Tytuł księgi

11Słowo, które Pan skierował do Joela, syna Petuela.

Plaga szarańczy i wezwania do pokuty
Lamentacje nad zniszczeniem kraju

2Słuchajcie tego, starsi,

nastawcie uszu, wszyscy mieszkańcy kraju:

czy zdarzyło się coś podobnego za dni waszych

lub za dni waszych przodków?

3Opowiedzcie to waszym synom,

synowie wasi niech opowiedzą swoim synom,

a ich synowie następnym pokoleniom.

4Resztki po konikach polnych zżarła szarańcza,

resztki po szarańczy zżarły gąsienice,

resztki po gąsienicach zżarły świerszcze.

5Ocknijcie się, pijani, i płaczcie,

rozpaczajcie wszyscy, którzy pijecie wino,

narzekajcie, że młode wino

od ust wam odjęto.

6Bo nadciągnął przeciw mojemu krajowi

wróg mocny i niezliczony,

którego zęby są jak u lwa,

a kły jak u lwicy.

7Spustoszył moją winnicę,

a moje drzewa figowe połamał;

obdarł je z kory i porzucił,

tak że gałęzie ich uschły.

8Płaczcie, jak młoda kobieta w wór odziana

zawodzi nad oblubieńcem swojej młodości.

9Z domu Pana znikły ofiary pokarmowe i płynne.

Płaczcie, kapłani, słudzy Pana!

10Spustoszone jest pole,

smuci się ziemia,

bo zniszczone zostało zboże,

zabrakło moszczu

i nie ma już oliwy.

11Martwcie się, rolnicy,

lamentujcie, uprawiający winnice,

bo przepadły zbiory,

nie będzie pszenicy ani jęczmienia.

12Usechł krzew winny,

zmarniał figowiec,

drzewo granatu, palma daktylowa i jabłoń –

uschły wszystkie drzewa w polu.

Tak zniknęła radość wśród ludzi.

Wezwanie do pokuty i modlitwy

13Ubierzcie wory pokutne i płaczcie, kapłani;

lamentujcie, słudzy ołtarza,

przyjdźcie odziani w wory

i czuwajcie, słudzy mojego Boga,

gdyż zniknęła z domu waszego Boga

ofiara pokarmowa i płynna.

14Ogłoście święty post,

zwołajcie zebranie,

zgromadźcie starszych

i wszystkich mieszkańców kraju

w domu Pana , Boga waszego.

Wołajcie do Pana:

15„Ach, co za nieszczęsny dzień!

Bliski jest Dzień Pana ,

przyjdzie on jak zagłada od Wszechmogącego”.

16Oto na naszych oczach znika żywność

i nie ma już radości w domu naszego Boga.

17Zbutwiały ziarna pod grudami ziemi,

puste są spichlerze,

zburzone magazyny,

bo zabrakło zboża.

18Jakże ryczy bydło.

Błąkają się stada wołów,

bo nie mają pastwisk;

również stada owiec dotknęła klęska.

19Do Ciebie, Panie, wołam,

bo ogień strawił pastwiska na stepie,

a płomień spalił wszystkie drzewa w polu.

20Nawet dzikie zwierzęta wzdychają do Ciebie,

bo wyschły strumienie wody,

a ogień strawił pastwiska na stepie.


Joel – dosł. Pan jest Bogiem. (1Sm 8,2; Ezd 10,43; Ne 11,9).


Słuchajcie – zwrot typowy dla nauczania prorockiego. Wyrażenie to było jednocześnie wezwaniem do refleksji (Iz 1,2.10; Oz 5,1) i przestrogą przed karą Bożą (np. Am 3,1).


W tekście hebr. użyto czterech różnych terminów; drugi z nich jest typowym określeniem szarańczy (Wj 10,13.14.19; Kpł 11,22; Pwt 28,38). Pozostałe terminy albo są innymi określeniami tych owadów, albo odnoszą się do poszczególnych faz ich rozwoju, ewentualnie są ogólnymi określeniami odnoszonymi do insektów. Stosując cztery różne terminy w odniesieniu do czterech fal ataku szarańczy, autor chce podkreślić powszechny charakter zniszczenia.


