101W trzecim roku Cyrusa, króla Persji, zostało objawione słowo Danielowi, którego imię brzmi Belteszassar. Słowo to jest prawdziwe i zapowiada wielki ucisk. Starał się je zrozumieć i w widzeniu zostało mu objawione jego znaczenie.
2„W tych dniach ja, Daniel, byłem w żałobie przez trzy tygodnie. 3Nie jadłem smacznych potraw ani mięsa i nie brałem do ust wina, nie namaszczałem się, aż upłynęły te trzy tygodnie. 4W dwudziestym czwartym dniu pierwszego miesiąca byłem nad brzegiem wielkiej rzeki, to jest Tygrysu. 5Podniosłem oczy i zobaczyłem kogoś ubranego w lnianą szatę, a jego biodra były przepasane najwspanialszym pasem ze złota. 6Jego ciało było jak drogocenny kamień, jego twarz – jak blask błyskawicy, jego oczy – jak pochodnie płonące, jego ramiona i nogi – jakby z błyszczącej miedzi, a dźwięk jego głosu – jak krzyk tłumów. 7Tylko ja, Daniel, to widziałem. Ludzie, którzy byli ze mną, nic nie widzieli. Ogarnęło ich tak wielkie przerażenie, że wszyscy uciekli. 8Zostałem sam. I patrzyłem na to zjawisko, ale opuściły mnie siły, bardzo pobladłem i osłabłem, tak że nie mogłem ustać na nogach. 9Słyszałem, jak ten ktoś mówił. Na dźwięk jego głosu nieprzytomny upadłem na twarz.
10Lecz oto dotknęła mnie czyjaś ręka. Zaczęły mi drżeć kolana i dłonie. 11Powiedział do mnie: «Danielu, obdarzony łaską, słuchaj uważnie, co ci powiem. Wstań, bo zostałem posłany do ciebie». Gdy jeszcze to mówił, wstałem, drżąc cały. 12Powiedział do mnie: «Nie bój się, Danielu, bo już pierwszego dnia, gdy starałeś się usilnie to zrozumieć i z powodu tych słów uniżałeś się przed Bogiem, twoje modlitwy zostały wysłuchane. Ja przyszedłem ze względu na twoje słowa. 13Anioł królestwa Persji walczył przeciw mnie przez dwadzieścia jeden dni i wtedy Michał, pierwszy z aniołów, przyszedł mi z pomocą. Dlatego też zostawiłem go tam przy królach Persji 14i przyszedłem, aby ci objawić, co ma przyjść na twój naród w dniach ostatecznych, bo także obecne widzenie dotyczy tych odległych dni».
15Gdy on mówił do mnie te słowa, upadłem twarzą do ziemi i zaniemówiłem. 16Wtedy ktoś podobny do człowieka dotknął moich warg, a ja otworzyłem usta i przemówiłem. Powiedziałem do stojącego przede mną: Panie, z powodu tego, co zobaczyłem, ogarnęły mnie boleści i opadłem z sił. 17Jakże ja, sługa mojego pana, mogę mówić z moim panem, skoro brak mi sił i nie mogę oddychać? 18Znowu mnie dotknął ten, który wyglądał jak człowiek, i wzmocnił mnie. 19Powiedział: «Nie lękaj się, człowieku obdarzony łaską. Pokój z tobą, nabierz mocy!». A gdy do mnie mówił, wróciły mi siły i powiedziałem: Mów, panie, bo mnie wzmocniłeś. 20On powiedział: «Czy już wiesz, dlaczego przyszedłem do ciebie? Teraz muszę wrócić, aby walczyć z aniołem Persji. A gdy skończę, nadejdzie anioł Jawanu. 21Ale najpierw oznajmię ci, co zostało zapisane w księdze prawdy. Nikt inny nie może umocnić mnie przeciw nim, jak tylko wasz anioł Michał.
Cyrus – zob. Dn 1,21+.
Tygrys – jedna z dwóch największych rzek Mezopotamii. Wypływa z gór Taurusu Wschodniego (Turcja). Przepływając przez Irak, łączy się z Eufratem, tworząc rzekę Shatt al-Arab, która wpada do Zatoki Perskiej. Długość Tygrysu wynosi 1950 km, a powierzchnia dorzecza 375 tys. km2.
