81W trzecim roku panowania króla Baltazara ja, Daniel, miałem następne widzenie po tym, co ujrzałem poprzednio. 2Zobaczyłem w widzeniu, że jestem w Suzie, w twierdzy położonej w prowincji Elam. Zobaczyłem, że jestem nad kanałem Ulaj. 3Podniosłem oczy i zobaczyłem, jak nad potokiem stanął baran. Miał dwa rogi – oba długie, jeden dłuższy od drugiego, a ten dłuższy wyrósł później. 4Zobaczyłem, jak baran bodzie na zachód, na północ i na południe. Żadne ze zwierząt nie mogłoby się z nim zmierzyć i nikomu nie udałoby się uwolnić z jego mocy. Robił, co chciał, i był coraz silniejszy.
5Patrzyłem uważnie, a oto kozioł przeszedł od zachodu całą ziemię, nie dotykając jej. Miał wielki róg między oczami. 6Podszedł do barana z rogami, którego widziałem stojącego nad potokiem, i uderzył na niego z całej siły. 7Widziałem, jak zbliżył się do barana, rozjuszył się i uderzył w barana, połamał oba jego rogi, a baran nie miał siły, aby mu się przeciwstawić. Kozioł rzucił go na ziemię, zdeptał i nie było nikogo, kto by wyrwał barana z mocy kozła.
8Kozioł bardzo wyrósł, a gdy stał się potężny, jego wielki róg się złamał. Na jego miejscu wyrosły cztery okazałe rogi, wymierzone przeciw czterem duchom nieba. 9Z jednego z nich wyrósł inny, mały róg, który bardzo wzrastał ku południu, ku wschodowi i ku wspaniałemu miejscu. 10Wielkością swoją sięgał wojska nieba, strącił na ziemię część tego wojska i część gwiazd i zdeptał je. 11Dosięgnął też Wodza wojska nieba, odebrał Mu codzienną ofiarę i zniszczył Jego świątynię. 12Na miejsce ofiary wprowadził swój występek. Prawda została przez niego zdeptana, a on robił, co mu się podobało.
13Usłyszałem, jak jeden święty mówił, a inny święty zapytał mówiącego: „Jak długo będą trwać sprawy dotyczące tej wizji: zniesienie codziennej ofiary, przerażająca bezbożność oraz deptanie świątyni i jej służby?”.14Odpowiedział mu: „Aż do dwóch tysięcy trzystu wieczorów i poranków. Potem świątynia zostanie oczyszczona”.
15Gdy ja, Daniel, miałem to widzenie i rozważałem, co ono oznacza, stanął przede mną ktoś podobny do człowieka. 16I usłyszałem głos człowieka, który wołał nad kanałem Ulaj: „Gabrielu, objaśnij mu widzenie!”. 17Przyszedł na miejsce, gdzie stałem. A gdy nadszedł, zląkłem się i upadłem na twarz. Powiedział do mnie: „Zważ, synu człowieczy, że to widzenie dotyczy kresu lat”.18Gdy on mówił do mnie, ja omdlały leżałem na ziemi. Dotknął mnie i postawił na nogi. 19Powiedział: „Chcę, żebyś wiedział, co stanie się po upływie lat gniewu, bo bliski jest kres czasów.20Dwurogi Baran, którego widziałeś – to królowie Medów i Persów.21Kozioł – to król Jawanu; róg wielki między jego oczami – to król pierwszy. 22Został on złamany. Cztery rogi, które wyrosły na jego miejscu – to cztery królestwa, które powstaną z jego narodu, ale nie będą miały takiej mocy jak on.
23Pod koniec ich panowania
występni dopełnią miary swych grzechów
i powstanie król zuchwały,
przebiegły i podstępny.
24Potężna będzie jego moc, ale nie dzięki jego sile.
Dokona on ogromnego zniszczenia.
Uda mu się to i tak uczyni.
Będzie niszczył możnych
i lud świętych.
25Z powodu jego przebiegłości
jego oszustwa odniosą skutki.
Będzie wyniosły w swoim sercu
i niespodziewanie zniszczy wielu.
Powstanie przeciw Najwyższemu z książąt,
ale bez udziału ręki człowieka zostanie złamany.
26Widzenie wieczora i poranka,
które miałeś, jest prawdziwe.
Lecz zachowaj je w tajemnicy,
bo jeszcze wiele czasu upłynie”.
27Ja, Daniel, zasłabłem i chorowałem przez długi czas. Potem wstałem i pełniłem służbę u króla, jak przedtem. Byłem jednak poruszony tym widzeniem i nie rozumiałem go.
W trzecim roku… Baltazara – zob. Dn 5,1+; 7,1+. Poprzez tę wzmiankę autor chce pokazać, że opisane symbolicznie walki między różnymi królestwami zostały wcześniej przewidziane przez Boga.