Winnica i drzewo gowe to biblijne symbole pomyślności (1Krl 5,5; Mi 4,4). Dla rolników ich zniszczenie jest znakiem przekleństwa (Pwt 28,39n). Tutaj winnica symbolizuje całego Izraela.


wór – chodzi o wór pokutny, wykonany z sierści wielbłądziej lub koziej, który był stałym elementem publicznej pokuty i żałoby. Ubierano go na ciało lub tylko się nim przepasywano. Oprócz tego, na znak umartwienia i pokuty, posypywano głowę popiołem lub prochem.


moszcz – sok wyciśnięty z winogron, z którego wytwarzano wino.


wory pokutne – zob. Jl 1,8+.


Do obowiązków kapłanów należało m.in. ogłaszanie postu i wzywanie do wspólnej modlitwy. W takich w przypadkach starsi czuwali nad jego organizacją i przebiegiem.


ogień – symbol niszczycielskiej mocy Boga. Motyw często występujący w Księdze Dwunastu Proroków (np. Oz 8,14; Jl 2,3.5; Am 1,3 – 2,4; 5,6; 7,14; Ab 18; Na 3,13.15; So 1,18; 3,8; Za 9,4; 11,1; 12,6). W tym przypadku symbolizuje on suszę i jej skutki.


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


POKARMOWA OFIARA - jej podstawą były produkty spożywcze, np. oliwa, mąka (Kpł 2). Nie można było jednak składać produktów kwaszonych ani miodu (Kpł 2,11). Ofiarę tę składano zazwyczaj razem z ofiarą krwawą. Część ofiary pokarmowej palono na ołtarzu, a reszta stawała się własnością kapłanów. Stanowiła ona element codziennej ofiary składanej w świątyni przez najwyższego kapłana (Kpł 6) oraz ofiary przebłagalnej ubogich (Kpł 5,11-13).


OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.

CAŁOPALENIE,

OŁTARZ.

OŁTARZ - miejsce składania ofiary. Pierwotnie w tradycji biblijnej ołtarze usypywano z nieociosanych kamieni lub ziemi. Nie składano na nich ofiar, lecz były one pamiątką objawienia się Boga i świętym miejscem modlitwy (np. Rdz 12,8; Ps 43,3n). Z czasem stały się wyłącznie miejscami składania ofiar Bogu (lub bóstwom pogańskim) i znajdowały się w świątyniach. Praktyka budowania ołtarzy ofiarnych dla bóstw jest typowa dla kultur i religii Bliskiego Wschodu i nie jest oryginalnym pomysłem Izraelitów. Uważano, że ołtarze i otaczające je świątynie są ziemskimi mieszkaniami bóstw, którym należy ofiarować pokarm i miłą woń. Idea karmienia Boga była obca Izraelitom. Dla nich ołtarze były miejscami świętymi, pomagającymi w komunikacji z Bogiem. Składając na nich ofiary, wyrażali uwielbienie, dziękczynienie, przebłaganie za grzechy itp. Po centralizacji kultu w Jerozolimie (reforma Jozjasza w drugiej połowie VII w. przed Chr.) i zlikwidowaniu lokalnych sanktuariów, pozostały tylko trzy ołtarze w świątyni jerozolimskiej: ołtarz do ofiar całopalnych (wykonany z brązu), ołtarz kadzielny (wykonany ze złota) i ołtarz chlebów poświęconych (Wj 37,25 - 38,7). Zob.

OFIARA,

RÓG.

DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.


POKARMOWA OFIARA - jej podstawą były produkty spożywcze, np. oliwa, mąka (Kpł 2). Nie można było jednak składać produktów kwaszonych ani miodu (Kpł 2,11). Ofiarę tę składano zazwyczaj razem z ofiarą krwawą. Część ofiary pokarmowej palono na ołtarzu, a reszta stawała się własnością kapłanów. Stanowiła ona element codziennej ofiary składanej w świątyni przez najwyższego kapłana (Kpł 6) oraz ofiary przebłagalnej ubogich (Kpł 5,11-13).


STARSI, STARSZY (gr. presbyteroi, presbyteros) - w Piśmie Świętym termin odnoszący się do mężczyzn, którzy sprawowali funkcję przełożonych wspólnoty. W NT słowo to określa kierujących wspólnotami chrześcijańskimi, ustanowionych przez apostołów lub ich następców (Dz 11,30; 14,23). Urząd ten nawiązuje bardzo wyraźnie do tradycji żydowskiej (Lb 11,16n). Każda wspólnota chrześcijan miała swoich starszych. Apostoł Paweł, mając na uwadze dobro wspólnot i potrzebę zachowania w nich określonego porządku, ustanawiał w tym celu starszych (Dz 14,23), którzy przewodzili wspólnotom, rozstrzygali sporne kwestie i byli duchowymi przewodnikami wiernych. Niekiedy mianem starszych określano biskupów ( Tt 1,5-9).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


Tytuł księgi
Księga rozpoczyna się charakterystycznym dla pism prorockich tytułem, który wskazuje na Boże pochodzenie dzieła i podaje imię proroka. W przeciwieństwie do innych ksiąg prorockich brakuje tutaj jakichkolwiek informacji na temat czasu, w którym działał prorok, oraz okoliczności, w jakich powstała księga (Oz 1,1; Am 1,1; Mi 1,1).


