71W pierwszym roku Baltazara, króla Babilonu, Daniel miał sen. To, co widział na swoim łożu, opisał własnymi słowami. Daniel powiedział: 2„Miałem takie widzenie w nocy. Oto wiatry z czterech stron świata wzburzyły ogromne morze. 3I cztery bestie ogromne wychodziły z morza, a każda była inna. 4Pierwsza – podobna była do lwa i miała skrzydła orła. Widziałem, jak wyrwane zostały jej skrzydła, a ona podniosła się z ziemi i stanęła na dwóch nogach jak człowiek. I dano jej ludzki rozum. 5Potem zjawiła się bestia inna, druga – podobna do niedźwiedzia. Była podparta z jednej strony, a w paszczy, między zębami, miała trzy żebra. I powiedziano jej: «Wstań! Pożeraj wiele mięsa!». 6Potem zobaczyłem inną bestię – podobną do pantery. Na jej grzbiecie były cztery ptasie skrzydła i miała cztery głowy. I dano jej władzę. 7Potem w widzeniu nocnym zobaczyłem: Oto bestia czwarta – straszna, przerażająca, nadzwyczaj silna. Miała potężne zęby z żelaza, pożerała i miażdżyła, a to, co jeszcze pozostało, deptała nogami. Była ona inna od wszystkich poprzednich bestii. Miała dziesięć rogów. 8Kiedy przypatrywałem się tym rogom, zaczął wyrastać spomiędzy nich inny róg, mały, a trzy spośród wcześniejszych rogów zostały przed nim wyrwane. Na tym rogu były ludzkie oczy i usta, które wypowiadały straszne rzeczy.
Syn Człowieczy królem na wieki
9Patrzyłem, jak postawiono trony
i usiadł Przedwieczny.
Jego szaty były białe jak śnieg,
włosy na Jego głowie jak czysta wełna.
Jego tron był z ognistych płomieni,
a koła u tronu – to ogień płonący.
10Ognista rzeka wypływała
i wydobywała się sprzed Niego.
Tysiąc tysięcy służyło Mu
i nieprzeliczone rzesze stały przed Nim.
Zasiadł sąd i otwarto księgi.
11Patrzyłem, jak z powodu strasznych słów, które wypowiadał róg, zabito bestię, a jej ciało powalono i wrzucono do ognia, aby spłonęło. 12Pozostałym bestiom odebrano władzę, ale zachowały życie aż do wyznaczonego czasu.
13Patrzyłem i widziałem w widzeniu nocnym:
Oto z obłokami nieba
przybywa jakby Syn Człowieczy,
przychodzi do Przedwiecznego
i prowadzą Go przed Niego.
14I dano Mu panowanie, chwałę i królowanie:
będą Mu służyły wszystkie ludy, narody i języki.
Jego panowanie będzie wiecznym panowaniem,
które nie przeminie,
a Jego królowanie – królowaniem,
które nie ulegnie zagładzie.
15Dlatego ja, Daniel, wystraszyłem się i przeraziło mnie to, co widziałem. 16Zwróciłem się do jednego ze stojących i zapytałem o to wszystko. On wyjaśnił mi te sprawy i ujawnił ich znaczenie: 17«Te cztery wielkie bestie oznaczają czterech królów, którzy powstaną na ziemi. 18Lecz to królestwo otrzymają święci Najwyższego. Będą je posiadać na zawsze i po wszystkie wieki».
Królestwo świętych Najwyższego
19Wtedy chciałem poznać prawdę o czwartej bestii, która była inna od wszystkich zwierząt przed nią, nadzwyczaj straszna, miała zęby z żelaza i pazury z miedzi, pożerała, miażdżyła, a to, co jeszcze zostało, deptała nogami. 20I o dziesięciu rogach na jej głowie, i o innym rogu, który wyszedł spośród nich, a przed nim upadły trzy z jej rogów. Róg ten miał oczy i usta mówiące straszne rzeczy i wyglądał na większy od innych. 21Patrzyłem i zobaczyłem, że róg wypowiedział wojnę świętym i pokonał ich.22Wtedy przybył Przedwieczny i odbył się sąd ze względu na świętych Najwyższego. Nadszedł wyznaczony czas i to królestwo otrzymali święci.