Suza – stolica Elamu i zimowa rezydencja królów perskich, którzy na okres letni przenosili się do Ekbatany. Do naszych czasów po mieście pozostały jedynie ruiny położone ok. 24 km na południowy zachód od miasta Dezful w Iranie.
Elam – kraj, który stał się częścią państwa babilońskiego za panowania Nabuchodonozora.
kanał Ulaj – dosł. potok Ulaj, chodzi jednak o sztuczne koryto przebiegające przez Suzę.
mały róg – zob. Dn 7,8+.
ku wspaniałemu miejscu – prawdopodobnie w kierunku Jerozolimy. Róg był więc zwrócony ku (przeciwko) ziemi Izraela.
codzienna ofiara – składano ją w świątyni rano i wieczorem (Wj 29,38-42). Ofiara – zob. Słownik.
dwa tysiące trzysta wieczorów i poranków – czyli 1150 dni, to znaczy około trzy i pół roku. Czas długi, ale ściśle określony i ograniczony (Dn 7,25+).
Gabriel – imię anioła oznacza ‘moc Boga’ (Dn 9,21; Łk 1,11-20.26-38). Gabriel pełni rolę interpretatora wizji. Drugim aniołem znanym z imienia i wspominanym w Księdze Daniela jest Michał (Dn 10,13; por. Tb 12,15; Łk 1,19.26; Jud 1,9; Ap 12,7).
Medowie – zob. Dn 5,29+.
Jawan – inna nazwa Hellady (Grecji), państwa Aleksandra Wielkiego, którego symbolizuje róg wielki.
Cztery rogi – prawdopodobnie chodzi o państwa, które powstały w wyniku walk między diodochami, czyli przywódcami armii Aleksandra Wielkiego, którzy w 305 r. przed Chr. ogłosili się jego następcami. Podział imperium Aleksandra na cztery państwa był efektem wieloletnich wojen (Dn 7,7+).
ŚWIĘCI - osoby wyróżniające się szczególną więzią z Bogiem. W ST termin ten ma podwójne znaczenie. Świętymi są ci, którzy dochowują wierności przymierzu i są związani z Bogiem relacją miłości (Ps 31,24), a także ci, którzy są przeznaczeni na wyłączną służbę Bogu i przez to oddzieleni od reszty społeczności (Dn 7,27). W NT terminem tym określa się chrześcijan, którzy dzięki wierze w Chrystusa są oddzieleni od pogan (1Kor 6,2). Apostoł Paweł mówi tak o wszystkich członkach wspólnot chrześcijańskich, które odwiedza i do których wysyła listy (np. Flp 4,22).
SYN CZŁOWIECZY - biblijny zwrot stosowany na określenie człowieka (np. Ps 8,5; 144,3; Ez 2,1) lub całej ludzkości (Ps 4,3; Prz 8,31). W ST wyrażenie to jest używane dla podkreślenia dystansu między Bogiem a człowiekiem. W apokaliptyce żydowskiej oznaczało ono godność i stało się tytułem specjalnego pośrednika, który ukaże się na końcu czasów. W Księdze Daniela jest mowa o przybywającym na obłokach Synu Człowieczym, który na wieki będzie panował nad ludźmi (Dn 7,13nn). W NT Jezus wielokrotnie nazywa siebie Synem Człowieczym. Wypowiedzi Jezusa, w których używa tego określenia w stosunku do własnej osoby, można podzielić na dwie grupy: kiedy mówi o godności przysługującej Synowi Człowieczemu, który ma władzę odpuszczania grzechów i jest Panem szabatu, oraz gdy mówi o sobie jako tym, który przyszedł, żeby służyć, który nie ma mieszkania, który będzie musiał cierpieć i zostanie zabity. Taki kontekst użycia tego zwrotu przez Jezusa sugeruje, że z jednej strony akcentował On w ten sposób swoje człowieczeństwo, a z drugiej objawiał swoje mesjańskie posłannictwo, przywołując znany Żydom obraz Syna Człowieczego jako sędziego, który ma przyjść na końcu czasów i zapanować nad wszystkim.
GNIEW BOŻY - zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i święty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świętości. Autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Bożego prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działanie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reakcji gniewu, w której człowiek pod wpływem doznanego zła lub krzywdy przeżywa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w ST, w równym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w NT. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, okazywał wzburzenie i gniew, które miały prowadzić do opamiętania się grzeszników (np. Mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezusa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła Apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg sprawiedliwie osądzi każdego człowieka. Apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ściąga na człowieka Jego gniew (np. Rz 1,18). Nadzieja ludzka polega na tym, że mocniejsza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż On sam jest miłością (1J 4,8). Rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie (np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob.
