51Król Baltazar wydał wielką ucztę dla tysiąca swoich dostojników i w ich obecności pił wino. 2Gdy Baltazar napił się wina, kazał przynieść złote i srebrne naczynia, które jego ojciec, Nabuchodonozor, wziął ze świątyni w Jerozolimie, żeby mógł z nich pić król, jego dostojnicy, jego żony i nałożnice. 3Przyniesiono więc złote naczynia zabrane ze świątyni, która jest domem Boga w Jerozolimie. I pił z nich król, jego dostojnicy, jego żony i nałożnice. 4Pili wino i chwalili bogów ze złota, srebra, z miedzi, z drewna i kamienia. 5W tej samej chwili ukazały się palce ludzkiej ręki i pisały na wapiennej ścianie pałacu królewskiego naprzeciw świecznika. Gdy król zobaczył piszącą rękę, 6zmienił się wyraz jego twarzy. Zląkł się bardzo, zaczął drżeć na całym ciele i poczuł się słabo.
7Król kazał więc strażnikowi przyprowadzić magów, chaldejczyków i astrologów. Następnie powiedział do mędrców babilońskich: „Każdy, kto odczyta ten napis i powie, jakie jest jego znaczenie, zostanie odziany w purpurę, otrzyma złoty łańcuch na szyję i będzie w moim królestwie panował jako trzeci”. 8Przybyli więc wszyscy mędrcy króla, ale nie potrafili odczytać tego napisu ani powiedzieć królowi, jakie jest jego znaczenie. 9Wtedy król Baltazar bardzo się przestraszył i zmienił się wyraz jego twarzy. Także dostojnicy bardzo się zmieszali.
10Wołanie króla i jego dostojników dotarło do uszu królowej. Przyszła do sali biesiadnej i powiedziała: „O, królu, obyś żył wiecznie! Niech cię nie trwożą twoje myśli i niech twoja twarz nie blednie. 11Jest w twoim królestwie człowiek, w którym mieszka duch świętych bogów. Już za dni twojego ojca znajdowano u niego światło, rozsądek i mądrość – także mądrość bogów. Król Nabuchodonozor, twój ojciec, ustanowił go przełożonym mędrców, chaldejczyków i astrologów. 12Skoro więc Daniel, któremu król nadał imię Belteszassar, ma w sobie nadzwyczajnego ducha, rozum i rozsądek, zdolność wyjaśniania snów i tajemnic oraz rozwiązywania zawiłych spraw, wezwij go i teraz, aby powiedział, co to oznacza”.
Daniel wyjaśnia znaczenie napisu
13Gdy wprowadzono Daniela do króla, król powiedział do niego: „Ty jesteś Daniel, jeden z wygnańców judzkich, których król, mój ojciec, przyprowadził z Judy. 14Słyszałem o tobie, że masz ducha bogów i że masz światło, rozsądek i nadzwyczajną mądrość. 15Sprowadzono przed moje oblicze mędrców i magów, aby odczytali ten napis i powiedzieli mi, co on oznacza, ale nie potrafili tego zrobić. 16Słyszałem zaś o tobie, że umiesz wyjaśniać rzeczy trudne i rozwiązywać zawiłe sprawy. Jeśli więc potrafisz, odczytaj napis i powiedz, co on oznacza, a zostaniesz odziany w purpurę, otrzymasz złoty łańcuch i będziesz w moim królestwie panował jako trzeci”.
