2Wielu spośród tych, którzy śpią w prochu ziemi, powstanie –
jedni do życia wiecznego,
a inni ku hańbie i wiecznej wzgardzie.
3Mądrzy będą jaśnieć jak blask nieba,
a ci, którzy wielu prowadzili ku sprawiedliwości –
jak gwiazdy po wieczne czasy.
4Ty zaś, Danielu, zachowaj w tajemnicy te słowa i zapieczętuj księgę aż do czasów ostatecznych. Wielu będzie tego dociekać i wzrośnie wiedza».
5Ja, Daniel, widziałem, jak dwóch innych ludzi stało – jeden po tej stronie rzeki, drugi po tamtej stronie rzeki. 6Powiedziałem do mężczyzny ubranego w lnianą szatę i znajdującego się nad wodami rzeki: Jak długo jeszcze, kiedy nastąpi koniec tych przedziwnych rzeczy? 7Usłyszałem mężczyznę ubranego w lnianą szatę i znajdującego się nad wodami rzeki. Podniósł on prawą i lewą rękę ku niebu i złożył przysięgę na Wiekuistego, że do czasu, czasów i połowy czasu, kiedy skończy się ucisk ludu świętego, wszystko się dopełni. 8Ja słuchałem i nic nie rozumiałem, więc zapytałem: Mój panie, jaki będzie tego koniec? 9Powiedział: «Idź, Danielu, bo słowa są okryte tajemnicą i zapieczętowane aż do czasów ostatecznych.10Wielu będzie obmytych, oczyszczonych i poddanych próbie, a przewrotni nadal będą popełniać zło. Przewrotni nie zrozumieją niczego, zrozumieją tylko mądrzy.11Do czasu zniesienia codziennej ofiary i ustawienia odrażającej obrzydliwości – tysiąc dwieście dziewięćdziesiąt dni. 12Błogosławiony ten, kto wytrwa i doczeka tysiąc trzystu trzydziestu pięciu dni.13Ty idź swoją drogą, aż przyjdzie koniec i spoczniesz. A u kresu dni powstaniesz, by otrzymać to, co ci losem przeznaczone»”.
Mowa o księdze ocalonych z prześladowań, nie jest to więc księga życia wiecznego jak np. w Ap 20,12.
Wielu – najprawdopodobniej jest to określenie ogółu ludzkości (Mt 26,28; Mk 14,24).
czasu, czasów i połowy czasu – zob. Dn 7,25+.
codzienna ofiara – zob. Dn 8,11+.
obrzydliwość – zob. Dn 9,27+.
Różnice w rachubie dni między ww. 11 i 12 są albo zamierzone, albo wynikają z późniejszych prób dostosowania obliczeń do rzeczywistych wydarzeń. W każdym razie należy je rozumieć jako informacje symboliczne, a nie realne.
W tym miejscu kończy się tekst hebrajski i powraca tekst grecki.
BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).
DROGA - w Piśmie Świętym termin ten ma często znaczenie symboliczne. Zwykle oznacza wzorzec postępowania Boga (Iz 55,8n) i ludzi (Ps 1,6). Słowem tym posługuje się również biblijna literatura mądrościowa, której autorzy zachęcają do wyboru drogi, która prowadzi do życia i przestrzegają przed błędną drogą prowadzącą do śmierci (np. Pwt 30,15-20; Ps 119,1; Prz 4,19; Mt 7,13n). Lud Izraela, mający swoje korzenie w koczowniczych plemionach, rozumiał swoją historię jako wędrówkę, jako nieustanne bycie w ”drodze” zapoczątkowane przez Abrahama. W NT słowo to nabiera jeszcze bardziej specyficznego znaczenia. Jezus siebie samego nazywa drogą prowadzącą do Ojca (J 14,6). Każdy, kto łączy się z Chrystusem, otrzymuje nowe życie (Hbr 10,20). Jednym z pierwszych określeń tworzącej się wspólnoty chrześcijan był zwrot zwolennicy tej drogi (np. Dz 9,2).
