: „Brakuje ci kunsztu”?

¹⁰Biada temu, kto mówi do ojca: „Co ty spłodziłeś?”,

a do kobiety: „Co ty urodziłaś?”.

¹¹Tak mówi Pan , Święty Izraela i jego Stwórca:

„Czy możecie stawiać Mi żądania co do moich dzieci

i rozkazywać Mi odnośnie do mojego dzieła?

¹²Ja uczyniłem ziemię i stworzyłem na niej człowieka.

Moje ręce rozpięły niebiosa

i wszystkim ich zastępom wydaję rozkazy.

¹³Ja wzbudziłem go, aby wyzwalał,

i prostuję wszystkie jego drogi.

On odbuduje moje miasto i uwolni moich wygnańców

za darmo i bez okupu” – mówi Pan Zastępów.

Nawrócenie pogan

¹⁴Tak mówi Pan :

„Robotnicy Egiptu i kupcy Kusz

oraz postawni Sebejczycy

przejdą do ciebie i będą twoi.

Pójdą za tobą w kajdanach.

Tobie będą składać hołdy

i modlić się będą do ciebie:

«Tylko u ciebie jest Bóg i nigdzie indziej!

Nie ma żadnego innego boga»”.

¹⁵Naprawdę, Ty jesteś Bogiem, który się ukrywa,

Boże Izraela, który zbawiasz.

¹⁶Będą się wstydzić i doznają hańby,

razem odejdą w niesławie wszyscy wytwórcy bożków.

¹⁷Izrael będzie zbawiony przez Pana

zbawieniem wiecznym.

Nie będziecie się wstydzić ani nie doznacie hańby

po wszystkie wieki.

Orędzie Boga do narodów

¹⁸Bo tak mówi Pan , Stwórca nieba,

który jest jedynym Bogiem;

który ziemię ukształtował, uczynił i umocnił;

nie stworzył jej po to, aby była pustkowiem,

lecz przygotował ją do zamieszkania:

„Ja jestem Panem i nie ma innego!

¹⁹Nie przemawiałem w ukryciu,

w jakimś ciemnym zakątku ziemi.

Nie mówiłem potomstwu Jakuba:

«Szukajcie Mnie na pustkowiu!».

Ja jestem Panem, który mówi to, co sprawiedliwe,

i ogłasza to, co słuszne.

²⁰Gromadźcie się i przychodźcie,

zbliżcie się razem, ocaleni spośród narodów!

Nierozumni są ci, którzy noszą swoje drewniane bożki

i modlą się do boga, który nie może zbawić.

²¹Ogłoście i przedstawcie dowody,

nawet naradźcie się wspólnie:

Kto dawno wszystko to przepowiedział

i już wcześniej ogłosił?

Czyż nie Ja, Pan?

Poza Mną nie ma żadnego boga!

Bóg sprawiedliwy i Zbawca oprócz Mnie nie istnieje!

²²Zwróćcie się do Mnie, aby się zbawić, wszystkie krańce ziemi,

bo Ja jestem Bogiem i nie ma innego!

²³Przysięgam na siebie,

moje usta wypowiadają sprawiedliwość

i jest to nieodwołalne słowo.

Przede Mną zegnie się wszelkie kolano

i na Mnie przysięgać będzie wszelki język!”.

²⁴„Jedynie w Panu –

mówić będą o Mnie –

jest bezmiar sprawiedliwości i mocy”.

Do Niego przyjdą wstydem okryci

wszyscy, którzy na Niego się złoszczą.

²⁵W Panu wszyscy potomkowie Izraela

zostaną wyzwoleni i będą się chlubić».

Cyrus – zob. Iz 41,2+. Ten pogański władca określony zostaje przez Boga jako Jego pasterz, podobnie jak król Dawid (Ps 78,71n), ponieważ pełni wolę Boga, realizując Jego zamysł zbawczy wobec Izraela. Cyrus wsławił się w starożytności niezwykłym humanitaryzmem. Szybkie i często niemal bezkrwawe podboje, których dokonywał, były możliwe, ponieważ poszczególne ludy (w tym Izraelici i Babilończycy) chętnie przyjmowały jego władzę, traktując ją jako wyzwolenie spod panowania dotychczasowych despotycznych monarchów.

światłość... ciemność – użycie przeciwstawnych terminów ma na celu podkreślenie, że Bóg jest Stwórcą całego świata we wszystkich jego wymiarach. Prorok polemizuje tu z dualistyczną religią perską, wyznawaną przez Cyrusa, która uznawała światłość i ciemność za dwie niezależne siły rządzące ludzkimi losami.

Święty – zob. Iz 1,4+.

Kusz – zob. Iz 11,11+.

Sebejczycy – mieszkańcy Seby (Iz 43,3+).

modlić… do ciebie – narody pogańskie, uznając szczególną obecność Boga wśród Izraelitów, otoczą ich niemal boską czcią i zwrócą się do nich jako do pośredników swoich modlitw (Rdz 20,7; 23,6; Lb 11,2; 21,7; 2Mch 15,14).

W przeciwieństwie do bożków tworzonych przez człowieka (Iz 44,9-20+) prawdziwego Boga nie można zobaczyć. Jednak to właśnie On zbawia i Jego wyznawcy nie doznają wstydu ani hańby.

na pustkowiu – nawiązanie do opisu stworzenia, które ukazane jest jako przezwyciężenie przez Boga pustki i bezładu (Rdz 1,2).

potomkowie Izraela – w kontekście wezwania skierowanego do narodów określenie to zdaje się obejmować wszystkich, którzy przyjmują wiarę Izraela i zwracają się do jedynego Boga.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

POMAZANIEC - zob.