23I mówił dalej:
«Bestia czwarta –
królestwo czwarte
nastanie na ziemi,
inne od wszystkich królestw –
pożre całą ziemię,
podepcze ją i zmiażdży.
24Dziesięć rogów –
z tego królestwa
powstanie dziesięciu królów,
a po nich nastanie inny,
różny od poprzednich,
i poniży trzech królów.
25Będzie bluźnił przeciw Najwyższemu
i będzie prześladował świętych Najwyższego.
Będzie usiłował zmienić
dni świąt i Prawo.
Zostaną wydani w jego ręce
do czasu, czasów
i połowy czasu.
26Zasiądzie sąd i odbierze mu władzę.
Zostanie on zniszczony i zatracony zupełnie.
27Jego królowanie i władzę
oraz wszystkie królestwa pod całym niebem
otrzyma lud świętych Najwyższego.
Królowanie Najwyższego jest wieczne.
Wszystkie potęgi będą Go czciły i będą Mu posłuszne.
28Tu kończy się opowiadanie. Ja, Daniel, zląkłem się swoich myśli, zmienił się wyraz mojej twarzy, lecz zachowałem sprawę w moim sercu”.
Baltazar – zob. Dn 5,1+. Widzenia Daniela miały miejsce przed wydarzeniami opisanymi w Dn 5 – 6.
cztery bestie – podobnie jak metale w śnie Nabuchodonozora o posągu (Dn 2), są ucieleśnieniem następujących po sobie epok historycznych i królestw. W starożytnej mitologii o początkach świata bestie wyobrażały siły natury, które sprzeciwiały się stwarzającemu Bogu, lecz zostały przez Niego ujarzmione.
Pierwsza – symbol imperium babilońskiego.
bestia inna, druga – symbol imperium Medów.
inna bestia – symbol Persji.
bestia czwarta – symbol imperium Aleksandra Wielkiego i jego następców, diadochów, czyli dziewięciu dowódców jego armii, którzy po śmierci króla przejęli władzę w imperium, a następnie wszczynali między sobą wojny (321-286 przed Chr.) o ziemie podbite przez Aleksandra (Dn 8,22+).
inny róg, mały – symbol Antiocha IV Epifanesa (175-163 przed Chr.). Zob. Dn 7,24-27; 8,23-26; 11,21+.
Przedwieczny – czyli Bóg. To osobliwe określenie uwydatnia odwieczne istnienie Boga i Jego panowanie nad czasem.
księgi – zostały w nich spisane czyny bestii, na podstawie których jest sądzona.
Syn Człowieczy – zob. Słownik.
ludy, narody i języki – zob. Dn 3,4+.
święci Najwyższego – wspólnota Izraela, którą tradycja biblijna często przedstawia jako naród święty (np. Wj 19,6).
czwarta bestia – zob. Dn 7,7+.
inny róg – zob. Dn 7,8+.
Przedwieczny – zob. Dn 7,9+.
doczasu, czasów i połowy czasu – prawdopodobnie oznacza trzy i pół roku, co odpowiada okresowi prześladowania Izraela przez Antiocha Epifanesa (od 168 do 165 r. przed Chr.). Zgodnie z symboliką cyfr to połowa siedmiu lat, czyli czas ograniczony, przejściowy (Dn 12,7.11n; Ap 12,14). W Apokalipsie św. Jana ten sam odcinek czasu został określony jako tysiąc dwieście sześćdziesiąt dni (Ap 11,3; 12,6) oraz czterdzieści dwa miesiące (Ap 11,2+).
W tym miejscu kończy się tekst aramejski, a powraca tekst hebrajski.