Lamentacje nad zniszczeniem kraju
Już w pierwszych zdaniach swojego orędzia Joel wzywa naród do rachunku sumienia i do głębokiej refleksji nad tym, co dzieje się w Izraelu. Powodem wystąpienia proroka jest plaga szarańczy, często atakującej tereny Bliskiego Wschodu. Było to jedno z największych nieszczęść, jakie mogło dotknąć ludzi, ponieważ owady pożerały wszelką roślinność, napotkaną na swojej drodze. Ludzie byli bezradni wobec tej plagi. Jedynym wybawieniem mógł być gwałtowny wiatr, który porywał szarańczę i przenosił w inne miejsce. Joel ukazuje niewyobrażalne rozmiary plagi, posługując się obrazem najazdu wrogiego wojska i ataku drapieżnego lwa. Następujące po sobie ataki szarańczy sieją spustoszenie na łąkach, polach uprawnych i w sadach, co sprowadza na kraj długotrwałą nędzę i głód. W tej sytuacji prorok wzywa do podjęcia pokuty. Swój apel kieruje bezpośrednio do konkretnych grup społecznych, nie pomijając dzieci i niemowląt. Najpierw zwraca się do pijaków, którym zostanie odjęte od ust wino (w. 5), zachęcając do refleksji nad prawdziwą przyczyną nieszczęścia, jaką jest ich grzeszne życie. Następnie kieruje swoje słowa do kapłanów, którzy nie będą otrzymywać należnych im części ofiar składanych przez lud (Kpł 18), ponieważ z powodu braku jakichkolwiek plonów nie będą składane żadne ofiary (w. 9). Kapłani nie będą więc mogli pełnić swojej świętej służby, co będzie dla nich najwyższym wymiarem kary Bożej (Oz 9,4). Wreszcie, zachęcając do płaczu, porównanego do rozpaczy młodej dziewczyny, opłakującej śmierć swojego przyszłego męża, Joel wzywa do pokuty całą społeczność Izraela, ponieważ plaga jednakowo dotknie wszystkich bez wyjątku. Na koniec zwraca się do rolników i właścicieli winnic, na których spadnie jeszcze klęska suszy (ww. 11n), która spotęguje skutki nalotu szarańczy. Jedynym sposobem, aby przebłagać rozgniewanego Boga, jest podjęcie pokuty i autentyczna zmiana sposobu postępowania, polegająca na zerwaniu z grzechem, który zamyka człowieka na Boga i niszczy relacje międzyludzkie.


Wezwanie do pokuty i modlitwy
Joel bardzo wyraźnie interpretuje plagę szarańczy jako karę zesłaną przez Boga za ogrom win Izraela. Dlatego pokuta musi być równie wielka, jak wielki był grzech. Prorok domaga się, aby była ona prowadzona nieprzerwanie, w dzień i w nocy. Podjęte dzieło pokuty ma na celu przebłaganie Boga, uśmierzenie Jego gniewu i wyproszenie łaski odwrócenia klęski zesłanej na Izraela. Kapłani, jako słudzy Boga i Jego ołtarza, mają dać ludowi przykład tego, w jaki sposób i w jakim duchu należy to dzieło podjąć. Zwołanie ogólnonarodowego zgromadzenia całego ludu w świątyni jerozolimskiej podkreśla religijny charakter pokuty. Prorok nie poprzestaje na wezwaniu do modlitwy przebłagalnej, ale podaje także jej wzór. Ma ona wyrażać nie tylko żal za grzechy, lecz również grozę, którą budzi zapowiedziana kara Boża (ww. 15-18). Prorok nie mówi już tylko o szarańczy, ale zapowiada nadejście Dnia Pana, w którym Bóg objawi ludziom swój gniew i ześle klęskę o wiele bardziej tragiczną niż nalot szarańczy. Dzień Pana będzie czasem ostatecznej kary tak dla Izraela, jak i dla narodów pogańskich. Plaga szarańczy jest więc jedynie ostrzeżeniem i zapowiedzią właściwego sądu. W wypowiedzi Joela zauważamy często obecną u proroków perspektywę, w której zapowiadane wydarzenia sądu i ostatecznego zbawienia są już obecne w aktualnych wydarzeniach. Są nimi: głód, ustanie ofiar i kultu w świątyni, nieurodzaj, bieda, cierpienie bydła. W obliczu tego wszystkiego sam prorok zanosi do Boga żarliwą modlitwę – lamentację. Nie prosi jednak bezpośrednio o odwrócenie nieszczęść, ale odwołuje się do miłosierdzia Bożego. Żywi bowiem nadzieję, że Bóg, jako władca natury, słysząc powszechny płacz, widząc żal i pokutę, okaże ludziom litość i odwróci nieszczęścia.