CHRYSTUS.

IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.

JEZUS.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

JAKUB

(hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA.

PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.

ARKA PRZYMIERZA.

JUDA.

JAKUB

Posłannictwo Cyrusa
Władcy Babilonu każdego roku celebrowali święto swojej intronizacji i ujmując rękę posągu boga Bela, symbolicznie przyjmowali od niego władzę nad krajem. Bóg oznajmia tymczasem przez swojego proroka, że to On podaje swoją rękę poganinowi Cyrusowi i przekazuje mu władzę (w. 1). Pogański monarcha otrzymuje tytuły zarezerwowane dla królów Izraela, ponieważ przez niego Bóg realizuje swoje plany wobec wszystkich ludzi (w. 6). Przesłanie proroka musiało szokować Izraelitów, oczekujących wybawiciela spośród członków narodu wybranego. Muszą oni jednak zaakceptować fakt, że Bóg nie jest tylko władcą narodu wybranego (Iz 44,24-28+). Wybór Izraela jako sługi Boga dokonany został w perspektywie zbawienia wszystkich narodów (Rdz 12,3; Dz 3,25n) i taką misję pełnił ten naród także w czasie swojego wygnania (Iz 43,8-13; 44,8; 48,20; 51,4). Powołanie do bliskości z Bogiem wiąże się zawsze z misją dzielenia się wiarą i nadzieją ze wszystkimi ludźmi. Przedstawienie Pana jako jedynego Boga i Stwórcy wszystkiego (ww. 5-7) jest jedną z najbardziej klasycznych formuł monoteistyczych w pismach prorockich. Wypowiedź proroka z w. 8, przypominająca wcześniejsze hymny (Iz 42,10-12; 44,23), posiada zabarwienie wyraźnie mesjańskie (Iz 4,2; 6,13; 11,1nn). Towarzyszy ona chrześcijanom w adwentowym przygotowaniu do uroczystości Narodzenia Pańskiego.

Suwerenna władza Boga nad światem
Zapowiedź proroka, że Bóg wybrał na swojego sługę (Iz 44,28) i wyzwoliciela narodu wybranego (Iz 45,1-8) poganina, który nie zna Boga (Iz 45,4n), budziła sprzeciw i oburzenie wielu wygnańców. Prorok odpowiada na te wątpliwości, przypominając, że Bóg nieskończenie przewyższa ludzką rzeczywistość. Człowiek nie jest w stanie pojąć działania Boga, a więc nie wolno mu go oceniać. Ludzkie poznanie Boga jest ograniczone, gdyż za punkt wyjścia może brać tylko rzeczywistość stworzoną. Mając świadomość własnej małości wobec Boga, ludzie powinni się kierować bojaźnią Bożą, która oznacza postawę głębokiego szacunku i synowskiego posłuszeństwa. Bóg, który jest bliski człowiekowi, pozostaje niepojęty i wszechmocny. Wierzący musi nieustannie przyjmować postawę otwartości na tajemnicę i być gotowym do oczyszczania serca i umysłu z fałszywych wyobrażeń i przywiązań (np. Hi 42,1-6; Iz 55,8; Oz 14,10; Rz 11,33).

Nawrócenie pogan
Zbawienie, którego dokona Bóg (w. 15), doprowadzi wszystkich ludzi do wiary w Niego jako jedynego Boga. Zwrócenie się najdalszych narodów do Izraela i oddanie się jemu w niewolę (w. 14) wiąże się z uznaniem, że tylko ten lud posiada objawienie Boga, dawcy łaski niosącej zbawienie. Chrześcijanie wierzą, że ta zapowiedź prorocka spełniła się w osobie Jezusa Chrystusa, który doprowadził do pełni objawienie przekazane Izraelowi przez Mojżesza i wszystkim ludziom uznającym Jego panowanie przekazał łaskę i prawdę (J 1,16-18; Flp 2,6-11).

Orędzie Boga do narodów
W przeszłości sprawiedliwość Boga ujawniła się w Jego sądzie nad niewiernym Izraelem oraz w najeździe Asyryjczyków i Babilończyków (Iz 1 – 39), teraz ukaże się ona w przebaczeniu (Iz 43,25; 44,22) i w przywróceniu kultu w Jerozolimie (Iz 44,28; 45,13). Izrael ze względu na swój grzech doznał wstydu i został zhańbiony. Odnowienie narodu także nie może być dla niego powodem do chluby, bo dokonuje się za sprawą cudzoziemca, którego Bóg czyni swoim pomazańcem (Iz 45,1). Chlubą Izraelitów może być tylko sprawiedliwość i moc Boga (w. 24), który im przebacza, obdarza ich wolnością (w. 25) i wzywa do nawrócenia wszystkie ludy (ww. 22n). Sprawiedliwość ta jest darem Boga dla tych, którzy Mu ufają i zawierzają siebie. Prorok przeciwstawia ją wysiłkom ludzi, którzy szukają zbawienia w wytworach własnych rąk (w. 20; por. Iz 44,9-20+). Samowystarczalność zamyka ludzi na Boga, Stwórcę wszystkiego, od którego zależy ich los. Dlatego konieczne jest nawrócenie (w. 22), bo ono warunkuje spełnienie Bożych obietnic i odzyskanie przez Izraela własnej tożsamości (w. 25).

Księga Izajasza

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).

Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).

Treść i teologia księgi

Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.

Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.

Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.

W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.

Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).

W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.

Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).

Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.