Opis tej postaci wyraźnie wskazuje na jej przynależność do świata Boskiego. Chodzi więc o anioła (Ez 1,15-24; 9,2.3.11; 10,2.6.7).
Anioł królestwa Persji – w literaturze apokaliptycznej często pojawia się motyw anioła opiekuna, nazywanego niekiedy księciem. Każdy naród posiadał swojego anioła. Persja – zob. Słownik.
Michał – hebr. ‘któż jak Bóg’. W starożytności wierzono, że aniołowie stoją na czele wojsk niebieskich i walczą w imieniu powierzonego sobie narodu (Dn 8,16+).
Jawan – zob. Dn 8,21+.
księga prawdy – prawdopodobnie metafora woli Bożej (Ez 2,9n; Ap 5,1; 22,18n).
PERSJA, PERSOWIE - imperium stworzone przez indogermańskich Persów, czyli lud, który osiedlił się w dolinie irańskiej na przełomie XI i X w. przed Chr. Za twórcę potężnego imperium perskiego, opartego na idei kreatywnej współpracy wielu narodów pod jednym panowaniem, które w szczytowym momencie swojego rozwoju obejmowało tereny od Grecji do Indii, uznaje się Cyrusa II (559-530 przed Chr.), zwanego Wielkim. Początkiem dominacji perskiej było jego zwycięstwo nad Medami. Po podboju Babilończyków władca ten w 539 r. przed Chr. pozwolił wrócić Izraelitom do ziemi ojczystej po blisko pięćdziesięcioletnim wygnaniu ( Ezd 1,1-4). Inny władca perski Dariusz I (522-486 przed Chr.) pozwolił Żydom na odbudowanie świątyni w Jerozolimie (Ezd 6). Imperium perskie przetrwało do czasów podbojów Aleksandra Wielkiego (ok. 330 r. przed Chr.).
ANIOŁ (hebr. mal’ak, gr. angelos - ‘zwiastun’, ‘posłaniec’) - istota duchowa, podporządkowana Bogu, któremu służy w różny sposób, zależny od potrzeby konkretnej sytuacji. W księgach ST nie wspomina się często o aniołach jako pośrednikach między Bogiem a ludźmi. Według opisów biblijnych Bóg najczęściej zwracał się do ludzi w sposób bezpośredni. Rozwój myśli religijnej sprawił, że Izraelici coraz mocniej podkreślali wszechmoc Boga i tym samym stawał się On dla nich coraz bardziej niedostępny, odległy. Wówczas w świadomości religijnej Żydów ugruntowało się przekonanie o istnieniu aniołów - istot pośredniczących w kontakcie Boga z człowiekiem. Biblia nie zawiera żadnych informacji na temat ich natury. Tożsamość aniołów określa ich misja, w której oznajmiają ludziom wolę Boga. Zadaniem aniołów jest również troska o ludzi (np. Ps 91,11). Bóg posłał swojego anioła, który przeprowadził Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Wj 23,20nn). Obecność aniołów pośród ludu była potwierdzeniem i symbolem realnej obecności samego Boga. Mogli też pełnić misję niszczycielską (np. Rdz 19,1nn - zniszczenie Sodomy; 2Krl 19,35 - zniszczenie armii asyryjskiej) lub zwiastować nieszczęście (Ps 78, 49). Niekiedy nazywani są świętymi (Hi 5, 1; Ps 89, 6; Dn 4, 10) albo synami Bożymi (Ps 29, 1; 89, 7). W imię Boga aniołowie mogą także odpuszczać ludziom grzechy. W NT aktywność aniołów widoczna jest szczególnie na początku Nowego Przymierza w kontekście poczęcia, narodzenia i pierwszych lat życia Jezusa na ziemi (Mt 1,20.24; 2,13.19; Łk 1 - 2). Anioł towarzyszył Jezusowi także w czasie kuszenia na pustyni oraz przed Męką w czasie modlitwy w Ogrodzie Oliwnym (np. Mt 4,11; Łk 22,43). Autorzy NT ukazują również istotną rolę aniołów w przekazie Bożego orędzia oraz w rozszerzaniu się i wzroście Kościoła (np. Dz 8,26; 10,3nn). Dopiero w czasach NT nastąpiło wyraÉne rozróżnienie aniołów na tych, którzy są wysłannikami Boga, oraz na demony - uosabiające zło, szkodzące człowiekowi. Zob.
