521Sedecjasz miał dwadzieścia jeden lat, kiedy wstąpił na tron. W Jerozolimie panował jedenaście lat. Jego matka miała na imię Chamutal i była córką Jeremiasza z Libny. 2Czynił on to, co nie podobało się Panu , tak samo jak Jojakim.3W końcu Pan odrzucił ich, pałając gniewem na Jerozolimę i Judę. Sedecjasz zaś zbuntował się przeciw królowi babilońskiemu.4W dziewiątym roku jego panowania, w dziesiątym dniu dziesiątego miesiąca, król babiloński Nabuchodonozor wraz z całym wojskiem wyruszył na Jerozolimę i rozpoczął jej oblężenie, budując wokół niej wały ziemne. 5Oblężenie miasta trwało aż do jedenastego roku panowania króla Sedecjasza. 6W dziewiątym dniu czwartego miesiąca w mieście nastał tak straszny głód, że ludzie nie mieli już co jeść. 7Kiedy w murach miasta zrobiono wyłom, wszyscy żołnierze, mimo trwającego oblężenia, nocą opuścili miasto przez bramę między podwójnym murem, w pobliżu ogrodów króla, uciekając drogą w kierunku Araby. 8Wojsko chaldejskie wyruszyło w pościg za królem. Dogoniło Sedecjasza na równinie pod Jerychem, podczas gdy całe jego wojsko opuściło go, idąc w rozsypkę. 9Schwytano więc króla i przyprowadzono go do króla babilońskiego w Ribli, w krainie Chamat, gdzie wydano na niego wyrok. 10W obecności Sedecjasza król babiloński wymordował jego synów. Również wszystkich dostojników Judy zamordował w Ribli.11Król babiloński wyłupił Sedecjaszowi oczy, zakuł go w kajdany z brązu, odesłał do Babilonu i przetrzymywał w więzieniu do końca życia.
12W dziesiątym dniu piątego miesiąca, w dziewiętnastym roku panowania króla babilońskiego Nabuchodonozora, wkroczył do Jerozolimy Nebuzaradan, dowódca jego straży przybocznej. 13Spalił dom Pana i pałac królewski oraz wszystkie domy w Jerozolimie. Każdy ważniejszy budynek w mieście puścił z dymem.14Wojsko chaldejskie na czele z dowódcą straży przybocznej zburzyło następnie mury obronne Jerozolimy. 15Potem dowódca gwardii Nebuzaradan uprowadził na wygnanie resztę tych, którzy pozostali w mieście, i tych, którzy wcześniej uciekli i poddali się królowi babilońskiemu oraz resztę ludu. 16Nebuzaradan pozostawił tylko najbiedniejszą ludność do pracy w polu i w winnicach. 17Babilończycy pokruszyli kolumny z brązu, które stały przed domem Pana, wózki z brązu, a także „morze” wykonane z brązu i cały brąz wywieźli do Babilonu.18Zabrali również miednice, łopatki, szczypce do lamp, kropielnice, kadzielnice oraz wszelkie naczynia z brązu, których używano podczas sprawowania kultu w świątyni. 19Dowódca gwardii zabrał też czary, czerpaki, kropielnice, kotły, świeczniki, kadzielnice, kielichy, które były wykonane ze złota albo ze srebra, 20dwie kolumny, jedno „morze”, dwanaście wołów z brązu, które były jego podstawami, a które wykonał król Salomon dla domu Pana. Brązu uzyskanego ze wszystkich tych przedmiotów nie dało się nawet zważyć.21Gdy chodzi o kolumny, to każda miała osiemnaście łokci wysokości i dwanaście łokci obwodu. Jej grubość wynosiła cztery palce, a w środku była pusta.22Kolumnę wieńczyła głowica z brązu, która miała pięć łokci. Cały ornament z wzorem sieci i owoców granatu dokoła głowicy również był wykonany z brązu. Podobny ornament z owocami granatu miała też druga kolumna. 23Miała ona po bokach dziewięćdziesiąt sześć owoców granatu. Wszystkich owoców granatu na siatce wokoło było sto.