17Daniel odpowiedział królowi: „Dary swoje zatrzymaj, a prezenty rozdaj innym. Lecz odczytam królowi ten napis i powiem, co on oznacza. 18O królu! Najwyższy Bóg dał to królestwo, wielkość, przepych i majestat twojemu ojcu, Nabuchodonozorowi. 19Bóg dał mu także wielkość, która wszystkie ludy, narody i języki napełniła lękiem i bojaźnią, gdyż zabijał, kogo chciał, i pozostawiał przy życiu, kogo chciał. Kogo chciał, wywyższał, i kogo chciał, poniżał. 20Gdy jego serce stało się wyniosłe, a jego duch zuchwały, został strącony z królewskiego tronu i odebrano mu jego przepych. 21Wypędzono go spomiędzy ludzi, rozumem przypominał zwierzę i mieszkał z dzikimi osłami. Żywił się trawą jak bydło, a rosa z nieba była mu ochłodą, aż poznał, że królestwami ludzkimi rządzi Najwyższy i On je przekazuje, komu chce. 22Ty, Baltazarze, nie ukorzyłeś swojego serca, chociaż jako jego syn wiedziałeś o tym wszystkim. 23Wywyższyłeś się ponad Pana nieba i kazałeś przynieść przed swoje oblicze naczynia z Jego domu. Piłeś z nich wino ty sam, twoi dostojnicy, twoje żony i nałożnice. Chwaliłeś bogów ze srebra, złota, z miedzi, żelaza, z drewna i kamienia, którzy są ślepi, nie słyszą i nie wiedzą. A Boga, w którego ręku jest twoje tchnienie i każdy twój krok, nie wysławiałeś. 24Dlatego On posłał tę rękę, która wykonała ten napis. 25Oto jego treść: Mene mene tekel uparsin. 26A słowa te znaczą: mene – Bóg określił twoje królowanie i jego koniec; 27tekel – zważono cię na wadze i okazałeś się bez wartości; 28peres – twoje królestwo zostało podzielone i oddane Medom i Persom”.
29Wtedy Baltazar kazał ubrać Daniela w purpurę, włożyć mu złoty łańcuch na szyję i ogłosić, że w tym królestwie będzie panował jako trzeci. 30Jeszcze tej nocy król chaldejski, Baltazar, został zabity.
Baltazar – regent za panowania swego ojca, Nabonida. Rządził państwem babilońskim w jego schyłkowym okresie (549-539 przed Chr.), ale nie był ani królem Babilonu, ani synem Nabuchodonozora.
Nabuchodonozor – zob. Dn 1,1+.
chwalili bogów – uczta Baltazara miała wyraźnie charakter bałwochwalczy, obrażający jedynego Boga.
chaldejczycy – zob. Dn 2,2+.
będzie… panował jako trzeci – może to oznaczać, że będzie włączony do triumwiratu zarządzającego państwem lub zostanie mianowany wyższym urzędnikiem królewskim.
duch świętych bogów – zob. Dn 4,5+.
Nabuchodonozor – zob. Dn 1,1+.
ludy, narody i języki – zob. Dn 3,4+.
menetekel uparsin – nazwy wschodnich monet lub odważników powszechnie używanych w handlu, którym jednak Daniel nadaje nowe znaczenie, na podstawie ich podobieństwa do czasowników aramejskich.
Medowie – mieszkańcy Medii, państwa położonego nad Morzem Kaspijskim, w północno-zachodniej części obecnego Iranu. Szczyt jej potęgi przypada na VII w. przed Chr. W sojuszu z Babilonią zdobyła Niniwę (612 r. przed Chr.) i Charan (610 r. przed Chr.), przyczyniając się ostatecznie do zniszczenia potęgi Asyrii. W 533 r. przed Chr. została włączona przez Cyrusa Wielkiego do państwa perskiego (Dn 6; Ezd 6,2; Est 1,3.19).
ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.
ARKA PRZYMIERZA,
MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,
MIEJSCE ŚWIĘTE,
MIESZKANIE.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.
JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.
IZRAEL.
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.
PERSJA, PERSOWIE - imperium stworzone przez indogermańskich Persów, czyli lud, który osiedlił się w dolinie irańskiej na przełomie XI i X w. przed Chr. Za twórcę potężnego imperium perskiego, opartego na idei kreatywnej współpracy wielu narodów pod jednym panowaniem, które w szczytowym momencie swojego rozwoju obejmowało tereny od Grecji do Indii, uznaje się Cyrusa II (559-530 przed Chr.), zwanego Wielkim. Początkiem dominacji perskiej było jego zwycięstwo nad Medami. Po podboju Babilończyków władca ten w 539 r. przed Chr. pozwolił wrócić Izraelitom do ziemi ojczystej po blisko pięćdziesięcioletnim wygnaniu ( Ezd 1,1-4). Inny władca perski Dariusz I (522-486 przed Chr.) pozwolił Żydom na odbudowanie świątyni w Jerozolimie (Ezd 6). Imperium perskie przetrwało do czasów podbojów Aleksandra Wielkiego (ok. 330 r. przed Chr.).
