Warownia została upokorzona i ogarnęła ją trwoga –
2skończyła się sława Moabu!
W Cheszbonie obmyślono na niego zgubę.
Chodźcie! Wytępimy go spośród narodów.
Ty, Madmen, również zginiesz,
miecz dosięgnie i ciebie.
3Głośny krzyk z Choronaim,
zniszczenie i wielka zagłada.
4Moab został rozbity,
głośno krzyczą aż do Soaru,
5gdyż na wzniesienie Luchit
będzie się wchodzić z płaczem.
Przy schodzeniu z Choronaim
nieprzyjaciele słyszeli krzyk klęski.
6Uciekajcie! Ratujcie swoje życie!
Stańcie się jak dziki osioł na pustyni.
7Tak! Bo pokładałeś ufność w swych dziełach
i w swoich skarbach.
Dlatego i ty będziesz zdobyty!
Kemosz pójdzie do niewoli
wraz ze swymi kapłanami i książętami.
8Niszczyciel wtargnie do każdego miasta
i żadne z nich nie ocaleje.
Dolina ulegnie zagładzie,
równina będzie spustoszona.
9Oto co powiedział Pan:
Dajcie skrzydła Moabowi,
aby zaraz odleciał.
Jego miasta staną się przedmiotem zgrozy,
będą pozbawione mieszkańców.
10Przeklęty, kto wykonuje dzieło Pana niedbale!
Przeklęty, kto swój miecz od krwi powstrzymuje!
11Moab żył w spokoju od swojej młodości.
Leżał spokojnie jak wino na drożdżach,
nikt go nie przelewał z naczynia do naczynia.
Nie poszedł na wygnanie,
dlatego jego smak się zachował
i jego zapach się nie zmienił.
12Oto nadchodzą dni – wyroczniaPana – gdy poślę na niego przelewających. Oni go przeleją, opróżnią jego naczynia, a dzbany rozbiją.
13Moab zawiedzie się na Kemoszu, tak jak Izraelici zawiedli się na Betel, w którym pokładali ufność.14Jakże możecie mówić: «Jesteśmy bohaterami,
żołnierzami gotowymi do walki!».
15Do Moabu i jego miast
wdarł się pogromca.
Najlepsi jego młodzieńcy idą na zabicie
– wyrocznia Króla, Pan Zastępów to Jego imię.
16Bliska już klęska Moabu,
szybko się zbliża jego zagłada.
17Współczujcie mu wszyscy jego sąsiedzi
i wszyscy znajomi.
Mówcie: «Jakże zostało złamane
potężne berło i wspaniała laska!».
18Zejdź z tronu swej chwały, a usiądź na ziemi,
mieszkanko, córko Dibonu,
bo pogromca Moabu ruszył przeciwko tobie
i zniszczył twoje twierdze.
19Stań na drodze i wypatruj,
mieszkanko Aroeru!
Spytaj zbiegów i uchodźców:
«Powiedz, co się stało?».
20«Hańbą okrył się Moab,
gdyż go rozgromiono».
Lamentujcie! Krzyczcie!
Rozgłaszajcie w Arnon:
«Moab jest spustoszony».
21Sąd przyszedł na kraj równinny,
na Cholon, Jahsę i Mefaat,
22na Dibon, Nebo i Bet-Diblataim,
23na Kiriataim, Bet-Gamul i Bet-Meon,
24na Keriot, Bosrę i na wszystkie miasta
kraju Moabu, dalekie i bliskie.
25Moab stracił całą swoją siłę,
jego ramię zostało złamane – wyrocznia Pana.
26Upijcie go, bo wynosił się nad Pana.
Niech Moab upadnie w to, co zwymiotował,
i niech się stanie pośmiewiskiem.
27Przecież dla ciebie pośmiewiskiem był Izrael.
Zaliczałeś go do złodziei,
bo zawsze sobie z niego drwiłeś!
28Opuśćcie miasta, zamieszkajcie wśród skał,
mieszkańcy Moabu.
Będziecie jak gołębica, która się gnieździ
na zboczach przepaści.
