Bóg wybawcą swojego ludu

501Tak mówi Pan : „Gdzie jest dokument rozwodu waszej matki,

którym ją oddaliłem?

Albo któremu z moich wierzycieli

was sprzedałem?

To za wasze winy zostaliście sprzedani,

za wasze zdrady oddalona została wasza matka.

2Dlaczego, gdy przybyłem, nie było nikogo,

a gdy wołałem, nikt nie odpowiadał?

Czy za krótka była moja ręka, aby wybawić?

Czy nie ma we Mnie mocy, aby ocalić?

Oto moją groźbą osuszam morze,

zamieniam rzeki w pustynię.

Ich ryby cuchną z braku wody,

leżą martwe z pragnienia.

3Czernią oblekam niebo,

jego piękną szatę zamieniam w wór pokutny”.

Trzecia pieśń o słudze Pana

4PanBóg dał mi język ucznia,

abym umiał słowem pokrzepiać strudzonych.

Rozbudza mnie każdego ranka,

od rana czyni mnie gotowym,

bym słuchał jak uczeń.

5Pan Bóg otworzył mi uszy,

a ja się nie wzbraniałem

ani nie cofnąłem.

6Dałem chłoszczącym swoje plecy

i moje policzki rwącym mi brodę.

Nie zakrywałem swej twarzy

przed zniewagami i opluciem.

7Ale Pan Bóg mnie wspiera,

więc nie złamie mnie zniewaga.

Dlatego uczyniłem swoją twarz jak krzemień

i wiem, że nie muszę się wstydzić.

8Blisko jest ten, który mnie uniewinni.

Kto chce się ze mną spierać?

Stańmy razem do rozprawy!

Kto chce dokonać nade mną sądu?

Niech zbliży się do mnie!

9Oto Pan Bóg mnie wspiera!

Kto mi dowiedzie winy?

Wszyscy oni ulegną zniszczeniu jak odzież

zżerana przez mole.

Wezwanie do ufności i posłuszeństwa

10Kto z was boi sięPana

i słucha Jego sługi?

Chociaż chodzi w ciemnościach,

gdzie brakuje światła,

niech złoży ufność w imieniuPana,

niech szuka oparcia w swym Bogu!

11Ale wy wszyscy wzniecacie ogień

i szykujecie ogniste strzały.

Idźcie więc w światło waszego ognia,

między rozpalone przez was strzały!

Odbierzecie to z mojej ręki!

Będziecie wić się w męczarniach.


Nawiązanie do istniejącej w starożytności praktyki zastawiania i sprzedawania dzieci tytułem rekompensaty na rzecz wierzycieli (Wj 21,7; Ne 5,5). Oba pytania mają charakter retoryczny. Bóg nie wręczył Jerozolimie dokumentu rozwodu ani też nie sprzedał swoich dzieci, nawet jeśli Izraelici z powodu własnego grzechu doświadczają opuszczenia i są wydani w obce ręce.


wór pokutny – zob. Iz 3,24+.


Chodzi o bojaźń Bożą (zob. Słownik).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


DOKUMENT ROZWODU - pismo stwierdzające wygaśnięcie związku małżeńskiego. Tego typu dokumenty stosowano nie tylko w Izraelu, lecz także np. w Mezopotamii. Prawo wystawiania takiego aktu biblijni prawodawcy dają tylko mężowi, ale żona mogła wymóc go na mężu. Nigdzie nie zostały określone sytuacje w pożyciu małżeńskim, uprawniające do wystawienia dokumentu rozwodu (najczęściej powodem była bezdzietność, cudzołóstwo, niezadowolenie, kłótliwość). W czasach Jezusa mędrcy żydowscy twierdzili, że jedynie cudzołóstwo żony jest wystarczającym powodem do rozwodu. Pó źniejszy judaizm stał się w tej sprawie bardzo liberalny i mężczyzna mógł oddalić żonę z jakiegokolwiek powodu. Dokument rozwodu traktowano jako rozwiązanie lepsze od separacji, gdyż dawał rozwodzącym się stronom prawną możliwość powtórnego wstąpienia w związek małżeński. Rozwód pociągał za sobą skutki materialne, to znaczy rozwodnik musiał zwrócić swojej małżonce wiano, które wniosła w małżeństwo. Nauczanie Jezusa na temat rozwodu jest bardzo radykalne. Według Mt 19,3-8 raz zawarte małżeństwo jest nierozerwalne, a rozwód jest niedozwolony, ponieważ - zgodnie z prawem Bożym - mąż i żona stanowią jedno ciało (Rdz 2,24). Tylko śmierć współmałżonka daje partnerowi prawo do ponownego zawarcia małżeństwa. Według nauczania Jezusa powtórny związek osoby rozwiedzionej lub poślubienie rozwodnika lub rozwódki jest aktem cudzołóstwa (Łk 16,18).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.

JEZUS.