Uczta Baltazara i zagadkowy napis
Żadne dokumenty babilońskie nie wspominają króla o imieniu Baltazar, ale syn ostatniego władcy Babilonii, Nabonida, nosił to imię i przez pewien czas był regentem, kiedy ojciec z powodów zdrowotnych przebywał poza stolicą. Opowiadanie nie jest więc ściśle historyczne, lecz stara się pokazać, że zasłużona kara spotka każdego, kto dopuszcza się świętokradztwa jak Baltazar, który profanuje święte naczynia zabrane ze świątyni jerozolimskiej. Niewątpliwie autor chce odnieść się do zbezczeszczenia świątyni dokonanego przez Antiocha Epifanesa.
Daniel wyjaśnia znaczenie napisu
W interpretacji Daniela tajemnicze słowa, które ukazały się na ścianie, wiążą się odpowiednio z aramejskimi czasownikami: mierzyć, ważyć i dzielić. Po osądzeniu wszystkich występków króla, Bóg położy kres jego panowaniu, oddając jego królestwo w ręce Medów i Persów. Szalę przeważyło świętokradztwo, którego dopuścił się Baltazar, profanując święte naczynia ze świątyni jerozolimskiej. Wykazał się on brakiem elementarnej wrażliwości na świętość i Bożą obecność w świecie. Niewątpliwie opowiadanie to ma głębszą wymowę, przywodząc na myśl również słowa Jezusa o potrzebie uważnego odczytywania znaków czasu (Mt 16,3). Tak jak Baltazar rozminął się z Bogiem, sięgając bezprawnie po naczynia świątynne, tak każdy inny człowiek może rozminąć się z Bogiem, traktując w niegodny sposób bliźniego, który również jest znakiem Bożej obecności i świętym naczyniem (Rz 9,23; 2Tm 2,21).
Księga Daniela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Tytuł Księgi Daniela pochodzi od imienia jej głównego bohatera, które znaczy ‘Bóg jest moim sędzią’ i które zostało wspomniane także w Ez 14,14.20; 28,3 oraz w 1Mch 2,60. W Ezd 8,2 wymienia się natomiast niejakiego Daniela, syna Itamara, wśród osób, które wraz z Ezdraszem powróciły z Babilonii do Palestyny. Imię to było bardzo popularne w Izraelu między innymi dlatego, że nawiązywało do postaci bliżej nieznanego, legendarnego Daniela (lub Danela), który był uosobieniem sprawiedliwości, mądrości i wierności Bogu.
Orientacyjną datą zredagowania Księgi Daniela jest rok 164 przed Chr., czyli rok śmierci Antiocha IV Epifanesa. Powstawała ona w niezwykle trudnym okresie machabejskim, kiedy to naród żydowski pod panowaniem Seleucydów doznał wielu prześladowań (1-2Mch). Przesłanie zawarte w tym dziele pomogło Izraelitom ocalić własną tożsamość i wiarę w Boga.
Nie jest znany autor ani redaktor dzieła. Praca redakcyjna polegała na połączeniu starszych materiałów narracyjnych o Danielu (z czasów przesiedlenia babilońskiego) z materiałami własnymi autora, wizjami dotyczącymi obecnej sytuacji Izraela i eschatologicznego królestwa Bożego. Posiadamy dwie wersje księgi: semicką, krótszą (tylko 12 rozdziałów), napisaną po hebrajsku (Dn 1; 8 – 12) i aramejsku (Dn 2,4 – 7,28), oraz wersję grecką, obejmującą dodatkowo kilka fragmentów (Dn 3,24-90; 13 – 14). Wielość języków Księgi Daniela jest zagadką, która dotąd nie znalazła przekonującego wyjaśnienia. W obecnym wydaniu przyjęto formę zaproponowaną przez św. Hieronima, który jako pierwszy dokonał przekładu dzieła z języków semickich, uzupełniając go fragmentami pochodzącymi z wersji greckiej.
Narrację pierwszej części księgi można scharakteryzować jako budujące opowieści dworskie, których tematem jest wierność Daniela, wystawiona na ciężką próbę na dworze władców babilońskich, ale nieskazitelna dzięki nadzwyczajnej pomocy Boga. Druga część przybiera formę apokaliptyki żydowskiej, która stanowi odrębny gatunek literacki. Powstała ona wśród chasydejczyków, a jej największy rozkwit przypada na okres od II w. przed Chr. do II w. po Chr. Cechowała ją swoista tematyka, charakterystyczne obrazowanie i pełny zagadkowych wizji, alegorii i symboli język. Posługiwała się tymi środkami dla przybliżenia tajemnic wypełnienia się historii ludzkości i świata.
