Zapowiedź zjednoczenia podzielonego narodu

2¹Synowie Izraela będą tak liczni jak piasek morski, którego nie można zmierzyć ani policzyć.

A zamiast mówić im: «Jesteście Nie-Moim-Ludem»,

będzie się do nich mówić: «Synowie-Boga-Żywego».

²Połączą się wtedy synowie Judy z synami Izraela,

aby ustanowić sobie jednego władcę.

I podniosą się z ziemi,

bo wielki będzie dzień Jezreel.

³Mówcie do swoich braci: «Mój-Lud»,

a do swoich sióstr: «Doznająca-Miłosierdzia».

Wiarołomna żona jako znak niewiernego narodu

⁴Oskarżajcie swoją matkę, oskarżajcie,

bo nie jest już ona moją żoną,

a Ja nie jestem jej mężem.

Niech usunie oznaki nierządu ze swojej twarzy

i oznaki cudzołóstwa spośród swoich piersi.

⁵W przeciwnym razie obnażę ją

i pokażę taką, jaka była w dniu swych narodzin.

Uczynię ją podobną do pustyni

oraz sprawię, że stanie się podobna do wyschniętej ziemi

i umrze z pragnienia.

⁶Nie ulituję się nad jej dziećmi,

gdyż są one dziećmi z nierządu.

⁷Ich matka bowiem uprawiała nierząd,

okryła się hańbą ta, która je poczęła.

Mówiła przecież: «Pobiegnę za swymi kochankami,

którzy mi dają chleb i wodę,

wełnę, len, oliwę i napój».

⁸Dlatego teraz zagrodzę jej drogę cierniami

i otoczę murem, tak że nie znajdzie swoich ścieżek.

⁹Pobiegnie za swymi kochankami, ale ich nie dogoni,

będzie ich szukała, ale nie znajdzie.

Wtedy powie: «Pójdę i wrócę do mojego pierwszego męża,

ponieważ wówczas lepiej mi było niż teraz».

¹⁰Nie pamiętała, że to Ja dałem jej zboże, moszcz i oliwę

oraz wiele srebra i złota, z którego oni uczynili sobie posążki Baala.

¹¹Dlatego odbiorę swoje zboże, gdy jego czas nadejdzie,

i moszcz o właściwej porze.

Odbiorę swoją wełnę i len,

które okrywają jej nagość.

¹²Wreszcie obnażę ją na oczach jej kochanków

i nikt jej nie wyrwie z mojej ręki.

¹³Usunę wszystko, co stanowi jej radość:

święta, nowie księżyca, szabaty

i wszystkie jej uroczystości.

¹⁴Zniszczę jej winnice i drzewa figowe,

o których mówiła: «Oto zapłata,

którą mi dali moi kochankowie».

I zamienię je w zarośla,

i zjedzą je dzikie zwierzęta.

¹⁵Wtedy wymierzę jej karę za święta, w które paliła Baalom kadzidło,

przyozdabiała się w swoje pierścienie i klejnoty

i biegała za swoimi kochankami,

a o Mnie zapomniała – wyrocznia Pana .

Zapowiedź nowego przymierza

¹⁶Dlatego oto Ja zwabię ją

i wyprowadzę na pustynię,

by przemówić do jej serca.

¹⁷Oddam jej znowu jej winnice

i dolinę Akor zamienię w bramę nadziei.

A ona odpowie mi jak za dni swej młodości

i jak w czasie wyprowadzenia jej z ziemi egipskiej.

¹⁸I stanie się w owym dniu – wyrocznia Pana –

że nazwie Mnie: «Mój-Mąż»

i już nie będzie Mnie nazywać: «Mój-Baal».

¹⁹Sprawię, że z jej ust znikną imiona Baali

i już nie będą więcej ich imion wspominać.

²⁰W owym dniu Ja ustanowię dla nich przymierze

z dzikimi zwierzętami, ptactwem powietrznym i płazami ziemnymi.

Połamię łuki i miecze, wygaszę wojny w kraju

i pozwolę im mieszkać bezpiecznie.

²¹Poślubię cię sobie na wieki,

poślubię cię sobie w sprawiedliwości i prawie,

w dobroci i miłosierdziu.

²²Poślubię cię sobie w wierności

i poznasz Pana .

²³I stanie się w owym dniu – wyrocznia Pana –

że odpowiem na wezwanie niebios,

a one odpowiedzą na wezwanie ziemi.