KARA BOŻA.
PERSJA, PERSOWIE - imperium stworzone przez indogermańskich Persów, czyli lud, który osiedlił się w dolinie irańskiej na przełomie XI i X w. przed Chr. Za twórcę potężnego imperium perskiego, opartego na idei kreatywnej współpracy wielu narodów pod jednym panowaniem, które w szczytowym momencie swojego rozwoju obejmowało tereny od Grecji do Indii, uznaje się Cyrusa II (559-530 przed Chr.), zwanego Wielkim. Początkiem dominacji perskiej było jego zwycięstwo nad Medami. Po podboju Babilończyków władca ten w 539 r. przed Chr. pozwolił wrócić Izraelitom do ziemi ojczystej po blisko pięćdziesięcioletnim wygnaniu ( Ezd 1,1-4). Inny władca perski Dariusz I (522-486 przed Chr.) pozwolił Żydom na odbudowanie świątyni w Jerozolimie (Ezd 6). Imperium perskie przetrwało do czasów podbojów Aleksandra Wielkiego (ok. 330 r. przed Chr.).
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
Druga wizja Daniela – baran i kozioł
Ta symboliczna scena przedstawia – zgodnie z wyjaśnieniem anioła Gabriela – walkę imperium perskiego (baran) z państwem Aleksandra Wielkiego (kozioł), po którym władzę przejmą diadochowie (rogi), a w końcu Antioch Epifanes (mały róg), nękający naród żydowski i jego kapłanów (wojsko nieba). Anioł interpretujący widzenie tłumaczy, że dotyczy ono kresu lat (w. 17), czyli końca czasu prześladowań i profanacji świątyni jerozolimskiej przez pogan. Zapowiada pokonanie tego wyniosłego i pozbawionego skrupułów władcy przez Najwyższego z książąt (w. 25), czyli samego Boga. Scena ta jest utrzymana w stylu typowym dla literatury apokaliptycznej, z jej symbolami i pesymistycznym podejściem do władzy politycznej, ale też z oczekiwaniem nowej rzeczywistości, przygotowanej przez Boga dla sprawiedliwych.
Księga Daniela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Tytuł Księgi Daniela pochodzi od imienia jej głównego bohatera, które znaczy ‘Bóg jest moim sędzią’ i które zostało wspomniane także w Ez 14,14.20; 28,3 oraz w 1Mch 2,60. W Ezd 8,2 wymienia się natomiast niejakiego Daniela, syna Itamara, wśród osób, które wraz z Ezdraszem powróciły z Babilonii do Palestyny. Imię to było bardzo popularne w Izraelu między innymi dlatego, że nawiązywało do postaci bliżej nieznanego, legendarnego Daniela (lub Danela), który był uosobieniem sprawiedliwości, mądrości i wierności Bogu.
Orientacyjną datą zredagowania Księgi Daniela jest rok 164 przed Chr., czyli rok śmierci Antiocha IV Epifanesa. Powstawała ona w niezwykle trudnym okresie machabejskim, kiedy to naród żydowski pod panowaniem Seleucydów doznał wielu prześladowań (1-2Mch). Przesłanie zawarte w tym dziele pomogło Izraelitom ocalić własną tożsamość i wiarę w Boga.
Nie jest znany autor ani redaktor dzieła. Praca redakcyjna polegała na połączeniu starszych materiałów narracyjnych o Danielu (z czasów przesiedlenia babilońskiego) z materiałami własnymi autora, wizjami dotyczącymi obecnej sytuacji Izraela i eschatologicznego królestwa Bożego. Posiadamy dwie wersje księgi: semicką, krótszą (tylko 12 rozdziałów), napisaną po hebrajsku (Dn 1; 8 – 12) i aramejsku (Dn 2,4 – 7,28), oraz wersję grecką, obejmującą dodatkowo kilka fragmentów (Dn 3,24-90; 13 – 14). Wielość języków Księgi Daniela jest zagadką, która dotąd nie znalazła przekonującego wyjaśnienia. W obecnym wydaniu przyjęto formę zaproponowaną przez św. Hieronima, który jako pierwszy dokonał przekładu dzieła z języków semickich, uzupełniając go fragmentami pochodzącymi z wersji greckiej.
Narrację pierwszej części księgi można scharakteryzować jako budujące opowieści dworskie, których tematem jest wierność Daniela, wystawiona na ciężką próbę na dworze władców babilońskich, ale nieskazitelna dzięki nadzwyczajnej pomocy Boga. Druga część przybiera formę apokaliptyki żydowskiej, która stanowi odrębny gatunek literacki. Powstała ona wśród chasydejczyków, a jej największy rozkwit przypada na okres od II w. przed Chr. do II w. po Chr. Cechowała ją swoista tematyka, charakterystyczne obrazowanie i pełny zagadkowych wizji, alegorii i symboli język. Posługiwała się tymi środkami dla przybliżenia tajemnic wypełnienia się historii ludzkości i świata.