Treść i teologia
Księga Daniela dzieli się na trzy części. Pierwsza, napisana w większości po aramejsku (Dn 1 – 7), opowiada o losach Daniela i jego towarzyszy na dworze królów Nabuchodonozora, Baltazara i Dariusza, a wieńczy ją obraz tronu Boga panującego nad wszystkimi królestwami świata (Dn 7). Druga, napisana po hebrajsku (Dn 8 – 12), jest duchową interpretacją prześladowań narodu wybranego w czasach machabejskich. Tę część wieńczy zapowiedź ostatecznego zmartwychwstania i sądu (Dn 12). Część trzecia, napisana po grecku (Dn 13 – 14), obejmuje trzy opowiadania: o Zuzannie (Dn 13) oraz o fałszywym kulcie Bela i smoka (Dn 14).
O ile strona historycznoliteracka Księgi Daniela obfituje w zagadki, o tyle jej przesłanie teologiczne i moralne jest jasne. Opowieści o Danielu zawierają pouczenie o tym, że człowiek wierzący w Boga Żyjącego nie powinien się lękać żadnych przeciwności czy prześladowań. Co więcej, powinien być gotów nawet oddać własne życie, aby tylko uniknąć apostazji, czyli porzucenia wiary. Bóg Najwyższy jest zdolny wybawić swoich czcicieli z rąk największych władców tego świata, a nawet z paszczy lwów czy z rozpalonego pieca. Gdyby postanowił On jednak doświadczyć wiernego cierpieniem i zaprosił go do złożenia ofiary z życia, to lepiej jest przyjąć zaszczytną śmierć aniżeli upokarzające życie odstępcy od wiary i tradycji ojców. Fundamentem takiej postawy jest całkowite zdanie się na Boga i przekonanie o Jego doskonałym panowaniu nad biegiem wydarzeń tak całego świata, jak i pojedynczego człowieka. Księga Daniela mówi o Bogu jako najwyższym i jedynym królu wszystkich narodów i panujących. W całym biegu historii, w powstawaniu i upadaniu królestw tego świata, realizuje się Jego odwieczny plan. U kresu tego rozwoju historii nastanie wieczne królestwo Boga, którego pełnia nastąpi ostatecznie po osądzeniu i zniszczeniu wszystkiego, co się Bogu nie podporządkowało. Na tle tego potężnego działania mającego na celu definitywne rozprawienie się ze światem zła jawi się nadziemska postać Syna Człowieczego (Dn 7,13n), która skupi w swoim wiecznym królestwie wszystkie narody, ludy i języki. W tym ustalonym przez Boga czasie wynagrodzi On wszystkich odpowiednio do ich uczynków. Nagrody doczekają się zwłaszcza męczennicy za wiarę, których śmierć mogła w oczach tego świata uchodzić za klęskę. Bóg bowiem wskrzesi sprawiedliwych do nowego, chwalebnego, wiecznego życia, a bezbożnych i odstępców skaże na wieczne pohańbienie. Tak oto Księga Daniela przyniosła rozwiązanie arcytrudnego problemu odpłaty, przenosząc ją ostatecznie poza ramy doczesnego świata i życia.
Księga Daniela przypomina bramę między Starym a Nowym Testamentem. Z jednej strony bowiem czerpie obrazy i myśli z biblijnej przeszłości narodu wybranego, a z drugiej – jest bliska nauczaniu Jezusa Chrystusa, przypominając o królowaniu Boga nad światem i głosząc prawdę o zmartwychwstaniu.
Żadne dokumenty babilońskie nie wspominają króla o imieniu Baltazar, ale syn ostatniego władcy Babilonii, Nabonida, nosił to imię i przez pewien czas był regentem, kiedy ojciec z powodów zdrowotnych przebywał poza stolicą. Opowiadanie nie jest więc ściśle historyczne, lecz stara się pokazać, że zasłużona kara spotka każdego, kto dopuszcza się świętokradztwa jak Baltazar, który profanuje święte naczynia zabrane ze świątyni jerozolimskiej. Niewątpliwie autor chce odnieść się do zbezczeszczenia świątyni dokonanego przez Antiocha Epifanesa.