BABILON, BABILONIA (hebr. babel, akad. bab ili - ‘brama boga’) - akadyjska nazwa największego miasta Mezopotamii. W Piśmie Świętym słowo to oznacza zarówno państwo babilońskie [nazywane również Szinear (np. Rdz 11,2; Iz 11,11) lub krajem Chaldejczyków (np. Iz 23,13; Jr 24,5)], jak również jego stolicę - Babilon. Państwo to leżało na terenie dzisiejszego Iraku, między Eufratem i Tygrysem, i było zasiedlone przez semickich Sumerów i Akadyjczyków. Najstarsze ślady osiadłego życia w Babilonii sięgają szóstego tysiąclecia przed Chr. Państwo babilońskie powstało na tych terenach w XIX w. przed Chr. Położenie na północnym krańcu obszarów zalewowych Eufratu dawało Babilonowi możliwość kontrolowania głównych dróg handlowych na Bliskim Wschodzie. Najbardziej znanym królem z pierwszych wieków jego istnienia jest Hammurabi (1792-1750 przed Chr.), twórca słynnego kodeksu regulującego życie społeczne. Okres starobabiloński to również czas prężnego rozwoju na tym terenie literatury zapisywanej pismem klinowym i nauki, zwłaszcza astronomii i astrologii. W XVI w. przed Chr. Babilonia została zdobyta przez Chetytów i znalazła się pod panowaniem dynastii Kasztów. Nowy okres jej rozkwitu rozpoczął się w połowie VIII w. przed Chr. za panowania Nabonassara. Za twórcę państwa nowobabilońskiego uważa się Nabopolassara, króla Chaldejczyków (625-605 przed Chr.). Terytorium Babilonii obejmowało wówczas całą Azję Przednią, a jej stolica stała się naukowym i politycznym centrum starożytnego świata. Następca Nabopolassara Nabuchodonozor II (605-562 przed Chr.) zajął Judę i zburzył Jerozolimę wraz ze świątynią (587/586 r. przed Chr.), a ludność izraelską deportował do Babilonii. W 539 r. przed Chr. państwo babilońskie zostało podbite przez władcę perskiego, Cyrusa Wielkiego. Z rąk perskich tereny te przeszły pod panowanie helleńskie, a w końcu przypadły w udziale Seleucydom. Zauważa się liczne podobieństwa pomiędzy tekstami ST a literaturą babilońską i chaldejską.
SĄD BOŻY - określenie wskazujące na to, że w historii zbawienia przewidziane jest rozliczenie ludzi z ich wierności Bogu i Jego przykazaniom. Według autorów ST będzie to konsekwencja przymierza zawartego między Bogiem i Izraelem. Świadkami na sądzie Bożym będą niebo i ziemia (Iz 1,2). Karą za niedotrzymanie warunków przymierza ma być nieszczęście, które spadnie na cały naród. W niektórych tekstach prorockich jest mowa o odpowiedzialności zbiorowej za grzechy narodu. Prorok Ezechiel jednak wyraźnie wskazuje na indywidualną odpowiedzialność człowieka przed Bogiem za popełnione czyny ( Ez 18). W późniejszej myśli żydowskiej wypracowano pogląd, że człowiek już za życia otrzymuje częściową odpłatę za wyrządzone zło, która zostanie dopełniona w dniu Sądu Ostatecznego. Kryterium Bożego sądu będą dobre uczynki, na podstawie których uzna On człowieka za usprawiedliwionego lub potępionego. Sąd Boży łączy się z rzeczywistością gniewu Bożego, czyli reakcją Boga na pogwałcenie przez człowieka Jego praw. Pełnia Bożego gniewu ma się jednak ujawnić dopiero w dniu ostatecznego sądu nad światem. Autorzy NT nawiązują do starotestamentowych idei dotyczących Bożego sądu nad światem i je rozwijają. Według pism NT władza sędziowska została przekazana posłanemu przez Boga Chrystusowi (J 5,22.27), który każdego człowieka będzie sądził na podstawie wypełnienia przez niego przykazania miłości Boga i bliźniego (np. Mt 22,36-40; J 13,34; 15,12; 1J 3,23). Sąd ten odbędzie się w momencie Paruzji, czyli powtórnego przyjścia Chrystusa na ziemię (np. Mt 25,31; J 16,16nn; Dz 1,11; 1Kor 11,26; 15,23nn; Hbr 9,28; 10,37; 1J 2,28). Apostoł Paweł wzywa chrześcijan do tego, aby nie osądzali się wzajemnie, ale sąd zostawili Bogu, który jako jedyny zna rzeczywiste intencje i możliwości każdego człowieka i może go ocenić w prawdzie i miłosierdziu (1Kor 4,5). Zob.