24Dowódca gwardii pochwycił także Serajasza, najwyższego kapłana Sefaniasza, drugiego kapłana oraz trzech strażników progu. 25W mieście schwytał jednego dworzanina, który był dowódcą wojskowym, siedmiu osobistych doradców króla, którzy znajdowali się jeszcze w mieście, oraz sekretarza dowódcy armii, dokonującego spisu poborowych wraz z sześćdziesięcioma jego ludźmi, którzy pozostali wewnątrz miasta. 26Dowódca gwardii Nebuzaradan uwięził ich wszystkich i zaprowadził do króla babilońskiego w Ribli.27Król babiloński rozkazał ich stracić. Zamordowano ich zatem w Ribli, w kraju Chamat. Tak Juda został wygnany ze swojej własnej ziemi.
28Taka jest liczba uprowadzonych przez Nabuchodonozora: w siódmym roku uprowadził z Judei trzy tysiące dwadzieścia trzy osoby; 29w osiemnastym roku jego panowania uprowadzono z Jerozolimy osiemset trzydzieści dwie osoby; 30w dwudziestym trzecim roku Nabuchodonozora dowódca gwardii Nebuzaradan uprowadził siedemset czterdziestu pięciu Judejczyków. Razem: cztery tysiące sześćset osób.
31W trzydziestym siódmym roku od uprowadzenia do niewoli króla Judy Jechoniasza, w dwudziestym piątym dniu dwunastego miesiąca, król babiloński Ewil-Merodak, w roku swego wstąpienia na tron, ułaskawił króla Judy Jechoniasza i uwolnił go z więzienia, 32Rozmawiał z nim życzliwie i kazał postawić jego tron wyżej niż trony innych królów, przebywających z nim w Babilonie. 33Zdjął więc Jechoniasz swój więzienny ubiór i przez resztę życia jadał posiłki przy stole królewskim. 34Tak więc król babiloński zapewnił mu stałe utrzymanie przez wszystkie dni jego życia aż do śmierci.
Nabuchodonozor – zob. Jr 21,2+.
Araba – pokryta stepem depresja ciągnąca się od jeziora Genezaret do zatoki Akaba (Morze Czerwone).
Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu, ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata. W jego okolicy Izraelici weszli do Ziemi Obiecanej (Joz 3,16).
Ribla, Chamat – zob. Jr 39,5+.
woły z brązu – oryginalne gury zostały zagrabione ok. 150 lat wcześniej przez Achaza, Babilończycy więc przypuszczalnie musieli zabrać jedynie ich repliki.
strażnicy progu – zob. Jr 35,4+.
Ewil-Merodak – biblijne imię Amila-Marduka (561-559 przed Chr.), następcy Nabuchodonozora.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
GNIEW BOŻY - zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i święty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świętości. Autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Bożego prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działanie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reakcji gniewu, w której człowiek pod wpływem doznanego zła lub krzywdy przeżywa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w ST, w równym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w NT. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, okazywał wzburzenie i gniew, które miały prowadzić do opamiętania się grzeszników (np. Mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezusa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła Apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg sprawiedliwie osądzi każdego człowieka. Apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ściąga na człowieka Jego gniew (np. Rz 1,18). Nadzieja ludzka polega na tym, że mocniejsza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż On sam jest miłością (1J 4,8). Rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie (np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob.
KARA BOŻA.
JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.
IZRAEL.