DEMON,
OPĘTANIE.
POKÓJ - tak najczęściej tłumaczone jest hebrajskie słowo szalom, które występuje w Piśmie Świętym ponad 250 razy i ma bardzo szerokie zastosowanie. Najogólniej oznacza ono pełnię, jedność, szczęście, pomyślność, zdrowie, a także spokój, wyciszenie. Pokój w ujęciu biblijnym nie jest pojęciem abstrakcyjnym, ale bardzo konkretnym, obejmującym zarówno świecką, jak i religijną sferę ludzkiego życia. Do dziś słowo szalom przetrwało w kulturze żydowskiej jako pozdrowienie używane zarówno przy powitaniu, jak i pożegnaniu. Za świeckim użyciem słowa szalom stoją jednak głębokie racje teologiczne. W Piśmie Świętym pokojem nazywany jest Bóg (Sdz 6,24) i uważa się Go za twórcę i Źródło pokoju, którego hojnie udziela ludziom (np. Kpł 26,6; Lb 6,26; 1Krn 22,9; Iz 26,12). Według autorów ksiąg ST pokój w relacjach międzyludzkich nie może istnieć bez Boga, ponieważ jest Jego darem (np. Kpł 26,6; Ps 29,11; Iz 26,12; 54,10; Ez 37,26; Za 8,10-12). Nie ograniczają oni tej rzeczywistości tylko do pojedynczych ludzi, ale mówią o pokoju między większymi społecznościami i całymi narodami (np. Sdz 4,17; 1Krl 5,26). W NT greckim odpowiednikiem hebr. szalom jest rzeczownik eirene, który zawiera ponadto pewne odcienie znaczeniowe obecne w literaturze greckiej. W kulturze hellenistycznej pokój oznacza nie tylko przeciwieństwo wojny i niezgody, lecz także niewzruszony wewnętrzny spokój, wynikający z harmonii umysłu. Według autorów NT Chrystus jest pokojem i Źródłem pokoju dla wierzących, ponieważ przez swoją Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie wszystkich pojednał w swoim ciele z Bogiem (Ef 2,14-17). W tym ujęciu pokój dotyczy nie tylko relacji międzyludzkich, lecz przede wszystkim odnosi się do relacji człowieka z Bogiem i jest owocem zbawienia dokonanego w Chrystusie oraz Jego darem dla uczniów (J 14,27). Autorzy NT, mówiąc o pokoju, widzą w nim owoc działania w wierzących Ducha σwiętego (Rz 8,6) oraz znamię obecności na ziemi królestwa Bożego (Rz 14,17) i jego realizacji w Kościele (Dz 9,31).
Widzenie anioła
Ten fragment jest początkiem większej całości, która ciągnie się aż do samego końca tekstu hebrajskiego (rozdział 12). Po długim poście i żałobie prorok Daniel otrzymuje od Boga ostatnie orędzie, zapowiadające wielki ucisk, ale go nie rozumie. Zanim otrzyma właściwe objaśnienie swojej wizji, spotyka się z tajemniczą postacią anielską, która podtrzymuje go na siłach po niezwykłym widzeniu, nazywając go obdarzonym łaską, czyli wybranym przez Boga i przeznaczonym do wielkiej misji (w. 11). Anioł tłumaczy opóźnienie widzenia walką w niebie z aniołem królestwa Persji (w. 13). Zgodnie bowiem z typową dla literatury apokaliptycznej koncepcją, poszczególnymi narodami w tajemniczy i opatrznościowy sposób kierują aniołowie posłani przez Boga. Dopiero dzięki wsparciu, jakiego anioł opiekujący się Izraelem otrzymał od Michała, pierwszego z aniołów (w. 13), stało się możliwe przekazanie Danielowi właściwego widzenia dotyczącego przyszłości. Zapowiada ono wielkie konflikty historyczne, w których będzie uczestniczył Izrael, ale zarazem potwierdza, że całe ludzkie dzieje są w rękach aniołów, będących z kolei narzędziem Bożego działania i podlegających wyższym bytom anielskim.