Księga Joela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię Joel oznacza ‘Jahwe jest Bogiem’ i jest często spotykane w ST (1Sm 8,2; 1-2 Krn). Prorok ten znany jest jedynie ze swojej księgi, która nie zawiera żadnych danych o jego pochodzeniu, z wyjątkiem imienia ojca – Petuel (Jl 1,1). Z treści księgi wynika, że Joel był Judejczykiem i działał w Jerozolimie (Jl 2,1.15; 3,5). Pozostawał w bliskim związku ze środowiskiem świątynnym, być może pochodził z rodu kapłańskiego lub, co jest bardziej prawdopodobne, lewickiego. Był człowiekiem wykształconym i odznaczał się talentem poetyckim, co widać w bogatym języku, stosowaniu metafor, paralelizmów, kompozycji symetrycznych i wyszukanych figur stylistycznych. Ton jego wypowiedzi ma charakter mowy liturgicznej, wręcz pokutnej (Jl 1,14-20; 2,12-17). Autor umiejętnie wykorzystuje wcześniejsze proroctwa ST: Izajasza, Ezechiela, Amosa, Abdiasza i Zachariasza. Styl wypowiedzi, jak i podejmowane tematy, mające silne zabarwienie eschatologiczne i apokaliptyczne, wskazują, że proroctwo zawarte w księdze pochodzi od jednej osoby, a redakcyjne uzupełnienia występują bardzo rzadko.
Trudno określić dokładną datę powstania Księgi Joela, ponieważ nie znajdujemy w niej żadnych wyraźnych odniesień do ówczesnych wydarzeń historycznych. W jej tytule brak wzmianki o królach, za których panowania prorok działał, jak ma to miejsce w wielu innych księgach prorockich ST. Opis plagi szarańczy, który pojawia się na początku księgi, nie pomaga w ustaleniu kontekstu historycznego, gdyż zjawisko to w starożytnym Izraelu nie było niczym nadzwyczajnym. Umieszczenie proroctwa Joela w kanonie ksiąg biblijnych pomiędzy Księgą Ozeasza a Księgą Amosa przez długi czas było traktowane jako dowód na to, że pochodzi ona z VIII w. przed Chr. Jednak w odróżnieniu od wspomnianych ksiąg prorockich u Joela brakuje jakichkolwiek odniesień do bałwochwalstwa, które miało miejsce w czasach monarchii, do najazdu Asyryjczyków na Izrael oraz do antagonizmu pomiędzy Jerozolimą a Samarią. Podkreślenie ważności kultu i roli kapłanów kierujących wspólnotą (Jl 1,9.13; 2,17), brak wzmianki o królu i prorokach, zaliczenie Greków w poczet nieprzyjaciół Izraela (Jl 4,6) oraz cytaty lub aluzje do proroków: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Amosa, Abdiasza, Zachariasza i Malachiasza pozwalają datować proroctwo Joela na koniec V lub początek IV w. przed Chr. Kult opisany przez Joela unaocznia sytuację, jaka miała miejsce po reformie religijnej Ezdrasza (Jl 1,9.13; 2,14), a sposób ukazania Jerozolimy pozwala twierdzić, że Joel zna miasto takim, jakie było po odbudowie dokonanej przez Nehemiasza (Jl 2,7.9). Natomiast wzmianka o narodach (Jl 4), zwłaszcza zaś o mieszkańcach Tyru i Sydonu, świadczy o tym, że prorok zakończył swoją działalność przed kampanią Aleksandra Wielkiego. W związku z tym podaną wcześniej datę powstania Księgi Joela można sprecyzować, przyjmując, że był to początek pierwszej połowy IV w. przed Chr. Należy jednak zaznaczyć, że na podstawie niemal tych samych danych, lecz przy innej ich interpretacji, niektórzy przyjmują, że działalność Joela i powstanie jego księgi miały miejsce w okresie przed przesiedleniem Judejczyków do Babilonii (IX lub VIII w. przed Chr.).