Bóg wybawcą swojego ludu
Prorok jeszcze raz odpowiada w imieniu Boga na zarzut, że Pan opuścił Syjon i zapomniał o nim (Iz 49,14). Syjon został rzeczywiście opuszczony, a jego lud sprzedany w niewolę, ale Bóg ani nie chce opuszczać swojego niewiernego ludu, ani też nie odnosi żadnej korzyści z jego niewoli (w. 1). Izrael powinien mieć świadomość, że wygnanie jest konsekwencją jego grzechów i to raczej Bóg został zdradzony i opuszczony (Iz 29,16; 30,12-18; 63,5; 65,1-5). Doświadczenie bezsilności i osamotnienia, które przeżywa Izrael, nie jest znakiem słabości czy obojętności Boga, ale owocem uporu narodu, który chce kroczyć własną drogą (Iz 30,11; 42,24; 53,6; 56,11; 57,17; 59,8). Zarzut, który Bóg stawia swojemu ludowi, nie dotyczy jednak jego przeszłych grzechów, lecz teraźniejszego braku wiary w zbawczą moc Boga (w. 2). Prorok raz jeszcze przypomina wątpiącym, że Bóg ma moc obdarzyć swój lud zbawieniem. Potrzebna jest jednak pozytywna odpowiedź narodu na sygnał do wyjścia (Iz 49,9).


Trzecia pieśń o słudze Pana
Trzecia pieśń o słudze Pana (Iz 42,1-9; 49,1-4.5n; 52,13 – 53,12) przedstawia sługę jako osobę, która została wezwana, aby słowem pokrzepiać strudzonych. Jest to misja skierowana do Izraela, który jest rozżalony i zniechęcony (Iz 49,4) i który nie dowierza, że Bóg daje moc strudzonemu i przymnaża sił bezsilnemu (Iz 40,27-29). Sługa Pana jest zdolny do podjęcia tej misji, ponieważ w przeciwieństwie do Izraela, który pozostaje głuchy na Boże słowo (Iz 6,9n; 29,10n; 42,19n; 48,8), on codziennie z gotowością przyjmuje postawę ucznia i pozwala otworzyć sobie uszy (ww. 4n). W przeciwnościach może liczyć na Boga, który go wspiera, dlatego nie załamuje się, lecz cierpliwie znosi zadawane mu cierpienia (w. 7). Wobec zła nie używa siły, wzywa jedynie swoich przeciwników do konfrontacji (w. 8). Sługa ma pewność, że Bóg – sprawiedliwy sędzia wykaże jego niewinność i zniszczy przeciwników (w. 9). Kontekst rozprawy sądowej ma przypomnieć o zadaniu sługi, jakim jest zaniesienie narodom prawa (Iz 42,1). Prorok nie identyfikuje sługi, o którym mówi, z żadną konkretną postacią historyczną (Iz 42,1-9+). Misja sługi jest bowiem zadaniem każdego wierzącego, który wezwany jest do przyjmowania Bożego słowa i do odważnego świadczenia o swojej wierze. Chrześcijanie w słowach tej pieśni dostrzegają przede wszystkim osobę Jezusa Chrystusa i Jego przykład wierności aż do śmierci (Mt 26,39; J 15,10). Jego zwycięstwo potwierdza naukę proroka, że Pan Bóg wspiera swoje sługi i że ich cierpienie spowodowane wiernością Bożemu słowu nie będzie zapomniane (Hbr 12,2n; Jk 5,10n).


Wezwanie do ufności i posłuszeństwa
Podsumowując trzecią pieśń o słudze Pana (Iz 50,4-9), prorok zachęca do naśladowania jego postawy. Droga wskazana przez sługę wydaje się trudna i pozbawiona światła, ale wierzący mogą być pewni, że otrzymają na niej wsparcie od samego Boga (J 8,12; 1Kor 10,13). Izraelici jednak zamiast zaufać, starają się sami rozjaśniać własne ciemności. Prorok więc jeszcze raz powtarza w imieniu Boga smutne zapewnienie, że ci, którzy usiłują zbawić się o własnych siłach, skazani są na klęskę i doświadczą cierpienia (Iz 28,15-20; 30,15n; 44,9n.20; 47,12-15).

Księga Izajasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię „Izajasz”, w hebrajskim oryginale Jesza‘jahu lub w skrócie Jesza‘ja, znaczy ‘Zbawieniem jest Jahwe [Pan]’ i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji zdaje się nawiązywać List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).
Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość. Zbiory mów Izajasza, które mogły być częściowo zredagowane jeszcze za jego życia (Iz 8,16; 30,8), zostały wówczas zebrane i uzupełnione o dodatek historyczny (Iz 36 – 39), przekazujący informacje o proroku zawarte w Drugiej Księdze Królewskiej (2Krl 18 – 19). Ponadto do nauczania Izajasza dodano wypowiedzi nieznanych nam z imienia proroków, którzy kontynuowali jego misję w czasie wygnania do Babilonii oraz bezpośrednio po powrocie do Jerozolimy (538 r. przed Chr.).
Treść i teologia księgi
Księga Izajasza składa się zasadniczo z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza oraz dodatek historyczny (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, zbierająca inne wypowiedzi prorockie w okresie od wygnania babilońskiego aż do momentu definitywnego zredagowania całości (Iz 56 – 66). Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.
Księgę można odczytywać jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.
Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z gr. ‘pierwszego Izajasza’), zawiera przede wszystkim wypowiedzi samego Izajasza, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Najstarsze nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie.
W kompozycji Protoizajasza na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Te ważne proroctwa są dość symetrycznie rozłożone na przestrzeni zbioru, w którym dominującą treścią jest sąd i karcenie narodu z powodu jego grzechów. Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.
Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z gr. ‘drugim Izajaszem’). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10).
W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13 – 53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy NT często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.
Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z gr. ‘trzeciego Izajasza’). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).
Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w NT, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w NT, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.