²⁴Ziemia zaś odpowie zbożem, moszczem i oliwą,

a one spełnią pragnienie Jezreel.

²⁵Zasieję sobie lud w kraju

i okażę miłosierdzie Nie-Doznającej-Miłosierdzia.

Powiem także do Nie-Mojego-Ludu: Jesteście moim ludem,

a on odpowie: «Mój Bóg»”.

Nagłe przejście od zapowiedzi kary do zapowiedzi pociechy spotykamy także w innych miejscach Księgi Ozeasza (np. 8,9n; 11,7n).

Jezreel – zob. Oz 1,4+.

Zwyczaje stosowane na Wschodzie wobec kobiet cudzołożnych. Całkowite obnażenie było narażeniem na wstyd i pohańbienie; wygnanie na pustynię oznaczało niechybną śmierć. W Izraelu cudzołóstwo było karane śmiercią (np. Rdz 38,24; Kpł 20,10; Pwt 22,22-24; J 8,3n).

Baal – bóstwo pogańskie pochodzenia semickiego, którego kult rozpowszechniony w Kanaanie stanowił największe zagrożenie dla czci, jaką Izraelici oddawali jedynemu Bogu Jahwe (zob. Słownik). Ze złota wykonywano posągi bóstw i różne przedmioty przeznaczone do pogańskiego kultu.

dolina Akor – czyli ‘dolina niedoli’; w niej Jozue kazał ukamienować Akana i jego rodzinę za złamanie nakazu klątwy podczas zdobywania Jerycha (Joz 7,19-25). Wzmiankę o dolinie Akor czyni Ozeasz po to, aby wykazać, że skoro takie przeklęte miejsce może zostać odmienione przez Boga, to podobnie może stać się ze związkiem Izraela ze Stwórcą.

Mój-Baal – czyli mój pan (Oz 2,10+); tak zazwyczaj żona zwracała się do swojego męża. W czasach odstępstwa narodu i silnych wpływów pogańskich tytuł ten odnoszono zarówno do bóstwa czy nawet bóstw kananejskich, jak i do jedynego Boga. Prorok zakazuje takiej praktyki.

poznasz Pana – wyrażenie charakterystyczne dla Księgi Ozeasza; oznacza nie tylko nabycie wiedzy o Bogu, ale przede wszystkim głęboką więź z Nim, opartą na miłości i wierności, oraz postępowanie zgodne z Jego wolą wyrażoną w Prawie.

Jezreel – nawiązanie do znaczenia nazwy hebr. ‘Bóg sieje’. W zapowiedzi kary wykorzystano drugie jej znaczenie – ‘Bóg rozprasza’ (Oz 1,4).

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.

IZRAEL.

LUD BOŻY - w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być Źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo σwięte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 - 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.

NÓW KSIĘŻYCA - dzień, w którym przypadał początek nowego miesiąca, gdyż Izraelici stosowali kalendarz księżycowy. W tym dniu wyznaczono święto religijne (Iz 1,13n; Oz 2,13), w czasie którego składano specjalne ofiary (Lb 10,10; 28,11-14), odpoczywano (Am 8,5) i ucztowano (1Sm 20,5.18.24.27). Najważniejsza uroczystość związana z nowiem księżyca - Rosz ha-Szana (początek roku, nowy rok) - odbywała się w miesiącu Tiszri (wrzesień/październik), siódmym w kalendarzu żydowskim (Kpł 23,23-25; Lb 29,1-6).

SZABAT - ostatni dzień tygodnia, świętowany przez Żydów jako dzień przeznaczony na modlitwę i odpoczynek. Tradycja świętowania szabatu jest zakorzeniona w biblijnym opisie stwarzania świata (Rdz 2,1-3), według którego Bóg w siódmym dniu po zakończonym dziele przestał pracować, a następnie pobłogosławił ten dzień i ustanowił go świętym. Od początków istnienia biblijnego Izraela szabat stanowił centrum żydo wskich praktyk religijnych. Żydowskie prawodawstwo bardzo ściśle obwarowało ten dzień stosownymi normami, które dokładnie wyjaśniały, jak należy go świętować i od jakich prac bezwzględnie należy się powstrzymać (Pwt 5,12-15). Szabat był dniem radości oraz znakiem jedności między Bogiem a ludem Izraela. Jego zachowywanie stanowiło jeden z czynników umacniających narodową i religijną tożsamość Żydów.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.

