471Zejdź w dół i usiądź w prochu, dziewico, córko Babilonu!
Usiądź na ziemi, bez tronu,
córko chaldejska!
Bo już cię nie będą nazywali
delikatną i wykwintną.
2Weź żarna i miel zboże,
zrzuć swą zasłonę!
Unieś suknię, obnaż uda,
brnij przez strumienie!
3Twa nagość będzie odkryta
i twoja hańba widoczna.
Wezmę odwet i nie oszczędzę nikogo.
4– Naszym odkupicielem
jest Święty Izraela,
na imię Mu Pan Zastępów. –
5Usiądź w milczeniu
i odejdź w ciemność,
córko chaldejska!
Bo już cię nie będą nazywać
władczynią królestw!
6Uniosłem się gniewem na mój lud,
zhańbiłem moje dziedzictwo
i wydałem je w twoje ręce.
Nie miałaś dla nich miłosierdzia
i nawet starców obciążyłaś
niezwykle ciężkim jarzmem.
7Mówiłaś: „Będę trwać wiecznie,
będę na zawsze władczynią”.
Nie brałaś sobie tych spraw do serca,
nie myślałaś o tym, jaki będzie koniec.
8Więc teraz słuchaj, wykwintna,
co siedzisz tak pewnie
i myślisz sobie:
„Nikt mi nie dorówna!
Nie zostanę wdową,
nie doświadczę utraty swych dzieci”.
9Lecz spadnie na ciebie i jedno, i drugie,
w jednym dniu, niespodziewanie.
Stracisz swe dzieci i owdowiejesz.
Doświadczysz tych nieszczęść w całej ich pełni,
pomimo mnogości twych czarów
i chociaż potężne są twoje liczne zaklęcia.
Bezradność mędrców Babilonii
10Czułaś się bezpieczna w swej niegodziwości;
mówiłaś sobie: „Nikt mnie nie widzi”.
Zwiodły cię twoja mądrość i wiedza;
myślałaś: „Nikt mi nie dorówna!”.
11Dlatego przyjdzie na ciebie nieszczęście,
którego nie zdołasz uniknąć.
Spadnie na ciebie klęska,
której nie zdołasz zapobiec.
Przyjdzie na ciebie nagła zagłada,
której nie przeczuwasz.
12Obstawaj sobie przy swoich zaklęciach
i przy mnogości twych czarów,
którymi trudziłaś się od młodości.
Może będzie to dla ciebie pożyteczne.
Może zdołasz wzbudzić przerażenie!
13Jesteś bezsilna, choć licznych masz doradców.
Niechaj się stawią!
Niech cię uratują badacze nieba i znawcy gwiazd,
którzy z faz księżyca ogłaszają,
jakich wydarzeń powinnaś się spodziewać.
14Lecz oni stali się jak plewy
i pali ich ogień!
Nie potrafią uratować swojego życia
z mocy płomieni.
Nie jest to żar, który by rozgrzewał,
ani światło, przy którym można usiąść.
15Tym stali się dla ciebie ci handlarze,
z którymi od młodości robiłaś interesy.
Każdy poszedł w swoją stronę.
Nie ma nikogo, kto by cię wybawił.
córko Babilonu, córko chaldejska – personifikacje miasta Babilon (Iz 1,8+; 13,19+).
odkupiciel – zob. Iz 41,14+.
Święty – zob. Iz 1,4+.
Brak szacunku dla osób starszych był w starożytności powszechnie uważany za wyjątkowo ciężką nieprawość (np. Jr 39,6n; Lm 4,16; 5,12).
W starożytności kobieta była całkowicie zależna od opieki, którą zapewniał jej mąż lub synowie. Obraz wdowy, która straciła dzieci, zostaje odniesiony do Babilonu i oznacza upadek miasta oraz utratę nadziei na jakiekolwiek wsparcie.
PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.
ARKA PRZYMIERZA.
LUD BOŻY - w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być Źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo σwięte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 - 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
CZARY- środki i praktyki, za pomocą których ludzie otrzymują informacje niedostępne w zwyczajny sposób lub wywołują działanie ponadludzkich mocy. Zaliczyć do nich można: wróżby, zaklęcia, przywoływ anie duchów zmarłych, jasnowidzenie itp. Praktyki magiczne były i są rozpowszechnione we wszystkich kulturach, a świadectwa o nich można znaleźć już w najstarszych Źródłach napisanych przez człowieka (np. Pwt 18,14; Dz 8,9nn). ST dowodzi, że magia była praktykowana także w Izraelu (Kpł 19,26; Pwt 18,10-13; 1Sm 28,7nn). W Piśmie Świętym wszystkie praktyki magiczne są jednoznacznie potępione, ponieważ zawsze u ich podstaw leży sprzeniewierzenie się Bogu. W czasach ST za uprawianie praktyk magicznych groziła śmierć (np. Wj 22,17). Równie stanowczo magia została potępiona w NT. Apostoł Paweł zalicza ją do grzechów, które nie pozwalają wejść do królestwa Bożego (Ga 5,20n).