Wskrzeszenie umarłych do życia wiecznego
Biblia po raz pierwszy mówi tak wyraźnie o rzeczach ostatecznych, a dokładnie o tym, co czeka człowieka po śmierci. Umarli, śpiący w prochu ziemi (w. 2), powstaną do nowego życia. Potem nastąpi rozróżnienie między świętymi i bezbożnymi. Pierwsi zostaną przeznaczeni do wiecznej chwały, a drudzy skazani na wieczne pohańbienie. To oczywiście zakłada wcześniejszy sąd Boży nad wskrzeszonymi. Szczególna nagroda czeka tych, którzy innych nauczali życia sprawiedliwego, czyli bogobojnego (w. 3). Jedyna wątpliwość, jaka się rodzi wokół tej zapowiedzi, dotyczy tego, czy prorok mówi o wskrzeszeniu tylko Żydów poległych w czasie prześladowań, czy też o zmartwychwstaniu wszystkich ludzi. Ponieważ jednak wskrzeszenie i sąd dotyczą dobrych i złych, muszą odnosić się do wszystkich ludzi. Od czasów proroctwa Daniela nauka o zmartwychwstaniu staje się dobrem wspólnym judaizmu (z wyjątkiem stronnictwa saduceuszów, zob. Dz 23,8). Jeżeli zapowiedź ta mogła pozostawiać jakieś wątpliwości co do powszechności zmartwychwstania, to Chrystus rozwiał je definitywnie, oświadczając, że wszyscy, którzy spoczywają w grobach, usłyszą Jego wołanie (J 5,28).
Księga Daniela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Tytuł Księgi Daniela pochodzi od imienia jej głównego bohatera, które znaczy ‘Bóg jest moim sędzią’ i które zostało wspomniane także w Ez 14,14.20; 28,3 oraz w 1Mch 2,60. W Ezd 8,2 wymienia się natomiast niejakiego Daniela, syna Itamara, wśród osób, które wraz z Ezdraszem powróciły z Babilonii do Palestyny. Imię to było bardzo popularne w Izraelu między innymi dlatego, że nawiązywało do postaci bliżej nieznanego, legendarnego Daniela (lub Danela), który był uosobieniem sprawiedliwości, mądrości i wierności Bogu.
Orientacyjną datą zredagowania Księgi Daniela jest rok 164 przed Chr., czyli rok śmierci Antiocha IV Epifanesa. Powstawała ona w niezwykle trudnym okresie machabejskim, kiedy to naród żydowski pod panowaniem Seleucydów doznał wielu prześladowań (1-2Mch). Przesłanie zawarte w tym dziele pomogło Izraelitom ocalić własną tożsamość i wiarę w Boga.
Nie jest znany autor ani redaktor dzieła. Praca redakcyjna polegała na połączeniu starszych materiałów narracyjnych o Danielu (z czasów przesiedlenia babilońskiego) z materiałami własnymi autora, wizjami dotyczącymi obecnej sytuacji Izraela i eschatologicznego królestwa Bożego. Posiadamy dwie wersje księgi: semicką, krótszą (tylko 12 rozdziałów), napisaną po hebrajsku (Dn 1; 8 – 12) i aramejsku (Dn 2,4 – 7,28), oraz wersję grecką, obejmującą dodatkowo kilka fragmentów (Dn 3,24-90; 13 – 14). Wielość języków Księgi Daniela jest zagadką, która dotąd nie znalazła przekonującego wyjaśnienia. W obecnym wydaniu przyjęto formę zaproponowaną przez św. Hieronima, który jako pierwszy dokonał przekładu dzieła z języków semickich, uzupełniając go fragmentami pochodzącymi z wersji greckiej.
Narrację pierwszej części księgi można scharakteryzować jako budujące opowieści dworskie, których tematem jest wierność Daniela, wystawiona na ciężką próbę na dworze władców babilońskich, ale nieskazitelna dzięki nadzwyczajnej pomocy Boga. Druga część przybiera formę apokaliptyki żydowskiej, która stanowi odrębny gatunek literacki. Powstała ona wśród chasydejczyków, a jej największy rozkwit przypada na okres od II w. przed Chr. do II w. po Chr. Cechowała ją swoista tematyka, charakterystyczne obrazowanie i pełny zagadkowych wizji, alegorii i symboli język. Posługiwała się tymi środkami dla przybliżenia tajemnic wypełnienia się historii ludzkości i świata.
Treść i teologia
Księga Daniela dzieli się na trzy części. Pierwsza, napisana w większości po aramejsku (Dn 1 – 7), opowiada o losach Daniela i jego towarzyszy na dworze królów Nabuchodonozora, Baltazara i Dariusza, a wieńczy ją obraz tronu Boga panującego nad wszystkimi królestwami świata (Dn 7). Druga, napisana po hebrajsku (Dn 8 – 12), jest duchową interpretacją prześladowań narodu wybranego w czasach machabejskich. Tę część wieńczy zapowiedź ostatecznego zmartwychwstania i sądu (Dn 12). Część trzecia, napisana po grecku (Dn 13 – 14), obejmuje trzy opowiadania: o Zuzannie (Dn 13) oraz o fałszywym kulcie Bela i smoka (Dn 14).