Treść i teologia
Księga Daniela dzieli się na trzy części. Pierwsza, napisana w większości po aramejsku (Dn 1 – 7), opowiada o losach Daniela i jego towarzyszy na dworze królów Nabuchodonozora, Baltazara i Dariusza, a wieńczy ją obraz tronu Boga panującego nad wszystkimi królestwami świata (Dn 7). Druga, napisana po hebrajsku (Dn 8 – 12), jest duchową interpretacją prześladowań narodu wybranego w czasach machabejskich. Tę część wieńczy zapowiedź ostatecznego zmartwychwstania i sądu (Dn 12). Część trzecia, napisana po grecku (Dn 13 – 14), obejmuje trzy opowiadania: o Zuzannie (Dn 13) oraz o fałszywym kulcie Bela i smoka (Dn 14).
O ile strona historycznoliteracka Księgi Daniela obfituje w zagadki, o tyle jej przesłanie teologiczne i moralne jest jasne. Opowieści o Danielu zawierają pouczenie o tym, że człowiek wierzący w Boga Żyjącego nie powinien się lękać żadnych przeciwności czy prześladowań. Co więcej, powinien być gotów nawet oddać własne życie, aby tylko uniknąć apostazji, czyli porzucenia wiary. Bóg Najwyższy jest zdolny wybawić swoich czcicieli z rąk największych władców tego świata, a nawet z paszczy lwów czy z rozpalonego pieca. Gdyby postanowił On jednak doświadczyć wiernego cierpieniem i zaprosił go do złożenia ofiary z życia, to lepiej jest przyjąć zaszczytną śmierć aniżeli upokarzające życie odstępcy od wiary i tradycji ojców. Fundamentem takiej postawy jest całkowite zdanie się na Boga i przekonanie o Jego doskonałym panowaniu nad biegiem wydarzeń tak całego świata, jak i pojedynczego człowieka. Księga Daniela mówi o Bogu jako najwyższym i jedynym królu wszystkich narodów i panujących. W całym biegu historii, w powstawaniu i upadaniu królestw tego świata, realizuje się Jego odwieczny plan. U kresu tego rozwoju historii nastanie wieczne królestwo Boga, którego pełnia nastąpi ostatecznie po osądzeniu i zniszczeniu wszystkiego, co się Bogu nie podporządkowało. Na tle tego potężnego działania mającego na celu definitywne rozprawienie się ze światem zła jawi się nadziemska postać Syna Człowieczego (Dn 7,13n), która skupi w swoim wiecznym królestwie wszystkie narody, ludy i języki. W tym ustalonym przez Boga czasie wynagrodzi On wszystkich odpowiednio do ich uczynków. Nagrody doczekają się zwłaszcza męczennicy za wiarę, których śmierć mogła w oczach tego świata uchodzić za klęskę. Bóg bowiem wskrzesi sprawiedliwych do nowego, chwalebnego, wiecznego życia, a bezbożnych i odstępców skaże na wieczne pohańbienie. Tak oto Księga Daniela przyniosła rozwiązanie arcytrudnego problemu odpłaty, przenosząc ją ostatecznie poza ramy doczesnego świata i życia.
Księga Daniela przypomina bramę między Starym a Nowym Testamentem. Z jednej strony bowiem czerpie obrazy i myśli z biblijnej przeszłości narodu wybranego, a z drugiej – jest bliska nauczaniu Jezusa Chrystusa, przypominając o królowaniu Boga nad światem i głosząc prawdę o zmartwychwstaniu.
Ta symboliczna scena przedstawia – zgodnie z wyjaśnieniem anioła Gabriela – walkę imperium perskiego (baran) z państwem Aleksandra Wielkiego (kozioł), po którym władzę przejmą diadochowie (rogi), a w końcu Antioch Epifanes (mały róg), nękający naród żydowski i jego kapłanów (wojsko nieba). Anioł interpretujący widzenie tłumaczy, że dotyczy ono kresu lat (w. 17), czyli końca czasu prześladowań i profanacji świątyni jerozolimskiej przez pogan. Zapowiada pokonanie tego wyniosłego i pozbawionego skrupułów władcy przez Najwyższego z książąt (w. 25), czyli samego Boga. Scena ta jest utrzymana w stylu typowym dla literatury apokaliptycznej, z jej symbolami i pesymistycznym podejściem do władzy politycznej, ale też z oczekiwaniem nowej rzeczywistości, przygotowanej przez Boga dla sprawiedliwych.