CZARY- środki i praktyki, za pomocą których ludzie otrzymują informacje niedostępne w zwyczajny sposób lub wywołują działanie ponadludzkich mocy. Zaliczyć do nich można: wróżby, zaklęcia, przywoływ anie duchów zmarłych, jasnowidzenie itp. Praktyki magiczne były i są rozpowszechnione we wszystkich kulturach, a świadectwa o nich można znaleźć już w najstarszych Źródłach napisanych przez człowieka (np. Pwt 18,14; Dz 8,9nn). ST dowodzi, że magia była praktykowana także w Izraelu (Kpł 19,26; Pwt 18,10-13; 1Sm 28,7nn). W Piśmie Świętym wszystkie praktyki magiczne są jednoznacznie potępione, ponieważ zawsze u ich podstaw leży sprzeniewierzenie się Bogu. W czasach ST za uprawianie praktyk magicznych groziła śmierć (np. Wj 22,17). Równie stanowczo magia została potępiona w NT. Apostoł Paweł zalicza ją do grzechów, które nie pozwalają wejść do królestwa Bożego (Ga 5,20n).
Władczyni świata – niewolnicą
W sugestywnych obrazach kobiety i wdowy, które są personifikacją Babilonu, prorok przedstawia los stolicy Babilonii. Z władczyni świata, zasiadającej na tronie, stanie się ona niewolnicą siedzącą na ziemi (ww. 1n.5) i nieszczęśliwą kobietą całkowicie pozbawioną opieki (ww. 8n). Jest to wyrocznia prorocka, która zapowiada upadek największej wówczas potęgi świata. Opisując jej klęskę, prorok zwraca uwagę na grzech Babilonii, która żyje ułudą własnej mądrości, niezależności i wieczności. Nie potrafi przyjąć swoich zwycięstw jako zadań i darów otrzymanych od Boga, który w ten sposób wymierza ludom sprawiedliwość; nie liczy się z prawami pokonanych (w. 6). Raczej sama przypisuje sobie cechy boskie (ww. 7.8.10). Babilonia stała się symbolem ludzkiej pychy (Rdz 11,1-9). Apokalipsa św. Jana nawiązuje do tego obrazu w opisie sił, które zwodzą człowieka pozorem potęgi i mądrości, aby oddalić go od Boga (Ap 17 – 18). Klęskę Babilonii należy rozumieć jako naukę o tym, że tylko Bóg daje wieczne zbawienie. Obraz poniżenia Babilonu stanowi przygotowanie do opisu wywyższenia Jerozolimy (Iz 54).
Bezradność mędrców Babilonii
W całym starożytnym świecie Babilonia słynęła z mądrości swoich mieszkańców, a szczególnie z praktyk magicznych, astrologicznych i z umiejętności przewidywania przyszłości. Babilończycy wierzyli bowiem, że ruchy gwiazd mają determinujący wpływ na to, co dzieje się na ziemi. Kiedy do Babilonii zbliżały się wojska Cyrusa, prorok skierował do niej ironiczne wezwanie, aby szukała zbawienia w swojej mądrości i wiedzy. Sposoby panowania nad własnym losem, którymi dysponowała Babilonia, okazały się jednak zupełnie nieskuteczne (ww. 14n). Żadna tajemna wiedza nie może bowiem zmienić biegu historii, której Panem jest Bóg (Iz 46,8-13+). Także dzisiaj ludziom proponuje się różne metody zapewnienia sobie sukcesu lub uniknięcia nieszczęścia. Chrześcijanie posłuszni wezwaniu, aby czynić sobie ziemię poddaną (Rdz 1,28), powinni korzystać z owoców ludzkiej wiedzy, szanując przy tym Boże przykazania. Jednocześnie mają odrzucać wszelkie praktyki magiczne, które są przejawem chęci panowania nad czasem, historią i nad innymi ludźmi. Praktyki takie są bałwochwalstwem, łamią pierwsze przykazanie Dekalogu (Wj 20,3; Pwt 5,7; zob. Pwt 18,10-12; Iz 8,19n; Ga 5,19-21).
Księga Izajasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).
Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).
Treść i teologia księgi
Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.
Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.
Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.
W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.
Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).
W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.
Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).
Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.
W sugestywnych obrazach kobiety i wdowy, które są personifikacją Babilonu, prorok przedstawia los stolicy Babilonii. Z władczyni świata, zasiadającej na tronie, stanie się ona niewolnicą siedzącą na ziemi (ww. 1n.5) i nieszczęśliwą kobietą całkowicie pozbawioną opieki (ww. 8n). Jest to wyrocznia prorocka, która zapowiada upadek największej wówczas potęgi świata. Opisując jej klęskę, prorok zwraca uwagę na grzech Babilonii, która żyje ułudą własnej mądrości, niezależności i wieczności. Nie potrafi przyjąć swoich zwycięstw jako zadań i darów otrzymanych od Boga, który w ten sposób wymierza ludom sprawiedliwość; nie liczy się z prawami pokonanych (w. 6). Raczej sama przypisuje sobie cechy boskie (ww. 7.8.10). Babilonia stała się symbolem ludzkiej pychy (Rdz 11,1-9). Apokalipsa św. Jana nawiązuje do tego obrazu w opisie sił, które zwodzą człowieka pozorem potęgi i mądrości, aby oddalić go od Boga (Ap 17 – 18). Klęskę Babilonii należy rozumieć jako naukę o tym, że tylko Bóg daje wieczne zbawienie. Obraz poniżenia Babilonu stanowi przygotowanie do opisu wywyższenia Jerozolimy (Iz 54).