NERKI.

BAAL (hebr. baal - ‘pan’, ‘władca’, ‘mąż’) - bóstwo pogańskie pochodzenia semickiego, czczone jako władca sił natury i uosobienie mocy słońca. W Palestynie Baal był uważany za męża bogini Asztarte (Sdz 2,13; 10,6), a także Aszery (np. Sdz 3,7). Przedstawiano go pod postacią byka i widziano w nim uosobienie męskiej siły i płodności oraz władcę burz przynoszących deszcz i urodzaj. Baal czczony był w licznych sanktuariach, np. w Sychem jako Baal przymierza (Sdz 9,4), w Szittim jako Baal z Peor (Lb 25,1-3). Królowa Izebel ustanowiła w Samarii, stolicy Królestwa północnego, kult Baala zapożyczony z Tyru (1Krl 16,30-32). Jego świątynia znajdowała się również w Jerozolimie (2Krl 11,18). Trudno rozsądzić, czy lokalnych Baalów uważano za odrębne bóstwa, czy też za różne postaci tego samego boga. Rozp owszechniony w Kanaanie kult Baala stanowił największe zagrożenie dla religii Izraelitów, w której oddawali oni cześć jedynemu Bogu. W ST wielokrotnie został potępiony bałwochwalczy kult Baala. W sposób najbardziej zdeterminowany walczyli z nim prorocy: Eliasz, Ozeasz i Jeremiasz. Zob.

ASZTARTE.

PRZYMIERZE - rodzaj umowy, gwarantującej porządek i ustalającej prawa i obowiązki stron zawierających układ. Termin ten odnosi się nie tylko do relacji międzyludzkich czy międzynarodowych, ale także używa się go w odniesieniu do relacji między Bogiem a ludźmi. Jest to kluczowe pojęcie dla teologii ST i historii narodu wybranego. ST wymienia kilka przymierzy, które Bóg zawierał z ludźmi: z Noem (Rdz 9), z Abrahamem (Rdz 15 i 17), z ludem izraelskim na Synaju (Wj 19nn), z Dawidem (2Sm 7) oraz przymierze nazwane kapłańskim (Lb 18,19). Na Synaju zostało zawarte najważniejsze z nich, na mocy którego Izrael otrzymał prawa i zobowiązał się do wierności Bogu. Inicjatorem każdego przymierza był Bóg, który w ten sposób wyraził swoją miłość i łaskę wobec ludzi. Zewnętrznym znakiem przymierza Izraela z Bogiem było obrzezanie. Obchodzono także Święto Odnowienia Przymierza. Nagminne łamanie przymierza przez członków ludu Bożego doprowadziło do konieczności zawarcia Nowego Przymierza (Jr 31,31-33). To ostateczne przymierze Bóg zawarł z wszystkimi ludŹmi przez swojego Syna Jezusa Chrystusa. Nowe Przymierze nie opiera się już na przepisach prawa, ale ma swoje Źródło w Duchu (2Kor 3,6; por. J 4,23n). Wierność temu przymierzu jest możliwa dzięki ofierze Chrystusa i Jego żywej obecności pośród tych, którzy w Niego uwierzyli. Zob.

OBRZEZANIE,

PRZYKAZANIE.

MIŁOSIERDZIE BOŻE - przymiot Boga wyrażający się w Jego pełnej miłości postawie wobec człowieka, bez względu na jego zasługi. ST nie wypracował jednego pojęcia na określenie Bożego miłosierdzia, lecz używa kilku uzupełniających się terminów. W jęz. hebr. miłosierdzie Boże określane jest jako rachamim, które pochodzi od wyrazu oznaczającego ‘macicę’, ‘łono’. Bóg przyjmuje więc wobec człowieka postawę macierzyńską, jest kochającym rodzicem (np. Iz 49,14n). Ponadto używa się rzeczownika chesed, który wskazuje na takie cechy Boga, jak ‘życzliwość’, ‘miłość’, ‘lojalność’, ‘wierność’. Innym określeniem jest channun - ‘łagodność’, ‘litość’, ‘przebaczenie’. Według autorów NT najpełniejszym wyrazem miłosierdzia Bożego było Wcielenie Jezusa, który przyszedł na ziemię, aby zbawić wszystkich ludzi (np. J 12,47; Rz 11,30-32; Ef 2,4nn; 1Tm 1,15). Miłosierna miłość Chrystusa do ludzi cechowała całą Jego publiczną działalność i wyrażała się w niezliczonych gestach pomocy okazywanej ludziom (np. głoszenie Dobrej Nowiny o zbawieniu, przebaczanie grzechów, uzdrawianie z chorób, uwalnianie od złych duchów, wskrzeszanie z martwych). Przekazane przez Jezusa świadectwo o Bożym miłosierdziu pozwala ludziom wierzyć i mieć nadzieję, że na Sądzie Ostatecznym każdy człowiek doświadczy go od Boga w sposób pełny. Wszyscy ludzie powinni w całym swoim życiu naśladować ten przymiot Boga (np. Jk 2,13).