O ile strona historycznoliteracka Księgi Daniela obfituje w zagadki, o tyle jej przesłanie teologiczne i moralne jest jasne. Opowieści o Danielu zawierają pouczenie o tym, że człowiek wierzący w Boga Żyjącego nie powinien się lękać żadnych przeciwności czy prześladowań. Co więcej, powinien być gotów nawet oddać własne życie, aby tylko uniknąć apostazji, czyli porzucenia wiary. Bóg Najwyższy jest zdolny wybawić swoich czcicieli z rąk największych władców tego świata, a nawet z paszczy lwów czy z rozpalonego pieca. Gdyby postanowił On jednak doświadczyć wiernego cierpieniem i zaprosił go do złożenia ofiary z życia, to lepiej jest przyjąć zaszczytną śmierć aniżeli upokarzające życie odstępcy od wiary i tradycji ojców. Fundamentem takiej postawy jest całkowite zdanie się na Boga i przekonanie o Jego doskonałym panowaniu nad biegiem wydarzeń tak całego świata, jak i pojedynczego człowieka. Księga Daniela mówi o Bogu jako najwyższym i jedynym królu wszystkich narodów i panujących. W całym biegu historii, w powstawaniu i upadaniu królestw tego świata, realizuje się Jego odwieczny plan. U kresu tego rozwoju historii nastanie wieczne królestwo Boga, którego pełnia nastąpi ostatecznie po osądzeniu i zniszczeniu wszystkiego, co się Bogu nie podporządkowało. Na tle tego potężnego działania mającego na celu definitywne rozprawienie się ze światem zła jawi się nadziemska postać Syna Człowieczego (Dn 7,13n), która skupi w swoim wiecznym królestwie wszystkie narody, ludy i języki. W tym ustalonym przez Boga czasie wynagrodzi On wszystkich odpowiednio do ich uczynków. Nagrody doczekają się zwłaszcza męczennicy za wiarę, których śmierć mogła w oczach tego świata uchodzić za klęskę. Bóg bowiem wskrzesi sprawiedliwych do nowego, chwalebnego, wiecznego życia, a bezbożnych i odstępców skaże na wieczne pohańbienie. Tak oto Księga Daniela przyniosła rozwiązanie arcytrudnego problemu odpłaty, przenosząc ją ostatecznie poza ramy doczesnego świata i życia.
Księga Daniela przypomina bramę między Starym a Nowym Testamentem. Z jednej strony bowiem czerpie obrazy i myśli z biblijnej przeszłości narodu wybranego, a z drugiej – jest bliska nauczaniu Jezusa Chrystusa, przypominając o królowaniu Boga nad światem i głosząc prawdę o zmartwychwstaniu.
Biblia po raz pierwszy mówi tak wyraźnie o rzeczach ostatecznych, a dokładnie o tym, co czeka człowieka po śmierci. Umarli, śpiący w prochu ziemi (w. 2), powstaną do nowego życia. Potem nastąpi rozróżnienie między świętymi i bezbożnymi. Pierwsi zostaną przeznaczeni do wiecznej chwały, a drudzy skazani na wieczne pohańbienie. To oczywiście zakłada wcześniejszy sąd Boży nad wskrzeszonymi. Szczególna nagroda czeka tych, którzy innych nauczali życia sprawiedliwego, czyli bogobojnego (w. 3). Jedyna wątpliwość, jaka się rodzi wokół tej zapowiedzi, dotyczy tego, czy prorok mówi o wskrzeszeniu tylko Żydów poległych w czasie prześladowań, czy też o zmartwychwstaniu wszystkich ludzi. Ponieważ jednak wskrzeszenie i sąd dotyczą dobrych i złych, muszą odnosić się do wszystkich ludzi. Od czasów proroctwa Daniela nauka o zmartwychwstaniu staje się dobrem wspólnym judaizmu (z wyjątkiem stronnictwa saduceuszów, zob. Dz 23,8). Jeżeli zapowiedź ta mogła pozostawiać jakieś wątpliwości co do powszechności zmartwychwstania, to Chrystus rozwiał je definitywnie, oświadczając, że wszyscy, którzy spoczywają w grobach, usłyszą Jego wołanie (J 5,28).