Treść i teologia
Księga dzieli się na dwie, powiązane ze sobą części. W pierwszej z nich autor opisuje plagę szarańczy i wzywa do pokuty (Jl 1,1 – 2,17), a w drugiej umieszcza zapowiedź sądu i zbawienia (Jl 2,18 – 4,21). Część pierwsza ma charakter historyczny i nawiązuje do plagi szarańczy, która nawiedziła kraj i w połączeniu z trwającą suszą sprowadziła klęskę głodu (Jl 1,1 – 2,11). Prorok obiecuje Izraelitom, że jeśli szczerze się nawrócą, to Bóg ulituje się nad nimi i przywróci urodzaj ich ziemiom. W drugiej części Joel kreśli obraz eschatologicznego sądu i zbawienia (Jl 3,1 – 4,21). Będzie to dzień, w którym Bóg dokona sądu nad narodami. Dzień Pana to jednak nie tylko dzień grozy, ale także dzień radości, ponieważ Bóg wyleje na wszystkich Izraelitów swojego Ducha i obdarzy ich charyzmatycznymi darami (Jl 3,1-5).
Księga Joela, chociaż liczy zaledwie cztery rozdziały, pod wieloma względami jest dziełem niezwykłym i wyjątkowym. Jej oryginalność polega na bezpośrednim przejściu od rzeczywistości ziemskiej – ataku szarańczy, do nadprzyrodzonej, jaką jest zapowiadany Dzień Pana. Zgodność opisu klęski ze szczegółami towarzyszącymi rzeczywistej inwazji szarańczy wskazuje na to, że prorok nawiązuje do współczesnych sobie wydarzeń, za pomocą których kreśli obraz przyszłego sądu Bożego. Klęski nawiedzające naród kierują jego myśli do ponownego odczytania historycznych wydarzeń w perspektywie eschatologicznej. Dlatego spadające na kraj nieszczęścia stały się dla Joela okazją, aby wezwać cały naród do pokuty i modlitwy. Ponieważ w tekście księgi obie perspektywy nakładają się na siebie, a prorok posługuje się niemal wyłącznie językiem symbolicznym i obrazowym, trudno rozróżnić, co należy odczytywać dosłownie, a co jest tylko przenośnią, służącą opisaniu rzeczywistości duchowej i eschatologicznej.
Myśl teologiczna Joela koncentruje się wokół wydarzenia Dnia Pana, które odnajdujemy w obu częściach księgi (Jl 1,15; 2,1.11; 3,4; 4,15). Temat Dnia Pana był jednym z głównych tematów nauczania prorockiego ST, ale w żadnej księdze ST nie został on potraktowany tak szeroko jak w Księdze Joela. Prorok ukazuje ten dzień jako specjalną interwencję Boga w rzeczywistość historyczną, a jednocześnie zapowiada go jako wydarzenie eschatologiczne. Joel, wzywając do powszechnej lamentacji, pokazuje, że należy pokładać nadzieję w Bogu, który jest miłosierny i odpowie na wołanie swojego ludu. Plaga, a zatem sąd i kara, może być bowiem odwrócona poprzez szczere nawrócenie i pokutę. Wówczas Dzień Pana przybierze dla Izraelitów zupełnie inną postać. Będzie to dzień odpłaty dla wrogów ludu Bożego. Tych, którzy popełniali zbrodnie wobec Izraela, spotka podobny los (Jl 4,1-8), a nawet całkowite unicestwienie (Jl 4,19.21).
Joel ukazuje Boga jako Pana całej natury. Jest Mu poddany świat ożywiony i nieożywiony (Jl 2,19n; 3,3n; 4,15n). Użyte przez proroka apokaliptyczne obrazy są przywołaniem dawnych wydarzeń związanych z Wyjściem z Egiptu i objawieniem się Boga na Synaju. W ten sposób Joel podkreśla, że Bóg, nieustannie obecny pośród swojego ludu, jest zawsze gotów do udzielenia mu pomocy. Skutkiem Bożej interwencji będzie czas szczególnej pomyślności i urodzaju (Jl 4,17n.20).