Zapowiedź zjednoczenia podzielonego narodu
Od śmierci Salomona Izrael istniał jako królestwo podzielone. Kara, która spadła na Królestwo Północne, pogłębia ten dramat. Jednak sąd i sprawiedliwa kara nie są ostatnim słowem Boga. Podbicie Izraela przez Asyrię nie oznacza jego całkowitego odrzucenia. Ten sąd i kara za niewierność są też wezwaniem do nawrócenia, a więc i przygotowaniem do ponownego zjednoczenia obu części podzielonego narodu. Bóg pragnie bowiem okazać miłosierdzie swojemu ludowi.

Wiarołomna żona jako znak niewiernego narodu
Hebrajski termin oznaczający przymierze określa zarówno szczególne więzi między Bogiem a Izraelem, jak i małżeńską więź między mężem a żoną. W wypowiedziach proroka te dwa poziomy stale się przeplatają. Ciężkie oskarżenia pod adresem własnej matki (narodu) mają padać z ust jej dzieci (w. 4). Oznacza to, że każdy Izraelita powinien dokonać obrachunku z samym sobą i uznać prawdę o złym stanie duchowo‑moralnym całego narodu. Dosadny obraz wiarołomnej żony nawiązuje do realiów zachowania nierządnic na starożytnym Bliskim Wschodzie. Jednocześnie zawiera on wyraźne aluzje do niewierności Izraelitów, która polegała na karygodnej czci obcych bóstw. W ten sposób zdradzali oni prawdziwego Boga, aby oddawać cześć bożkom uczynionym przez ludzi. Wszystkie dary, którymi do tej pory Izraelici karmili się tak obficie, pochodzą od Boga, On sam więc upomni się o prawa do narodu, z którym związał się przymierzem. Rezultatem zwycięstwa Boga będzie sprawiedliwa kara za niewierność Izraelitów oraz porzucenie czci bożków, której się dopuszczali.

Zapowiedź nowego przymierza
Pedagogia Boga wobec krnąbrnego Izraela stanowi swoiste powtórzenie serdecznych więzi z czasów wyprowadzenia go z Egiptu. Nawrócenie oznacza tu powrót do pierwotnej czystości, czyli zerwanie z kultami pogańskich bożków, jakie rozpowszechniły się po przybyciu Izraelitów do Kanaanu. Mimo wyraźnego zakazu oddawania czci bożkom Izraelici przejmowali różne zwyczaje pogańskie. Wynikało to m.in. z tego, że żyli wśród pogan, których obrzędy i wierzenia okazały się na tyle atrakcyjne, że przenikały do ich życia, a nawet w niektórych przypadkach były w stanie zdominować kult Boga Jahwe. Częstym zjawiskiem było też łączenie przez Izraelitów wiary w jedynego Boga z wierzeniami pogańskimi, co prowadziło do rozmywania istoty objawienia Bożego. Zapowiadane przymierze, jako składnik powszechnej odnowy mesjańskiej, obejmie całą ziemię wraz z jej życiodajnymi dobrami (w. 24), przywracając wszędzie bezpieczeństwo i pokój. Stanie się tak, ponieważ Bóg jest zawsze wierny swoim obietnicom. Motyw powszechnej odnowy mesjańskiej jest jednym z centralnych wątków ST, a szczególnie często przewija się w pismach prorockich. Owocem nawrócenia będzie poznanie (w. 22), czyli odnowiona głęboka więź Izraelitów z Bogiem, oparta na miłości i wierności Jego prawu. Z dwóch głównych przymiotów Boga, sprawiedliwości i miłosierdzia, pierwszeństwo należy do miłosierdzia.