29Słyszeliśmy o pysze Moabu,
o wielkiej zarozumiałości,
o jego hardej pysze i dumie,
o wyniosłości jego serca.
30Ja poznałem – wyrocznia Pana – jego zarozumiałość. Kłamliwe są jego słowa, a jego czyny podstępne.31Dlatego będę zawodził nad Moabem, będę lamentował nad całym Moabem i będę wzdychał nad mieszkańcami Kir-Cheres.
32Bardziej niż płakano nad Jazer,
Ja będę płakał nad tobą, winnico Sibmy.
Twoje odrośle sięgają do morza,
dochodzą do Jazer.
Twoje zbiory pszenicy i winogron
zrabował niszczyciel.
33Znikły radość i wesele
z pól urodzajnych
w krainie Moabu.
Zabrakło winogron w tłoczni.
Nie mają pracy tłoczący,
a ich pieśni nie są już pieśniami radości.
34Krzyk Cheszbonu i Eleale. Do Jahas dochodzi ich wołanie, od Soaru aż po Choronaim i Eglat-Szeliszija. Nawet wody Nimrimu stają się pustynią. 35Sprawię, że w Moabie – wyrocznia Pana – nikt nie będzie wchodził na pagórki, by palić kadzidła swym bogom.36Dlatego moje serce jak flet zawodzi nad Moabem. Moje serce jak flet zawodzi nad ludźmi z Kir-Cheres, ponieważ utracili swój dorobek. 37Wszystkie głowy są ogolone, a każda broda obcięta, na rękach mają nacięcia, a na biodrach wory. 38Na wszystkich dachach Moabu i na jego placach panuje żałoba, bo rozbiłem Moab jak niepotrzebne naczynie – wyrocznia Pana.39Jakże jest rozbity! Lamentujcie! To Moab uciekł tak haniebnie? Moab stał się przedmiotem pośmiewiska i zgrozy dla wszystkich sąsiadów.
40Bo tak mówi Pan:
Jak orzeł unosi się w górze,
jak rozpościera swe skrzydła nad Moabem,
41tak zajęte będą miasta, a twierdze zdobyte.
Serce bohaterów Moabu będzie w tym dniu
jak serce rodzącej kobiety.
42Moab przestanie być ludem,
gdyż się wynosił nad Pana.
43Strach, dół, pułapka –
to czeka ciebie, który mieszkasz w Moabie
– wyrocznia Pana.
44Ten, co ucieknie przed strachem,
wpadnie do dołu.
A kto wyjdzie z dołu,
zostanie schwytany w pułapkę.
Bo sprowadzę to wszystko na Moab
w roku ich ukarania – wyrocznia Pana.
45W cieniu Cheszbonu przystaną
wyczerpani uchodźcy.
Lecz ogień wyjdzie z Cheszbonu
i płomień z pałacu Sichona.
Zniszczy on skronie Moabu
i czaszki siejących zamęt.
46Biada ci, Moabie!
Jesteś zgubiony, ludu Kemosza!
Bo twoi synowie pójdą do niewoli,
a twoje córki na wygnanie.
47Lecz odmienię los Moabu
w przyszłości – wyrocznia Pana”.
Tu kończy się „Sąd nad Moabem”.
Nebo – góra położona w krainie Moabu. Jest to pierwsze z długiej listy wymienionych miejsc charakterystycznych dla tego regionu.
Kiriataim – miasto w Moabie, leżące na wschód od Morza Martwego.
Moab – żyzny płaskowyż położony na południowy wschód od Morza Martwego; jego granice wyznaczają rzeki: Arnon od północy i Zared od południa.
Cheszbon – miasto położone w północnej części Moabu. Zanim zdobyli je Izraelici, było stolicą króla Amorytów Sichona (Lb 21,26-30).
Madmen – miejscowość w Moabie, zapewne tożsama z Dimon (Iz 15,9); dzisiejsze Dimne, 12 km na północ od Keraku.
Choronaim – miasto w Moabie; być może dzisiejsze El-Iraq, ok. 15 km na wschód od Morza Martwego.
Soar – miasto w Moabie, leżące w pobliżu Sodomy i Gomory (Rdz 13,10).