GNIEW BOŻY,
KARA BOŻA,
SĄD OSTATECZNY.
CHWAŁA (hebr. kawod - ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) - w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Czasami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W NT chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa (np. J 1,14; 17,1.4). Oddawać chwałę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adorować i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezusowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (Rz 2,7; 8,17; 2Tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4).
ŚWIĘCI - osoby wyróżniające się szczególną więzią z Bogiem. W ST termin ten ma podwójne znaczenie. Świętymi są ci, którzy dochowują wierności przymierzu i są związani z Bogiem relacją miłości (Ps 31,24), a także ci, którzy są przeznaczeni na wyłączną służbę Bogu i przez to oddzieleni od reszty społeczności (Dn 7,27). W NT terminem tym określa się chrześcijan, którzy dzięki wierze w Chrystusa są oddzieleni od pogan (1Kor 6,2). Apostoł Paweł mówi tak o wszystkich członkach wspólnot chrześcijańskich, które odwiedza i do których wysyła listy (np. Flp 4,22).
RÓG - jęz. hebr. dysponuje kilkoma terminami, które w jęz. pol. oddaje się jako róg: szofar - instrument muzyczny wykonany z rogu barana; keren - róg zwierzęcy; jobel - róg barani. Szofar to instrument muzyczny, wykonywany z rogu baraniego, a później z metalu. Najpierw służył tylko do celów religijnych, używano go przy składaniu ofiar w świątyni, inaugurowano nim uroczystości religijne, nawoływano do pokuty i nawrócenia (Kpł 25,9). Według zapowiedzi proroka Joela dźwięk rogu miał ogłosić nadejście Dnia Pana (Jl 2,1). Rzeczownik keren określa nie tylko róg zwierzęcia, lecz także każdy z czterech rogów umieszczonych na ołtarzu w świątyni jerozolimskiej (np. Wj 27,2). Taka konstrukcja ołtarza była powszechna na starożytnym Bliskim Wschodzie. Rogi prawdopodobnie były symbolem obecności i mocy Boga. Podczas składania krwawych ofiar kapłan skrapiał je krwią, co mogło oznaczać oddawanie czci Bogu - dawcy życia (np. Kpł 4,7). Uchwycenie się rogów ołtarza dawało azyl ściganym przestępcom (np. 1Krl 1,50). Słowo keren może oznaczać również naczynie wykonane z rogu baraniego, w którym przechowywano olej używany do namaszczania królów (1Sm 16,1.13; 1Krl 1,39). W Biblii słowo róg występuje także w znaczeniu symbolicznym jako znak siły (np. Pwt 33,17) lub zwycięskiego króla (1Krl 22,11). W NT słowo róg pojawia się w Apokalipsie św. Jana, gdzie jest symbolem nadprzyrodzonej mocy (np. Ap 5,6; 12,3).
ŚWIĘCI - osoby wyróżniające się szczególną więzią z Bogiem. W ST termin ten ma podwójne znaczenie. Świętymi są ci, którzy dochowują wierności przymierzu i są związani z Bogiem relacją miłości (Ps 31,24), a także ci, którzy są przeznaczeni na wyłączną służbę Bogu i przez to oddzieleni od reszty społeczności (Dn 7,27). W NT terminem tym określa się chrześcijan, którzy dzięki wierze w Chrystusa są oddzieleni od pogan (1Kor 6,2). Apostoł Paweł mówi tak o wszystkich członkach wspólnot chrześcijańskich, które odwiedza i do których wysyła listy (np. Flp 4,22).
BLUŹNIERSTWO– znieważanie mową lub czynem kogoś lub czegoś uznanego za święte.
PRAWO (hebr. Tora - dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) - termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej ( Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob.
PRZYMIERZE.