Księga Ozeasza

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Nazwa księgi pochodzi od imienia proroka Ozeasza, które znaczy: ‘Pan ocala/zbawia’. Z tytułu (Oz 1,1) dowiadujemy się, że Ozeasz był synem Beeriego i tuż po 750 r. przed Chr. działał w Królestwie Północnym (Izrael). W jego nauczaniu, silnie osadzonym w realiach narodu, przewija się mnóstwo nawiązań do życia rolniczego i pasterskiego, a także do jego tradycji i kultury. Doskonale znał pełną dramatycznych wydarzeń sytuację polityczną oraz najważniejsze epizody wcześniejszych dziejów Izraela. Zasadniczym tematem księgi są żarliwe nawoływania do wierności przymierzu Izraela z Bogiem. Termin „przymierze” (hebr. berith) wyraża szczególną więź między Bogiem a wybranym przez Niego ludem, a także więź między małżonkami. Dlatego symbolika małżeńska idealnie pasuje do przedstawiania zobowiązań przymierza zawartego na Synaju. Rozmaite kulty pogańskie oraz sojusze polityczne z ziemskimi potęgami prorok nazywa cudzołóstwem i nierządem.

Lektura Księgi Ozeasza nie jest łatwa, przede wszystkim dlatego, że zawiera ona wiele odniesień do ówczesnej skomplikowanej sytuacji politycznej i społecznej. Dominują ponure nastroje wynikające z narastającej presji Asyrii. Nasilenie konfliktu przypadło na lata trzydzieste i dwudzieste VIII w. przed Chr., gdy Asyryjczycy wyprawiali się przeciwko Izraelowi, niszcząc miasta, ograbiając ludność i deportując ją do Mezopotamii. Królowie Izraela często się zmieniali. Liczne zamachy stanu i zbrodnie królobójstwa powodowały ogólny zamęt i brak szacunku dla władzy. Również kapłani sprzeniewierzali się swojemu posłannictwu i ulegali obcym wpływom, wskutek czego w kraju panoszyły się kulty pogańskie, zwłaszcza Baala i Asztarty, a wraz z nimi bałwochwalstwo i nadużycia seksualne. Nieudolna polityka oraz pogłębiający się kryzys wewnętrzny sprawiły, że w 722 r. przed Chr. Królestwo Północne ze stolicą w Samarii zostało zdobyte i splądrowane przez Asyryjczyków, a tysiące mieszkańców, którzy nie zbiegli do Królestwa Południowego bądź do Egiptu, skazano na wygnanie. Ozeasz traktuje uprowadzenie do Asyrii jako zasłużoną karę za wiarołomstwo. Podobnie jak w małżeństwie izraelskim mąż ma prawo oddalić wiarołomną żonę, tak Bóg zrywa więź z narodem, który Mu się sprzeniewierzał, wskutek czego władzę nad nim zdobywają wrogowie. Mimo to prorok naucza, że wygnanie nie jest sytuacją ostateczną, ponieważ Bóg pozostaje wierny obietnicom, które dał, oraz przymierzu, którym się związał.

Ozeasz był prorokiem słowa i nie wydaje się, by sam zapisywał głoszone orędzie. Jest bardzo prawdopodobne, że w okresie niszczycielskich najazdów asyryjskich udał się na południe i znalazł schronienie w Judzie, gdzie przygotował – zapewne też ustne – streszczenie swoich najważniejszych mów. Niedługo potem całość nauczania proroka zebrał, połączył i w pewnych miejscach zaktualizował (np. Oz 1,1.7; 5,5; 6,11; 12,3) anonimowy redaktor, który pochodził z kręgów bardzo mu bliskich, być może nawet z tzw. szkoły Ozeasza.

Księga jest dosyć trudna również dlatego, że wiele zawartych w niej wypowiedzi ma formę krótkich, poetyckich obrazów, słabo związanych z kontekstem. W pewnych miejscach tekst hebrajski nastręcza niemałe kłopoty, wskutek czego bywał różnie tłumaczony. Dosadny wypowiedzi proroka, próbowano też niekiedy złagodzić lub wygładzić.