Luchit – trudne do pokonania wzniesienie we wschodniej części Moabu.
Kemosz – główne bóstwo moabickie.
niewola – zob. Jr 43,12+.
Obrazowy opis bezpiecznego i spokojnego życia (So 1,12). Zwykle bowiem po fermentacji wino przelewano do nowych pojemników, odcedzając męty osiadłe na dnie.
Dibon – miasto w Moabie (dzisiejsze Tell Diban) 20 km na wschód od Morza Martwego i 5 km na północ od Arnonu.
Arnon – potok po wschodniej stronie Morza Martwego, wymieniany jako granica Moabu i zajordańskich plemion Izraela (Lb 21,13n.24nn).
Kir-Cheres – stolica Moabu; dzisiejsze El-Kerak leżące 88 km na południe od Ammanu.
Jazer – miasto położone na terenie obecnej Jordanii; w różnych okresach należało do Amorytów, Izraelitów, Ammonitów, a także do Moabitów.
Sibma – miejscowość zajęta przez Moabitów, słynna ze swoich winnic.
Eleale – miasto w Moabie, zawsze łączone z Cheszbonem (Jr 48,2+); dzisiejsze El-‘Al, 4 km na południe od Cheszbonu.
Jahas – miasto w Moabie; częściej wymieniane pod nazwą Jahsa (Lb 21,23; Pwt 2,32; Sdz 11,20).
Nimrim – oaza w Moabie nad Morzem Martwym; dzisiejsze Wadi en Numeira lub Wadi Nimrin.
broda obcięta… nacięcia – zob. Jr 41,5+.
Sichon – król Amorytów, który za czasów Mojżesza pokonał Moabitów (Lb 21,27n).
MOAB, MOABICI - lud wywodzący się od Moaba, syna Lota (Rdz 19,30-33.37), zamieszkujący królestwo Moabu, którego terytorium obejmowało równinę położoną na południowy wschód od Morza Martwego. Granice Moabu wyznaczają rzeki: Arnon od północy i Zared od południa. Kraina ta ma charakter rozległego, dobrze nawodnionego płaskowyżu. Moabici byli ludem rolniczym. Zajmowali się uprawą zbóż i pasterstwem. Izraelici na jakiś czas podporządkowali sobie królestwo Moabu. Następnie stało się ono wasalem Asyrii. Kres politycznej historii Moabu położył prawdopodobnie w VI w. przed Chr. babiloński władca Nabuchodonozor.
PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.
ARKA PRZYMIERZA.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PRZEKLEŃTWO - przeciwieństwo błogosławieństwa. Polegało ono na przepowiadaniu lub życzeniu złego losu komuś albo czemuś. Biblijny jęz. hebr. na określenie rzeczywistości przekleństwa posługuje się wieloma słowami (błogosławieństwo określane jest przy pomocy jednego tylko rdzenia hebr. - barach). Hebr. rdzeń kalal oznacza znieważanie kogoś i dotyczy nie tylko obrazy słownej, wyrażającej się brakiem szacunku lub poniżaniem kogoś, lecz także wszelkiego rodzaju szkód materialnych. Adresatem takiego przekleństwa może być również Bóg (np. Kpł 24,15; 1Sm 3,13), którego na swój sposób przeklina się, nie respektując ustanowionych przez Niego zasad etycznych. Kolejny hebr. rdzeń - arar najczęściej występuje w formułach przekleństw wypowiadanych przez osobę stojącą wyżej w hierarchii religijnej i społecznej niż osoba przeklinana. Formuły takie zaczynają się najczęściej od słów: Przeklęty kto... (np. Pwt 27,15-25; 28,16-19). Tego rodzaju przekleństwo było środkiem pedagogicznym służącym utrzymaniu określonych przez władzę norm życia społecznego. Wypowiedzenie nad kimś takiego przekleństwa było reakcją na jawne pogwałcenie przez niego obowiązujących norm i wiązało się z wykluczeniem go ze społeczności przez nałożenie na niego oficjalnej klątwy. Kolejny rdzeń hebr. ala stosowano w przekleństwach i złorzeczeniach zapowiadających nieszczęście dla tego, kto pogwałci słuszne prawo innych do posiadania jakichś rzeczy. Przekle ństwo można było wypowiedzieć nad potencjalnym złodziejem (np. Sdz 17,2; Prz 29,24), którego ma spotkać nieszczęście, jeśli dopuści się kradzieży przedmiotu obłożonego klątwą. Wypełnienie się przekleństwa wypowiadanego nad osobą już wcześniej o coś oskarżoną było potwierdzeniem jej winy (np. Lb 5,21-28; 1Krl 8,31). Przekleństwami obwarow ane były umowy zawierane przez ludzi, w których przewidywano warunkowe sankcje za niedochowanie złożonych obietnic. Również w ramach przymierza między Bogiem a Izraelem przewidziana była cała lista nieszczęść i gróźb, które miały spotkać Izraelitów w przypadku sprzeniewierzenia się przez nich zobowiązaniom wynikającym z przymierza (Kpł 26,14nn; Pwt 28,15nn). Zob.