Księga Daniela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Tytuł Księgi Daniela pochodzi od imienia jej głównego bohatera, które znaczy ‘Bóg jest moim sędzią’ i które zostało wspomniane także w Ez 14,14.20; 28,3 oraz w 1Mch 2,60. W Ezd 8,2 wymienia się natomiast niejakiego Daniela, syna Itamara, wśród osób, które wraz z Ezdraszem powróciły z Babilonii do Palestyny. Imię to było bardzo popularne w Izraelu między innymi dlatego, że nawiązywało do postaci bliżej nieznanego, legendarnego Daniela (lub Danela), który był uosobieniem sprawiedliwości, mądrości i wierności Bogu.
Orientacyjną datą zredagowania Księgi Daniela jest rok 164 przed Chr., czyli rok śmierci Antiocha IV Epifanesa. Powstawała ona w niezwykle trudnym okresie machabejskim, kiedy to naród żydowski pod panowaniem Seleucydów doznał wielu prześladowań (1-2Mch). Przesłanie zawarte w tym dziele pomogło Izraelitom ocalić własną tożsamość i wiarę w Boga.
Nie jest znany autor ani redaktor dzieła. Praca redakcyjna polegała na połączeniu starszych materiałów narracyjnych o Danielu (z czasów przesiedlenia babilońskiego) z materiałami własnymi autora, wizjami dotyczącymi obecnej sytuacji Izraela i eschatologicznego królestwa Bożego. Posiadamy dwie wersje księgi: semicką, krótszą (tylko 12 rozdziałów), napisaną po hebrajsku (Dn 1; 8 – 12) i aramejsku (Dn 2,4 – 7,28), oraz wersję grecką, obejmującą dodatkowo kilka fragmentów (Dn 3,24-90; 13 – 14). Wielość języków Księgi Daniela jest zagadką, która dotąd nie znalazła przekonującego wyjaśnienia. W obecnym wydaniu przyjęto formę zaproponowaną przez św. Hieronima, który jako pierwszy dokonał przekładu dzieła z języków semickich, uzupełniając go fragmentami pochodzącymi z wersji greckiej.
Narrację pierwszej części księgi można scharakteryzować jako budujące opowieści dworskie, których tematem jest wierność Daniela, wystawiona na ciężką próbę na dworze władców babilońskich, ale nieskazitelna dzięki nadzwyczajnej pomocy Boga. Druga część przybiera formę apokaliptyki żydowskiej, która stanowi odrębny gatunek literacki. Powstała ona wśród chasydejczyków, a jej największy rozkwit przypada na okres od II w. przed Chr. do II w. po Chr. Cechowała ją swoista tematyka, charakterystyczne obrazowanie i pełny zagadkowych wizji, alegorii i symboli język. Posługiwała się tymi środkami dla przybliżenia tajemnic wypełnienia się historii ludzkości i świata.
Treść i teologia
Księga Daniela dzieli się na trzy części. Pierwsza, napisana w większości po aramejsku (Dn 1 – 7), opowiada o losach Daniela i jego towarzyszy na dworze królów Nabuchodonozora, Baltazara i Dariusza, a wieńczy ją obraz tronu Boga panującego nad wszystkimi królestwami świata (Dn 7). Druga, napisana po hebrajsku (Dn 8 – 12), jest duchową interpretacją prześladowań narodu wybranego w czasach machabejskich. Tę część wieńczy zapowiedź ostatecznego zmartwychwstania i sądu (Dn 12). Część trzecia, napisana po grecku (Dn 13 – 14), obejmuje trzy opowiadania: o Zuzannie (Dn 13) oraz o fałszywym kulcie Bela i smoka (Dn 14).