Treść i teologia

Księga Ozeasza składa się z trzech części. Głównym tematem pierwszej części (Oz 1 – 3) są osobiste przeżycia proroka, związane z dramatycznymi losami jego małżeństwa z nierządnicą Gomer. Małżeństwo to miało znaczenie symboliczne, tak samo jak imiona trojga dzieci, które się narodziły z tego związku. Były to przejmujące symbole upadku życia religijnego Izraelitów oraz ich losu w niedalekiej przyszłości. Część druga (Oz 4,1 – 9,9) zawiera surowe potępienie niewierności oraz występków religijnych i politycznych Izraela. Prorok piętnuje złych kapłanów i lud, a także skorumpowanych przywódców cywilnych. Ogólne zepsucie było rezultatem rosnącego w potęgę kultu obcych bożków i zawierania zgubnych sojuszy politycznych. Ich efektem były zmiany kulturowe (pod wpływem obcych idei), duchowe i obyczajowe (rozwiązłość). W części trzeciej (Oz 9,10 – 14,10) Ozeasz piętnuje dawne i obecne wiarołomstwa Izraela. Czyni to, odwołując się do historii narodu: wyprowadzenia z Egiptu, a nawet czasów patriarchy Jakuba. Potępia liczne grzechy narodu wybranego, podkreślając rozdźwięk między wierną miłością i łaskawością Boga a niewiernością ludzi, z którymi związał się On przymierzem. Poważne odstępstwa, niewdzięczność, pycha i brak zaufania wymagają surowej kary, która właśnie się dokonuje. Narzędziami kary Bożej są wrogowie Izraela, przede wszystkim Asyria. Pod koniec Księgi Ozeasza pojawiają się żarliwe nawoływania do szczerego nawrócenia, dzięki któremu sprawiedliwość Boga ustąpi miejsca Jego miłości i miłosierdziu.

Ozeasz chętnie posługuje się metaforami i porównaniami. Przykładowo, Bóg został przez niego ukazany jako oblubieniec (Oz 2,4), ojciec (Oz 11,1), lekarz (Oz 14,5), lew (Oz 13,7). Znajdujemy też wiele metafor z życia pasterskiego i rolniczego (Oz 10,1; 14,8). Prorok nierzadko stosuje formę rozprawy prawnej, przedstawiając Boga jako oskarżyciela wytaczającego proces krnąbrnemu ludowi (Oz 2,4nn; 4,1.4; 12,3). Ozeasz wypowiada również zatrważające groźby (Oz 13,7nn), zanosi modlitwy pokutne (Oz 6,1nn; 14,3n) i pełne patosu elegie (Oz 9,1-6) oraz ogłasza pomyślne obietnice Boże (Oz 11,8n; 14,5-9). Perspektywa sądu i kary stale przeplata się z zapowiedziami ocalenia i uzdrowienia Izraela. Dzieje się tak, ponieważ w postępowaniu Boga wobec ludzi miłość ciągle przeważa nad sprawiedliwością oraz miłosierdzie nad surowością. Izraelici byli wielokrotnie niewierni Bogu, ale Bóg jest zawsze wierny sobie. Ta prawda będzie dominowała w Liście do Rzymian (rozdziały 9 – 11), w którym pojawia się nowotestamentowa ocena niewierności Izraela wobec Boga.

Ozeasz był pierwszym prorokiem, który opisując relację między Bogiem i narodem przez Niego wybranym, posłużył się symboliką małżeńską. Później pojawiała się ona w nauczaniu Jeremiasza i Ezechiela oraz w drugiej części Księgi Izajasza, a także w Pieśni nad Pieśniami, natomiast w NT – w pismach apostołów Pawła i Jana. Ozeasz w orędziu przypomina, że Bóg nakłada na swój niewierny lud surowe kary, jednocześnie podkreślając, że jest On pełen łaskawości i miłosierdzia. Wbrew ustawicznej niewierności właśnie miłość skłania Boga do niewyczerpanej cierpliwości oraz do nieustającego przebaczania. Dlatego trwale odnowi On swoje przymierze: Poślubię cię sobie na wieki (Oz 2,21). Zapowiedź Nowego Przymierza stanie się odtąd jednym z wiodących tematów ST. Bóg darzy Izraela głęboką miłością, wierną i nieodwołalną. Ma On więc prawo oczekiwać wzajemności, czyli całkowitego zaufania, wierności i posłuszeństwa. Prorok często nazywa Boga Panem, nawiązując w ten sposób do tradycji Mojżeszowej: Ja Jestem Panem, twoim Bogiem, począwszy od wyjścia z ziemi egipskiej (Oz 12,10; 13,4). Bóg jest ponad wszelkimi ludzkimi ocenami i kategoriami: Bo jestem Bogiem, nie człowiekiem! Pośrodku ciebie jestem Ja – Święty (Oz 11,9).