BŁOGOSŁAWIEŃSTWO.
KREW - substancja uważana za siedlisko życia (Kpł 17,11), a nawet utożsamiana z życiem (Rdz 9,5). W myśl prawa starotestamentowego każdy, kto z premedytacją przelewa ludzką krew, musi ponieść karę śmierci (np. Lb 35,16-21; Pwt 19,11-13.21). Zabójstwo człowieka uważane było za sprzeciw wobec Boga, dawcy życia. Prawo zakazywało również spożywania krwi zwierząt (np. Kpł 17,12-14; Pwt 12,15n). Krew miała swoje zastosowanie w żydowskich obrzędach liturgicznych. Używano jej do skrapiania ołtarzy i przy obrzędzie ustanawiania kapłanów (Wj 29,15n.19-21). Jako symbol życia była darem ofiarnym składanym Bogu jako zadośćuczynienie za popełnione grzechy (Kpł 17,11). W pełni skuteczną ofiarą niweczącą ludzki grzech była krew Jezusa przelana na krzyżu. Jest to krew Nowego Przymierza, dzięki której dokonuje się ostateczne pojednanie człowieka z Bogiem (np. Mk 14,24). Od Ostatniej Wieczerzy, podczas której Jezus ustanowił sakrament Eucharystii, wierzący w Niego gromadzą się na ucztach eucharystycznych, na których spożywają chleb i wino, które po konsekracji stają się Ciałem i Krwią Chrystusa (np. 1Kor 10,16; 11,23-26). Zob.
DUSZA.
WYROCZNIA - w Piśmie Świętym jest to informacja lub przesłanie, które Bóg kieruje do człowieka lub do całej społeczności. Często wyrocznia jest odpowiedzią na postawione przez człowieka pytanie lub stanowi szczególną interwencję Boga, który objawiając swoją wolę, kieruje losami świata. W Piśmie Świętym mamy ukazane trzy sposoby otrzymywania wyroczni: 1) w czasie snu (np. Rdz 40,8nn; 1Sm 15,16; Mt 1,20-24); 2) pod wpływem natchnienia lub w widzeniu (np. 1Sm 8,21n; 9,17; Ez 2,1nn; Dz 9,10nn); 3) przez rzucanie losów (np. Wj 28,30; Joz 7,16nn; 1Sm 14,41nn; Dz 1,26). W ciągu dziejów Izraela istniały wyznaczone miejsca i osoby umożliwiające otrzymanie wyroczni od Boga. Szczególnymi przekazicielami Bożych wyroków byli charyzmatyczni prorocy. Władcy na dworach mieli zazwyczaj kogoś, kto przekazywał Bożą wolę i głos takiego człowieka brano pod uwagę na przykład w organizacji wypraw wojennych (np. 2Krn 18,3nn). Prawo zabraniało Żydom stosowania jakichkolwiek praktyk magicznych, którymi często posługiwali się ludzie przekazujący wyrocznie w społecznościach pogańskich. Bóg sam przekazywał swoje objawienie w sposób pewny i jednoznaczny i nie miało to nic wspólnego z praktyką magiczną czy wróżbiarską.