BABILON, BABILONIA (hebr. babel, akad. bab ili - ‘brama boga’) - akadyjska nazwa największego miasta Mezopotamii. W Piśmie Świętym słowo to oznacza zarówno państwo babilońskie [nazywane również Szinear (np. Rdz 11,2; Iz 11,11) lub krajem Chaldejczyków (np. Iz 23,13; Jr 24,5)], jak również jego stolicę - Babilon. Państwo to leżało na terenie dzisiejszego Iraku, między Eufratem i Tygrysem, i było zasiedlone przez semickich Sumerów i Akadyjczyków. Najstarsze ślady osiadłego życia w Babilonii sięgają szóstego tysiąclecia przed Chr. Państwo babilońskie powstało na tych terenach w XIX w. przed Chr. Położenie na północnym krańcu obszarów zalewowych Eufratu dawało Babilonowi możliwość kontrolowania głównych dróg handlowych na Bliskim Wschodzie. Najbardziej znanym królem z pierwszych wieków jego istnienia jest Hammurabi (1792-1750 przed Chr.), twórca słynnego kodeksu regulującego życie społeczne. Okres starobabiloński to również czas prężnego rozwoju na tym terenie literatury zapisywanej pismem klinowym i nauki, zwłaszcza astronomii i astrologii. W XVI w. przed Chr. Babilonia została zdobyta przez Chetytów i znalazła się pod panowaniem dynastii Kasztów. Nowy okres jej rozkwitu rozpoczął się w połowie VIII w. przed Chr. za panowania Nabonassara. Za twórcę państwa nowobabilońskiego uważa się Nabopolassara, króla Chaldejczyków (625-605 przed Chr.). Terytorium Babilonii obejmowało wówczas całą Azję Przednią, a jej stolica stała się naukowym i politycznym centrum starożytnego świata. Następca Nabopolassara Nabuchodonozor II (605-562 przed Chr.) zajął Judę i zburzył Jerozolimę wraz ze świątynią (587/586 r. przed Chr.), a ludność izraelską deportował do Babilonii. W 539 r. przed Chr. państwo babilońskie zostało podbite przez władcę perskiego, Cyrusa Wielkiego. Z rąk perskich tereny te przeszły pod panowanie helleńskie, a w końcu przypadły w udziale Seleucydom. Zauważa się liczne podobieństwa pomiędzy tekstami ST a literaturą babilońską i chaldejską.
ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.
ARKA PRZYMIERZA,
MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,
MIEJSCE ŚWIĘTE,
MIESZKANIE.
ŁOKIEĆ - jednostka miary długości, liczona od kości łokciowej do końca palca środkowego. Wynosiła ok. 45 cm.
Upadek Jerozolimy
Ostatni rozdział jest dodatkiem opisującym szczegółowo zdobycie Jerozolimy i ograbienie świątyni przez wojska babilońskie, a także tragiczne losy króla Sedecjasza i jego rodziny, zapowiedziane przez proroka Jeremiasza. Większość tych wydarzeń została opisana w 2Krl 24,18 – 25,21, choć występują także drobne rozbieżności, zwłaszcza w odniesieniu do dat deportacji, co prawdopodobnie wynika z różnych systemów rachuby lat w Izraelu i w Babilonii. Autor stara się bardzo szczegółowo przedstawić te bolesne momenty historii, podkreślając zwłaszcza nieocenioną wartość świątyni i jej sprzętów. Choć liczba deportowanych (4600 osób) może wydawać się zbyt niska w porównaniu z innymi szacunkami, to jednak trzeba pamiętać, że dane te dotyczą tylko dorosłych mężczyzn. Na koniec pobrzmiewa dla Izraela nuta nadziei, gdyż wspomina się o ułaskawieniu króla Jechoniasza (Jojakina), co mogło być dobrym prognostykiem na przyszłość dla dynastii Dawida i całego ludu izraelskiego.