Sen Daniela – cztery bestie
W tym miejscu zmienia się charakter Księgi Daniela. Dotąd Daniel wyjaśniał sny i znaki, teraz sam Bóg ukazuje mu w widzeniach przyszłe losy jego narodu. Od tej pory opowiadania nie mają już jasnych odniesień historycznych, lecz nabierają odcienia apokaliptycznego. Dzięki wieloznaczności symboli przekazują głębszy sens wydarzeń, przemawiając nie tylko do intelektu, ale i do woli. Celem tych wizji jest wlanie nadziei w serca Izraelitów i przekonanie ich, że Bóg nadal działa i jest z tymi, którzy pozostają Mu wierni. Pierwsze widzenie odnosi się do czterech wielkich imperiów, które kolejno upadają, aby zrobić miejsce następnemu (Dn 2). Mały róg, wyrastający między dziesięcioma innymi rogami ostatniej bestii, mający ludzką twarz i bluźniercze wargi, jest obrazem współczesnego autorowi Antiocha IV Epifanesa. Cała ta scena przygotowuje czytelnika do przekroczenia wymiaru historycznego i ukazania Bożego królowania na końcu czasów.
Syn Człowieczy królem na wieki
W kolejnej wizji Daniel jest świadkiem wydarzeń rozgrywających się na dworze w niebie. Przed oblicze Przedwiecznego, czyli Boskiego Króla, przybywa jakby Syn Człowieczy (w. 13). Następnie dokonuje się uroczysta inwestytura, a więc nadanie Mu godności królewskiej. Władza Syna Człowieczego ma dwa przymioty wypowiedziane z niezwykłą dobitnością: powszechność i wieczność. Kim jest owa tajemnicza postać, która otrzymuje to niezwykłe królestwo? Ponieważ w dalszej części Dn 7 powiedziano, że królestwo zostało dane świętym Najwyższego (w. 18), niektórzy egzegeci utrzymują, że postać Syna Człowieczego jest symbolem czy uosobieniem owego ludu świętych Najwyższego (Dn 7,27) albo symbolem ludzkości. Jednak przyjęcie od Boga godności królewskiej dowodzi, że jest on postacią indywidualną, a nie jakimś symbolem czy zbiorowością. Wieczne i uniwersalne królestwo prorocy zawsze wiązali z osobowym Mesjaszem (Iz 7 – 11; Mi 5; Ps 2; 72; 110). Nowością wizji Daniela jest to, że eschatologiczny panujący przychodzi z obłokami nieba (w. 13), a więc ze sfery boskiej, i jest kimś więcej niż człowiekiem. Interpretacja żydowska zawsze odnosiła ten tytuł do indywidualnego Mesjasza. W NT określenie „Syn Człowieczy” (zob. Słownik) pojawia się zawsze – z wyjątkiem Dz 7,56 i J 12,34 – w ustach Jezusa w odniesieniu do Niego samego. Nie ulega też najmniejszej wątpliwości, że tytuł ten Jezus Chrystus zaczerpnął właśnie z Księgi Daniela i osobiście odniósł go do siebie. Kiedy podczas procesu przed Kajfaszem Jezus powołuje się na ten tekst Daniela, zostaje oskarżony o bluźnierstwo (Mt 26,63-65).
Królestwo świętych Najwyższego
Anioł wyjaśnia Danielowi sens wizji. Tutaj eschatologiczne królestwo staje się udziałem ludu świętych Najwyższego (w. 27). Ludem tym jest cierpiący i prześladowany przez Antiocha IV Epifanesa naród żydowski. Jak wytłumaczyć to pewne napięcie między wizją (królestwo Syna Człowieczego) i wyjaśnieniem (królestwo świętych)? Możliwe, że wyjaśnienie wizji (ww. 17-27) należy do drugiej, późniejszej warstwy interpretacyjnej tekstu podstawowego, pochodzącej z czasów machabejskich i mającej na celu pocieszenie prześladowanych. Można również przyjąć, że wizja i jej interpretacja pochodzą od tego samego autora. W danym momencie wypowiada się on albo o całej społeczności, albo o jej reprezentantach, lecz sens wypowiedzi zawsze dotyczy ogółu. Królestwo nie może istnieć bez króla, a król bez poddanych. Po tak mocnym zarysowaniu postaci króla (w. 13) autor zwraca się do jego poddanych, którzy będą uczestnikami tego królestwa. Święci Najwyższego, tworzący nowy lud Boży, będą posiadać królestwo nie inaczej jak przez uczestnictwo w panowaniu ich wiecznego Króla. W ten sposób sens zbiorowy, również mesjański, nie przekreśla sensu indywidualnego, lecz go niejako przedłuża, ponieważ uwypukla tę prawdę, że Syn Człowieczy jest zarazem wodzem, reprezentantem i modelem ludu świętych.