O ile strona historycznoliteracka Księgi Daniela obfituje w zagadki, o tyle jej przesłanie teologiczne i moralne jest jasne. Opowieści o Danielu zawierają pouczenie o tym, że człowiek wierzący w Boga Żyjącego nie powinien się lękać żadnych przeciwności czy prześladowań. Co więcej, powinien być gotów nawet oddać własne życie, aby tylko uniknąć apostazji, czyli porzucenia wiary. Bóg Najwyższy jest zdolny wybawić swoich czcicieli z rąk największych władców tego świata, a nawet z paszczy lwów czy z rozpalonego pieca. Gdyby postanowił On jednak doświadczyć wiernego cierpieniem i zaprosił go do złożenia ofiary z życia, to lepiej jest przyjąć zaszczytną śmierć aniżeli upokarzające życie odstępcy od wiary i tradycji ojców. Fundamentem takiej postawy jest całkowite zdanie się na Boga i przekonanie o Jego doskonałym panowaniu nad biegiem wydarzeń tak całego świata, jak i pojedynczego człowieka. Księga Daniela mówi o Bogu jako najwyższym i jedynym królu wszystkich narodów i panujących. W całym biegu historii, w powstawaniu i upadaniu królestw tego świata, realizuje się Jego odwieczny plan. U kresu tego rozwoju historii nastanie wieczne królestwo Boga, którego pełnia nastąpi ostatecznie po osądzeniu i zniszczeniu wszystkiego, co się Bogu nie podporządkowało. Na tle tego potężnego działania mającego na celu definitywne rozprawienie się ze światem zła jawi się nadziemska postać Syna Człowieczego (Dn 7,13n), która skupi w swoim wiecznym królestwie wszystkie narody, ludy i języki. W tym ustalonym przez Boga czasie wynagrodzi On wszystkich odpowiednio do ich uczynków. Nagrody doczekają się zwłaszcza męczennicy za wiarę, których śmierć mogła w oczach tego świata uchodzić za klęskę. Bóg bowiem wskrzesi sprawiedliwych do nowego, chwalebnego, wiecznego życia, a bezbożnych i odstępców skaże na wieczne pohańbienie. Tak oto Księga Daniela przyniosła rozwiązanie arcytrudnego problemu odpłaty, przenosząc ją ostatecznie poza ramy doczesnego świata i życia.
Księga Daniela przypomina bramę między Starym a Nowym Testamentem. Z jednej strony bowiem czerpie obrazy i myśli z biblijnej przeszłości narodu wybranego, a z drugiej – jest bliska nauczaniu Jezusa Chrystusa, przypominając o królowaniu Boga nad światem i głosząc prawdę o zmartwychwstaniu.
Ten fragment jest początkiem większej całości, która ciągnie się aż do samego końca tekstu hebrajskiego (rozdział 12). Po długim poście i żałobie prorok Daniel otrzymuje od Boga ostatnie orędzie, zapowiadające wielki ucisk, ale go nie rozumie. Zanim otrzyma właściwe objaśnienie swojej wizji, spotyka się z tajemniczą postacią anielską, która podtrzymuje go na siłach po niezwykłym widzeniu, nazywając go obdarzonym łaską, czyli wybranym przez Boga i przeznaczonym do wielkiej misji (w. 11). Anioł tłumaczy opóźnienie widzenia walką w niebie z aniołem królestwa Persji (w. 13). Zgodnie bowiem z typową dla literatury apokaliptycznej koncepcją, poszczególnymi narodami w tajemniczy i opatrznościowy sposób kierują aniołowie posłani przez Boga. Dopiero dzięki wsparciu, jakiego anioł opiekujący się Izraelem otrzymał od Michała, pierwszego z aniołów (w. 13), stało się możliwe przekazanie Danielowi właściwego widzenia dotyczącego przyszłości. Zapowiada ono wielkie konflikty historyczne, w których będzie uczestniczył Izrael, ale zarazem potwierdza, że całe ludzkie dzieje są w rękach aniołów, będących z kolei narzędziem Bożego działania i podlegających wyższym bytom anielskim.