461Bel został położony, Nebo został opakowany. Ich posągi stały się brzemieniem dla zwierząt,
ciężarem dla bydła jucznego.
Noszone przez was w procesjach,
teraz stanowią brzemię dla zmęczonych zwierząt.
2Zostały opakowane i razem położone.
Nie potrafiły ocalić od brzemienia
i same też poszły w niewolę.
3„Słuchajcie Mnie, domu Jakuba
i cała reszto domu Izraela!
Byliście dźwigani od waszych narodzin
i noszeni od czasu, gdy byliście w łonie,
4lecz aż do waszej starości Ja jestem taki sam
i będę was dźwigał aż do lat sędziwych.
Ja stworzyłem i Ja noszę,
Ja dźwigam i Ja ocalam!
5Do kogo Mnie porównacie,
do kogo możecie Mnie przyrównać?
Z kim możecie Mnie zestawić,
abyśmy mogli być porównywani?
6Wysypują złoto z sakwy
i odważają srebro na szali,
najmują złotnika,
aby z tego zrobił bożka,
by potem mu się kłaniać i oddawać hołdy.
7Biorą go na ramiona i dźwigają,
stawiają na jego podstawie.
I stoi, nie rusza się ze swego miejsca.
Choćby krzyczeli do niego, nie odpowie.
Nikogo nie wybawi z jego udręki.
Bóg urzeczywistnia swoje plany
8Pamiętajcie o tym i nabierzcie odwagi,
weźcie to sobie do serca, buntownicy!
9Wspomnijcie odległą przeszłość!
To Ja jestem Bogiem
i oprócz Mnie nie ma innego!
Nie ma nikogo podobnego do Mnie.
10Ja od początku zapowiadałem przyszłość
i z dawien dawna to, czego jeszcze nie było.
Mówię, a plan mój się urzeczywistnia
i całkowicie moją wolę wypełniam.
11Przywołuję ze wschodu drapieżnego ptaka,
z daleka wzywam tego, który plan mój spełnia.
Jeśli coś powiedziałem, tak się stanie.
Jeśli coś postanowiłem, tak będzie uczynione.
12Słuchajcie Mnie, ludzie zatwardziałego serca,
dalecy od sprawiedliwości!
13Ja sprowadzam moją sprawiedliwość,
jest już niedaleko
i nie opóźni się moje zbawienie.
Syjonowi udzielę zbawienia,
Izraelowi mojej chwały!”.
Bel, Nebo – najważniejsze bóstwa Babilończyków.
drapieżny ptak – mowa o Cyrusie; to określenie jest być może aluzją do jego błyskawicznych ataków, zakończonych zwycięstwem (Iz 44,28+).
JAKUB
(hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA.
RESZTA, RESZTA IZRAELA - pojęcie biblijne odnoszące się do tej części narodu wybranego, która dochowała wierności Bogu i dzięki temu zostanie uchroniona od kary Bożej. W ciągu dziejów znaczenie tego pojęcia bardzo się zmieniało. Dla proroków działających przed przesiedleniem Izraelitów do Babilonii, które nastąpiło w 586 r. przed Chr., resztą byli ci, którzy przeżyli najazdy wrogów, a także ci, którzy ocaleją na końcu czasów (Mi 4,6nn). Dla proroków nauczających po przesiedleniu resztą byli ci, którzy mieli wrócić do ojczyzny. Z czasem pojęcie to nabierało coraz bardziej teologicznego wymiaru i odnoszono je do tych, którzy zostaną odkupieni (So 3,11-20). W NT resztą, która na mocy ofiary Jezusa uniknie kary za grzechy, jest wspólnota wierzących - Kościół (Rz 11,5).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.
JEROZOLIMA.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
CHWAŁA (hebr. kawod - ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) - w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Czasami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W NT chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa (np. J 1,14; 17,1.4). Oddawać chwałę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adorować i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezusowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (Rz 2,7; 8,17; 2Tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4).
Przeciwko bogom Babilonii
W starożytności klęskę jakiegoś narodu rozumiano również jako klęskę jego bóstw, które miały go chronić (Iz 42,13-25+). Dlatego proroctwo dotyczące upadku Babilonu opisuje również „porażkę” bóstw babilońskich, z których dwa zostają tu wymienione z imienia (w. 1). Są one wywożone na jucznych zwierzętach jako łup wojenny, co oznaczało, że zostały wzięte do niewoli (w. 2). Żaden bożek nie może się więc równać z jedynym i wszechmocnym Bogiem, który ocala (Iz 45,5-7; 46,3n). Ta sytuacja stanowi dla proroka punkt wyjścia do refleksji nad mocą Boga, który nosi swój lud jak matka dziecko. Opieka Boga rozciąga się od poczęcia aż do starości (ww. 3n), to znaczy, że obejmuje całą historię narodu. Bóg dźwiga ciężar słabości i grzechu Izraelitów, aby opiekując się nimi, doprowadzić ich do zbawienia. Tego nie potrafi żaden bożek, który jest tylko dziełem rzemieślnika.
Bóg urzeczywistnia swoje plany
Izraelici wciąż okazują się buntownikami (w. 8), którzy z uporem lekceważą Bożą sprawiedliwość (w. 12). Prorok wzywa ich do pamięci o Bożych dobrodziejstwach, których wielokrotnie doświadczali w swojej historii (ww. 8n). Ufność wierzących odnawia się, kiedy wspominają swoje własne doświadczenie spotkania z Bogiem, który jest bliski i ocala z niebezpieczeństw (Iz 46,3n). Działanie Boga często jest zaskakujące. Wbrew wszelkim oczekiwaniom teraz Boża sprawiedliwość realizuje się za pośrednictwem poganina, króla Cyrusa (w. 11). Upór Izraelitów, którzy nie zamierzają dostosować swojego myślenia do woli Boga i nie chcą dostrzec Jego działania w dokonujących się wokół nich wydarzeniach, oddala ich od sprawiedliwości (w. 12; por. Iz 6,9n; 42,19n). Mimo to Bóg kontynuuje swoje zbawcze działanie (w. 13).
Księga Izajasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).
Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).
Treść i teologia księgi
Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.
Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.
Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.
W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.
Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).
W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.
Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).
Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.
W starożytności klęskę jakiegoś narodu rozumiano również jako klęskę jego bóstw, które miały go chronić (Iz 42,13-25+). Dlatego proroctwo dotyczące upadku Babilonu opisuje również „porażkę” bóstw babilońskich, z których dwa zostają tu wymienione z imienia (w. 1). Są one wywożone na jucznych zwierzętach jako łup wojenny, co oznaczało, że zostały wzięte do niewoli (w. 2). Żaden bożek nie może się więc równać z jedynym i wszechmocnym Bogiem, który ocala (Iz 45,5-7; 46,3n). Ta sytuacja stanowi dla proroka punkt wyjścia do refleksji nad mocą Boga, który nosi swój lud jak matka dziecko. Opieka Boga rozciąga się od poczęcia aż do starości (ww. 3n), to znaczy, że obejmuje całą historię narodu. Bóg dźwiga ciężar słabości i grzechu Izraelitów, aby opiekując się nimi, doprowadzić ich do zbawienia. Tego nie potrafi żaden bożek, który jest tylko dziełem rzemieślnika.