Księga Jeremiasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Prorok Jeremiasz, współczesny Sofoniaszowi, Nahumowi i Habakukowi, pochodził z lewickiej miejscowości Anatot na terytorium Beniamina. Był kapłanem, choć na podstawie napisanej przez niego księgi, będącej jedynym źródłem informacji o jego życiu, można wnioskować, że faktycznie nigdy nie sprawował funkcji kapłańskich. Z oporami przyjął posługę proroka, do której został powołany w 627/626 r. przed Chr. (Jr 1,2), ale pełnił ją z całkowitym oddaniem i ofiarnością do 586/585 r. przed Chr. Wtedy to, po upadku Jerozolimy (586 r. przed Chr), został uprowadzony przez swych rodaków do Egiptu (Jr 43,4-7), gdzie wygłosił ostatnią wyrocznię (Jr 44). Za życia uznawany za bluźniercę i zdrajcę narodu (Jr 26,7-9), po śmierci przeszedł do historii jako wielki orędownik u Boga (2Mch 15,14-16).
Księga Jeremiasza wyróżnia się obrazowością i żywością opisów, bogatym słownictwem, niepowtarzalnym stylem, dużą różnorodnością form literackich i bardzo emocjonalnym podejściem autora. Obecnie znane są dwie wersje tekstu Księgi Jeremiasza: hebrajska, powszechnie uważana za autentyczną, oraz grecka (LXX), krótsza i uchodząca za starszą, bardzo pomocną w ustalaniu sensu tych fragmentów tekstu hebrajskiego, które w ciągu wieków uległy pewnemu zniekształceniu. Niemałą trudność sprawia prześledzenie historii kształtowania się tekstu, którego pierwsza wersja już za życia proroka została zniszczona (Jr 36). Odnosi się wrażenie, że ostatniego redaktora lub redaktorów nie interesowała chronologia przekazanych wyroczni ani ich logiczne następstwo. Stąd w Księdze Jeremiasza można odnaleźć dość swobodnie przemieszane wyrocznie prorockie przeciw Judzie i Jerozolimie oraz przeciwko innym narodom, fragmenty autobiograficzne pochodzące od samego Jeremiasza i partie biograficzne, napisane prawdopodobnie przez Barucha, jego sekretarza. Przypuszcza się, że początkowo słowa Jeremiasza krążyły w formie małych zbiorów. Pierwszy taki zbiór obejmował wyrocznie z lat 636-605 przed Chr., zawarte obecnie w Jr 1 – 25, a spisane przez Barucha pod dyktando proroka (Jr 36,2-32). Później włączono do niego także proroctwa z lat 604-587 (Jr 26 – 36). Drugi zbiór tworzyły wyrocznie przeciw obcym narodom, pochodzące z różnych okresów działalności Jeremiasza (Jr 25,14-38 i 46,1 – 51,58). Trzecią część stanowiły mowy zawarte w tak zwanej Księdze Pociech (Jr 30 – 33), a czwartą – szczegóły biograficzne (Jr 19,2 – 20,6; 26; 36,28n; 34,8-22; 37 – 44; 45,1-5; 51,59-64), czyli wspomnienia Barucha, które ten zakończył spisywać w Egipcie (Jr 43,6). Ostateczny etap formowania się Księgi Jeremiasza przypada na okres niewoli babilońskiej, gdzie prawdopodobnie dołączono wyrocznie przeciw Babilonowi (Jr 50,1 – 51,58) oraz tekst biograficzny Barucha (Jr 51,59-64).
Treść i teologia
Pod względem treści Księgę Jeremiasza można najogólniej podzielić na sześć zasadniczych części: wyrocznie przeciw Judzie i Jerozolimie (Jr 1,1 – 25,13); wprowadzenie do wyroczni o narodach obcych (Jr 25,14-38); wyrocznie zapowiadające pomyślność (Jr 26,1 – 35,19); cierpienia Jeremiasza (Jr 36,1 – 45,5); wyrocznie o narodach obcych (Jr 46,1 – 51,64) oraz opowiadanie o upadku Jerozolimy i przesiedleniu Judejczyków (Jr 52,1-34).