BETEL (hebr. ‘dom Boży’) - starożytne miasto, dzisiejsze Bejtin, usytuowane ok. na północ od Jerozolimy. Leżało na skrzyżowaniu dwóch szlaków, z których jeden prowadził z północy na południe Palestyny, drugi natomiast łączył Jerycho z Morzem Śródziemnym. Z racji swojego położenia, a także licznych Źródeł słodkiej wody, Betel miało duże znaczenie strategiczne. Już w czasach patriarchów było ważnym ośrodkiem kultu. Według Rdz 28,10-19 pierwotnie miejscowość ta nosiła nazwę Luz, a nazwę Betel nadał jej Jakub. Pod koniec XIII w. przed Chr. Betel zostało zdobyte przez Izraelitów i przypadło w udziale plemieniu Efraima. Ważną funkcję pełniło w okresie sędziów (1200-1000 przed Chr.), kiedy było miejscem spotkań wszystkich plemion Izraela. Przez pewien czas w tym mieście przechowywano Arkę Przymierza (Sdz 20,18-28). Centralizacja kultu w Jerozolimie, jaka dokonała się na początku okresu monarchii izraelskiej, sprawiła, że miejscowe sanktuarium, a zarazem całe miasto, straciło na znaczeniu. Po podziale królestwa za czasów Jeroboama (922 r. przed Chr.) sanktuarium w Betel wraz z umieszczonym w nim złotym cielcem stało się głównym ośrodkiem kultu w Królestwie Północnym (Izraelu). Miasto zostało zniszczone podczas inwazji asyryjskiej w 722/721 r. przed Chr. W dobie reform w VII w. przed Chr. król Judy Jozjasz zniszczył sanktuarium w Betel i kazał zabić miejscowych kapłanów (2Krl 23,15-20). Miasto przetrwało najazd Nabuchodonozora i zostało prawdopodobnie zniszczone przez Persów. Po odbudowie rozwijało się pomyślnie w okresach: hellenistycznym, rzymskim i bizantyjskim. Zostało opuszczone dopiero pod naporem podbojów arabskich w VI w. po Chr. Zob.
DAN.
IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.
JEZUS.
CHWAŁA (hebr. kawod - ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) - w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Czasami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W NT chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa (np. J 1,14; 17,1.4). Oddawać chwałę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adorować i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezusowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (Rz 2,7; 8,17; 2Tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4).
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
Moab
Kolejnym ludem, przeciwko któremu Jeremiasz kieruje swą wyrocznię, są Moabici. Sąsiadowali oni z Izraelem od wschodu, zamieszkując tereny za Jordanem, nieco na marginesie wielkiej polityki, dzięki czemu mogli zaznawać spokoju. Jednak i ten lud nie może się uchronić przed Bożym gniewem, ponieważ zgrzeszył przede wszystkim pychą, stawiając się ponad Panem. Podczas karcenia Moabu Bóg posłuży się pogromcą (ww. 15.18) – Nabuchodonozorem, który kilkakrotnie splądruje ten obszar (605, 597 i 587-586 przed Chr.), skazując miejscową ludność – i jej bożków (w. 7) – na wygnanie. Za pomocą wyrazistych i przemawiających obrazów prorok zapowiada upadek poszczególnych miast Moabu. Zadziwiające jest jednak, że Jeremiasz wyraża współczucie temu ludowi – wprawdzie spokrewnionemu z Izraelitami, ale zawsze wrogiemu – uderzając w tony lamentu, przypominające te, które gdzie indziej odnoszą się właśnie do Izraela (Ps 80; Ez 17,5-10; 19,10-14). W ostatniej części za pomocą obrazów łowieckich (ww. 43n) odmalowuje tragiczną sytuację Moabitów, ale zarazem daje nadzieję na zmianę ich położenia w nieokreślonej przyszłości.