Księga Daniela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Tytuł Księgi Daniela pochodzi od imienia jej głównego bohatera, które znaczy ‘Bóg jest moim sędzią’ i które zostało wspomniane także w Ez 14,14.20; 28,3 oraz w 1Mch 2,60. W Ezd 8,2 wymienia się natomiast niejakiego Daniela, syna Itamara, wśród osób, które wraz z Ezdraszem powróciły z Babilonii do Palestyny. Imię to było bardzo popularne w Izraelu między innymi dlatego, że nawiązywało do postaci bliżej nieznanego, legendarnego Daniela (lub Danela), który był uosobieniem sprawiedliwości, mądrości i wierności Bogu.
Orientacyjną datą zredagowania Księgi Daniela jest rok 164 przed Chr., czyli rok śmierci Antiocha IV Epifanesa. Powstawała ona w niezwykle trudnym okresie machabejskim, kiedy to naród żydowski pod panowaniem Seleucydów doznał wielu prześladowań (1-2Mch). Przesłanie zawarte w tym dziele pomogło Izraelitom ocalić własną tożsamość i wiarę w Boga.
Nie jest znany autor ani redaktor dzieła. Praca redakcyjna polegała na połączeniu starszych materiałów narracyjnych o Danielu (z czasów przesiedlenia babilońskiego) z materiałami własnymi autora, wizjami dotyczącymi obecnej sytuacji Izraela i eschatologicznego królestwa Bożego. Posiadamy dwie wersje księgi: semicką, krótszą (tylko 12 rozdziałów), napisaną po hebrajsku (Dn 1; 8 – 12) i aramejsku (Dn 2,4 – 7,28), oraz wersję grecką, obejmującą dodatkowo kilka fragmentów (Dn 3,24-90; 13 – 14). Wielość języków Księgi Daniela jest zagadką, która dotąd nie znalazła przekonującego wyjaśnienia. W obecnym wydaniu przyjęto formę zaproponowaną przez św. Hieronima, który jako pierwszy dokonał przekładu dzieła z języków semickich, uzupełniając go fragmentami pochodzącymi z wersji greckiej.
Narrację pierwszej części księgi można scharakteryzować jako budujące opowieści dworskie, których tematem jest wierność Daniela, wystawiona na ciężką próbę na dworze władców babilońskich, ale nieskazitelna dzięki nadzwyczajnej pomocy Boga. Druga część przybiera formę apokaliptyki żydowskiej, która stanowi odrębny gatunek literacki. Powstała ona wśród chasydejczyków, a jej największy rozkwit przypada na okres od II w. przed Chr. do II w. po Chr. Cechowała ją swoista tematyka, charakterystyczne obrazowanie i pełny zagadkowych wizji, alegorii i symboli język. Posługiwała się tymi środkami dla przybliżenia tajemnic wypełnienia się historii ludzkości i świata.
Treść i teologia
Księga Daniela dzieli się na trzy części. Pierwsza, napisana w większości po aramejsku (Dn 1 – 7), opowiada o losach Daniela i jego towarzyszy na dworze królów Nabuchodonozora, Baltazara i Dariusza, a wieńczy ją obraz tronu Boga panującego nad wszystkimi królestwami świata (Dn 7). Druga, napisana po hebrajsku (Dn 8 – 12), jest duchową interpretacją prześladowań narodu wybranego w czasach machabejskich. Tę część wieńczy zapowiedź ostatecznego zmartwychwstania i sądu (Dn 12). Część trzecia, napisana po grecku (Dn 13 – 14), obejmuje trzy opowiadania: o Zuzannie (Dn 13) oraz o fałszywym kulcie Bela i smoka (Dn 14).