Księga Jeremiasza ma dużą wartość teologiczną. Przede wszystkim wyjaśnia pojęcie grzechu jako buntu przeciw Bogu. Przyczyn niewierności przymierzu, formalizmu religijnego, bałwochwalstwa, braku miłosierdzia względem bliźnich, jak również zawierania przymierzy politycznych osłabiających życie religijne narodu, prorok upatrywał w braku chęci poznania Boga (np. Jr 4,22; 5,23n; 9,23). Możliwą drogą wyjścia z tej choroby dotykającej cały naród było – według Jeremiasza – uniezależnienie się od politycznych powiązań z instytucjami, które sprawiały, że nie był on w stanie sprostać wymaganiom Bożego Prawa. Dzięki głębokiemu życiu duchowemu, nieustannemu kontaktowi z Bogiem i doświadczeniom mistycznym (np. Jr 15,10-19; 20,7-9.11-13) prorok widział gruntowne odrodzenie narodu w nowej formie religii, jaką miało przynieść Nowe Przymierze (31,31-34). Ta religia serca (Jr 27,7) miała być darem Boga, którego On darmo i łaskawie udzieli człowiekowi. Mówiąc o odrodzeniu wewnętrznym, prorok miał na uwadze cały naród wybrany, nie tylko Judę, ale także Izraela, który w jego czasach był już od stu lat pozbawiony niepodległości i żył w diasporze. Jeremiasz zapowiada również udział obcych narodów w tym odradzającym działaniu Boga (np. Jr 3,17; 12,15-17; 16,19-21). Zbawienie ofiarowane w czasach mesjańskich nie ma tu jednak cech cudownej przemiany, jak np. w Ez 47, ale trzyma się tradycyjnej wizji, odwołującej się do powrotu z niewoli (np. Jr 3,12.14), odbudowy kraju (Jr 24,6; 30,10; 31,4.24), liczebnego wzrostu narodu (Jr 33,10-13), rządów potomka Dawida (Jr 23,5). To odrodzenie dokona się przede wszystkim w Ziemi Obiecanej, gdzie centralne miejsce zajmuje Jerozolima‑Syjon (Jr 31,23n.38-40). Nastąpi to jednak dopiero po pełnym zadośćuczynieniu, które już zostało zapoczątkowane przez obecne cierpienia narodu wybranego związane z utratą ziemi, upadkiem Jerozolimy, przesiedleniem i niewolą (Jr 24,5; 29,10-14; 32,40-42).
Teologia Księgi Jeremiasza nie tworzy jakiegoś zwartego systemu, ale jest zaczynem, który wpłynął na późniejsze pokolenia. Prorok świadomie ukierunkowywał swoich współczesnych w stronę nowego rozumienia Bożego planu, faktycznie zapoczątkowanego przez Nowy Testament. W ten sposób – również z powodu swoich cierpień – stał się figurą Chrystusa, cierpiącego Mesjasza, twórcy Nowego Przymierza.
Ostatni rozdział jest dodatkiem opisującym szczegółowo zdobycie Jerozolimy i ograbienie świątyni przez wojska babilońskie, a także tragiczne losy króla Sedecjasza i jego rodziny, zapowiedziane przez proroka Jeremiasza. Większość tych wydarzeń została opisana w 2Krl 24,18 – 25,21, choć występują także drobne rozbieżności, zwłaszcza w odniesieniu do dat deportacji, co prawdopodobnie wynika z różnych systemów rachuby lat w Izraelu i w Babilonii. Autor stara się bardzo szczegółowo przedstawić te bolesne momenty historii, podkreślając zwłaszcza nieocenioną wartość świątyni i jej sprzętów. Choć liczba deportowanych (4600 osób) może wydawać się zbyt niska w porównaniu z innymi szacunkami, to jednak trzeba pamiętać, że dane te dotyczą tylko dorosłych mężczyzn. Na koniec pobrzmiewa dla Izraela nuta nadziei, gdyż wspomina się o ułaskawieniu króla Jechoniasza (Jojakina), co mogło być dobrym prognostykiem na przyszłość dla dynastii Dawida i całego ludu izraelskiego.