Księga Jeremiasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Prorok Jeremiasz, współczesny Sofoniaszowi, Nahumowi i Habakukowi, pochodził z lewickiej miejscowości Anatot na terytorium Beniamina. Był kapłanem, choć na podstawie napisanej przez niego księgi, będącej jedynym źródłem informacji o jego życiu, można wnioskować, że faktycznie nigdy nie sprawował funkcji kapłańskich. Z oporami przyjął posługę proroka, do której został powołany w 627/626 r. przed Chr. (Jr 1,2), ale pełnił ją z całkowitym oddaniem i ofiarnością do 586/585 r. przed Chr. Wtedy to, po upadku Jerozolimy (586 r. przed Chr), został uprowadzony przez swych rodaków do Egiptu (Jr 43,4-7), gdzie wygłosił ostatnią wyrocznię (Jr 44). Za życia uznawany za bluźniercę i zdrajcę narodu (Jr 26,7-9), po śmierci przeszedł do historii jako wielki orędownik u Boga (2Mch 15,14-16).
Księga Jeremiasza wyróżnia się obrazowością i żywością opisów, bogatym słownictwem, niepowtarzalnym stylem, dużą różnorodnością form literackich i bardzo emocjonalnym podejściem autora. Obecnie znane są dwie wersje tekstu Księgi Jeremiasza: hebrajska, powszechnie uważana za autentyczną, oraz grecka (LXX), krótsza i uchodząca za starszą, bardzo pomocną w ustalaniu sensu tych fragmentów tekstu hebrajskiego, które w ciągu wieków uległy pewnemu zniekształceniu. Niemałą trudność sprawia prześledzenie historii kształtowania się tekstu, którego pierwsza wersja już za życia proroka została zniszczona (Jr 36). Odnosi się wrażenie, że ostatniego redaktora lub redaktorów nie interesowała chronologia przekazanych wyroczni ani ich logiczne następstwo. Stąd w Księdze Jeremiasza można odnaleźć dość swobodnie przemieszane wyrocznie prorockie przeciw Judzie i Jerozolimie oraz przeciwko innym narodom, fragmenty autobiograficzne pochodzące od samego Jeremiasza i partie biograficzne, napisane prawdopodobnie przez Barucha, jego sekretarza. Przypuszcza się, że początkowo słowa Jeremiasza krążyły w formie małych zbiorów. Pierwszy taki zbiór obejmował wyrocznie z lat 636-605 przed Chr., zawarte obecnie w Jr 1 – 25, a spisane przez Barucha pod dyktando proroka (Jr 36,2-32). Później włączono do niego także proroctwa z lat 604-587 (Jr 26 – 36). Drugi zbiór tworzyły wyrocznie przeciw obcym narodom, pochodzące z różnych okresów działalności Jeremiasza (Jr 25,14-38 i 46,1 – 51,58). Trzecią część stanowiły mowy zawarte w tak zwanej Księdze Pociech (Jr 30 – 33), a czwartą – szczegóły biograficzne (Jr 19,2 – 20,6; 26; 36,28n; 34,8-22; 37 – 44; 45,1-5; 51,59-64), czyli wspomnienia Barucha, które ten zakończył spisywać w Egipcie (Jr 43,6). Ostateczny etap formowania się Księgi Jeremiasza przypada na okres niewoli babilońskiej, gdzie prawdopodobnie dołączono wyrocznie przeciw Babilonowi (Jr 50,1 – 51,58) oraz tekst biograficzny Barucha (Jr 51,59-64).
Treść i teologia
Pod względem treści Księgę Jeremiasza można najogólniej podzielić na sześć zasadniczych części: wyrocznie przeciw Judzie i Jerozolimie (Jr 1,1 – 25,13); wprowadzenie do wyroczni o narodach obcych (Jr 25,14-38); wyrocznie zapowiadające pomyślność (Jr 26,1 – 35,19); cierpienia Jeremiasza (Jr 36,1 – 45,5); wyrocznie o narodach obcych (Jr 46,1 – 51,64) oraz opowiadanie o upadku Jerozolimy i przesiedleniu Judejczyków (Jr 52,1-34).