O ile strona historycznoliteracka Księgi Daniela obfituje w zagadki, o tyle jej przesłanie teologiczne i moralne jest jasne. Opowieści o Danielu zawierają pouczenie o tym, że człowiek wierzący w Boga Żyjącego nie powinien się lękać żadnych przeciwności czy prześladowań. Co więcej, powinien być gotów nawet oddać własne życie, aby tylko uniknąć apostazji, czyli porzucenia wiary. Bóg Najwyższy jest zdolny wybawić swoich czcicieli z rąk największych władców tego świata, a nawet z paszczy lwów czy z rozpalonego pieca. Gdyby postanowił On jednak doświadczyć wiernego cierpieniem i zaprosił go do złożenia ofiary z życia, to lepiej jest przyjąć zaszczytną śmierć aniżeli upokarzające życie odstępcy od wiary i tradycji ojców. Fundamentem takiej postawy jest całkowite zdanie się na Boga i przekonanie o Jego doskonałym panowaniu nad biegiem wydarzeń tak całego świata, jak i pojedynczego człowieka. Księga Daniela mówi o Bogu jako najwyższym i jedynym królu wszystkich narodów i panujących. W całym biegu historii, w powstawaniu i upadaniu królestw tego świata, realizuje się Jego odwieczny plan. U kresu tego rozwoju historii nastanie wieczne królestwo Boga, którego pełnia nastąpi ostatecznie po osądzeniu i zniszczeniu wszystkiego, co się Bogu nie podporządkowało. Na tle tego potężnego działania mającego na celu definitywne rozprawienie się ze światem zła jawi się nadziemska postać Syna Człowieczego (Dn 7,13n), która skupi w swoim wiecznym królestwie wszystkie narody, ludy i języki. W tym ustalonym przez Boga czasie wynagrodzi On wszystkich odpowiednio do ich uczynków. Nagrody doczekają się zwłaszcza męczennicy za wiarę, których śmierć mogła w oczach tego świata uchodzić za klęskę. Bóg bowiem wskrzesi sprawiedliwych do nowego, chwalebnego, wiecznego życia, a bezbożnych i odstępców skaże na wieczne pohańbienie. Tak oto Księga Daniela przyniosła rozwiązanie arcytrudnego problemu odpłaty, przenosząc ją ostatecznie poza ramy doczesnego świata i życia.
Księga Daniela przypomina bramę między Starym a Nowym Testamentem. Z jednej strony bowiem czerpie obrazy i myśli z biblijnej przeszłości narodu wybranego, a z drugiej – jest bliska nauczaniu Jezusa Chrystusa, przypominając o królowaniu Boga nad światem i głosząc prawdę o zmartwychwstaniu.
W tym miejscu zmienia się charakter Księgi Daniela. Dotąd Daniel wyjaśniał sny i znaki, teraz sam Bóg ukazuje mu w widzeniach przyszłe losy jego narodu. Od tej pory opowiadania nie mają już jasnych odniesień historycznych, lecz nabierają odcienia apokaliptycznego. Dzięki wieloznaczności symboli przekazują głębszy sens wydarzeń, przemawiając nie tylko do intelektu, ale i do woli. Celem tych wizji jest wlanie nadziei w serca Izraelitów i przekonanie ich, że Bóg nadal działa i jest z tymi, którzy pozostają Mu wierni. Pierwsze widzenie odnosi się do czterech wielkich imperiów, które kolejno upadają, aby zrobić miejsce następnemu (Dn 2). Mały róg, wyrastający między dziesięcioma innymi rogami ostatniej bestii, mający ludzką twarz i bluźniercze wargi, jest obrazem współczesnego autorowi Antiocha IV Epifanesa. Cała ta scena przygotowuje czytelnika do przekroczenia wymiaru historycznego i ukazania Bożego królowania na końcu czasów.