Księga Jeremiasza ma dużą wartość teologiczną. Przede wszystkim wyjaśnia pojęcie grzechu jako buntu przeciw Bogu. Przyczyn niewierności przymierzu, formalizmu religijnego, bałwochwalstwa, braku miłosierdzia względem bliźnich, jak również zawierania przymierzy politycznych osłabiających życie religijne narodu, prorok upatrywał w braku chęci poznania Boga (np. Jr 4,22; 5,23n; 9,23). Możliwą drogą wyjścia z tej choroby dotykającej cały naród było – według Jeremiasza – uniezależnienie się od politycznych powiązań z instytucjami, które sprawiały, że nie był on w stanie sprostać wymaganiom Bożego Prawa. Dzięki głębokiemu życiu duchowemu, nieustannemu kontaktowi z Bogiem i doświadczeniom mistycznym (np. Jr 15,10-19; 20,7-9.11-13) prorok widział gruntowne odrodzenie narodu w nowej formie religii, jaką miało przynieść Nowe Przymierze (31,31-34). Ta religia serca (Jr 27,7) miała być darem Boga, którego On darmo i łaskawie udzieli człowiekowi. Mówiąc o odrodzeniu wewnętrznym, prorok miał na uwadze cały naród wybrany, nie tylko Judę, ale także Izraela, który w jego czasach był już od stu lat pozbawiony niepodległości i żył w diasporze. Jeremiasz zapowiada również udział obcych narodów w tym odradzającym działaniu Boga (np. Jr 3,17; 12,15-17; 16,19-21). Zbawienie ofiarowane w czasach mesjańskich nie ma tu jednak cech cudownej przemiany, jak np. w Ez 47, ale trzyma się tradycyjnej wizji, odwołującej się do powrotu z niewoli (np. Jr 3,12.14), odbudowy kraju (Jr 24,6; 30,10; 31,4.24), liczebnego wzrostu narodu (Jr 33,10-13), rządów potomka Dawida (Jr 23,5). To odrodzenie dokona się przede wszystkim w Ziemi Obiecanej, gdzie centralne miejsce zajmuje Jerozolima‑Syjon (Jr 31,23n.38-40). Nastąpi to jednak dopiero po pełnym zadośćuczynieniu, które już zostało zapoczątkowane przez obecne cierpienia narodu wybranego związane z utratą ziemi, upadkiem Jerozolimy, przesiedleniem i niewolą (Jr 24,5; 29,10-14; 32,40-42).
Teologia Księgi Jeremiasza nie tworzy jakiegoś zwartego systemu, ale jest zaczynem, który wpłynął na późniejsze pokolenia. Prorok świadomie ukierunkowywał swoich współczesnych w stronę nowego rozumienia Bożego planu, faktycznie zapoczątkowanego przez Nowy Testament. W ten sposób – również z powodu swoich cierpień – stał się figurą Chrystusa, cierpiącego Mesjasza, twórcy Nowego Przymierza.
Kolejnym ludem, przeciwko któremu Jeremiasz kieruje swą wyrocznię, są Moabici. Sąsiadowali oni z Izraelem od wschodu, zamieszkując tereny za Jordanem, nieco na marginesie wielkiej polityki, dzięki czemu mogli zaznawać spokoju. Jednak i ten lud nie może się uchronić przed Bożym gniewem, ponieważ zgrzeszył przede wszystkim pychą, stawiając się ponad Panem. Podczas karcenia Moabu Bóg posłuży się pogromcą (ww. 15.18) – Nabuchodonozorem, który kilkakrotnie splądruje ten obszar (605, 597 i 587-586 przed Chr.), skazując miejscową ludność – i jej bożków (w. 7) – na wygnanie. Za pomocą wyrazistych i przemawiających obrazów prorok zapowiada upadek poszczególnych miast Moabu. Zadziwiające jest jednak, że Jeremiasz wyraża współczucie temu ludowi – wprawdzie spokrewnionemu z Izraelitami, ale zawsze wrogiemu – uderzając w tony lamentu, przypominające te, które gdzie indziej odnoszą się właśnie do Izraela (Ps 80; Ez 17,5-10; 19,10-14). W ostatniej części za pomocą obrazów łowieckich (ww. 43n) odmalowuje tragiczną sytuację Moabitów, ale zarazem daje nadzieję na zmianę ich położenia w nieokreślonej przyszłości.