Nadejście Dnia Pana

2¹Dmijcie w róg na Syjonie! Krzyczcie na mojej świętej górze!

Niech zadrżą wszyscy mieszkańcy kraju,

gdyż nadchodzi Dzień Pana,

bliski już jest;

²dzień ciemności i mroku,

dzień burzy i nawałnicy.

Jak zorza poranna, tak się rozciąga po górach

lud liczny i mocny.

Równego jemu nie było od wieków

i po nim nigdy już nie będzie.

³Przed nim ogień pożerający,

a za nim palący płomień.

Ziemia, co dotąd była jak rajski ogród,

po jego przejściu stanie się pustynią.

Nikt wtedy nie ocaleje.

⁴Ich wygląd podobny do koni, a pędzą jak jeźdźcy,

⁵jak łoskot kół rydwanów,

co jadą po górskich szczytach,

jak trzask płomienia ognia,

co pali ściernisko –

wojsko potężne,

gotowe do walki.

⁶Ze strachu przed nimi zadrżą narody

i wszystkie twarze pobledną.

⁷Biegną jak żołnierze,

jak wojownicy, którzy wdzierają się na mury,

każdy z nich idzie wyznaczoną drogą

i nie zbacza ze swojej ścieżki.

⁸Jeden drugiemu nie przeszkadza,

każdy idzie swoim szlakiem.

Nawet zbrojny opór

nie łamie ich szyków.

⁹Napadają na miasto i zdobywają mury,

na domy się wdrapują,

jak złodzieje wchodzą oknami.

¹⁰Przed nimi drży ziemia,

trzęsą się niebiosa,

ciemność spowija słońce i księżyc,

a gwiazdy tracą swą jasność.

¹¹Pan wydaje rozkaz swojemu wojsku;

bardzo liczny jest Jego obóz

i pilni wykonawcy Jego poleceń.

Bowiem Dzień Pana

jest wielki i pełen grozy.

Któż go przetrwa?

Ponowne wezwanie do pokuty

¹²A zatem jeszcze teraz – wyrocznia Pana :

„Nawróćcie się do Mnie całym sercem,

przez post, płacz i lament.

¹³Rozdzierajcie jednak wasze serca, a nie szaty!

Nawróćcie się do Pana , waszego Boga!

Bo On jest litościwy i miłosierny,

nieskory do gniewu i bogaty w miłosierdzie;

lituje się na widok nieszczęścia.

¹⁴Kto wie, może ulituje się

i pozostawi po sobie błogosławieństwo plonów,

na ofiary pokarmowe i płynne

dla Pana, waszego Boga?

¹⁵Dmijcie w róg na Syjonie,

ogłoście święty post,

zwołajcie zebranie!

¹⁶Zbierzcie lud,

zwołajcie święte zgromadzenie,

wezwijcie starców,

zbierzcie dzieci i niemowlęta!

Niech wyjdzie oblubieniec ze swojej komnaty

i oblubienica ze swojego pokoju!.

¹⁷Między przedsionkiem a ołtarzem

niechaj płaczą kapłani, słudzy Pana!

Niech mówią:

„Przebacz, Panie, Twojemu ludowi.

Nie wydawaj na pośmiewisko Twego dziedzictwa,

nie pozwól, aby panowały nad nim ludy.

Czemu mają mówić między narodami:

«Gdzie jest ich Bóg»?”.

Zapowiedzi sądu i zbawienia

Ustanie plagi

¹⁸Wtedy obudziła się w Panu zazdrość do Jego ziemi

i okazał litość swojemu ludowi.

¹⁹Pan odpowiedział swojemu ludowi:

„Oto daję wam zboże, moszcz i oliwę,

byście się nimi nasycili,

i już nie pozwolę, aby narody z was szydziły.

²⁰Oddalę od was najeźdźcę z północy,

wypędzę go do ziemi jałowej i spustoszonej:

jego przednią straż ku morzu wschodniemu,

tylną zaś – ku morzu zachodniemu.

Pozostanie po nim zaduch i zgnilizna,

bo uczynił wiele złego”.

Obraz obfitości

²¹Nie bój się, ziemio!

Raduj się i wesel,

bo Pan uczynił wielkie rzeczy!

²²Nie bójcie się, dzikie zwierzęta,

bo już się zieleni pastwisko na stepie,

drzewa rodzą owoce,

a drzewo figowe i krzew winny owocują obficie.

²³Weselcie się, synowie Syjonu,

radujcie się Panem, waszym Bogiem,

bo dał wam zbawienny deszcz:

deszcz jesienny i deszcz wiosenny,

który wylał na was obficie jak dawniej.

²⁴Klepiska napełnią się zbożem,

a tłocznie będą opływały moszczem i oliwą.

²⁵Tak wynagrodzę wam lata,

gdy żerowały szarańcza i gąsienica,

świerszcze i koniki polne – to moje wielkie wojsko,

które wysłałem przeciw wam.

²⁶Wtedy będziecie mogli najeść się do syta

i chwalić będziecie imięPana, waszego Boga,

który uczynił wam wielkie rzeczy.

A lud mój już nigdy nie dozna zawstydzenia.

²⁷I poznacie, że Ja jestem pośród Izraela,

że Ja, Pan, jestem waszym Bogiem i nie ma innego.

A lud mój już nigdy nie dozna zawstydzenia.

Dmijcie w róg – dźwięk rogu był znakiem ostrzegającym o najeździe nieprzyjaciela (np. Jr 4,5; Ez 33,3.6; Oz 5,8; Am 3,6) lub innym niebezpieczeństwie (np. Iz 18,3; Jr 4,5; Oz 8,1). Oznajmiał także początek uroczystości świeckich i religijnych (np. Lb 10,1-10; Jl 2,15). Tutaj chodzi o ostrzeżenie przed zbliżającym się zagrożeniem.

wszyscy mieszkańcy kraju – chociaż ostrzeżenie płynie z Jerozolimy, to niebezpieczeństwo dotyczy całego kraju. Wydarzenie zapowiadane przez proroka ma charakter powszechny.

dzień burzy i nawałnicy – nawiązanie do ciemności jako charakterystyki Dnia Pana zostało zaczerpnięte z So 1,15. Takie przedstawienie wszechmocy Boga bierze swój początek z Jego objawienia na Synaju (Wj 19,9.6; 20,21). Inni prorocy, mówiąc o objawieniu się Boga, często posługiwali się terminami odnoszącymi się do spektakularnych zjawisk przyrodniczych, takich jak wichury, burze, trzęsienia ziemi (np. Na 1,3-7).

rajski ogród… stanie się pustynią – w tekstach prorockich ST występują zapowiedzi, w których kolejność jest odwrotna: pustynia stanie się ogrodem Eden (np. Iz 51,3), co stanowi zapowiedź przyszłego odnowienia i błogosławieństwa dla Jerozolimy. Odwrócenie obrazów przejętych z tradycji prorockiej odgrywa ważną rolę w całej Księdze Joela. Podobnym przykładem jest Jl 4,10, gdzie prorok, mówiąc o przekuwaniu sierpów na oszczepy, odwraca obrazy zaczerpnięte z Iz 2,4 i Mi 4,3.

Nikt wtedy nie ocaleje – przywołując w w. 3 obraz ogrodu Eden, do którego podobne były miasta Sodoma i Gomora (Rdz 13,10), prorok chce ukazać wielką moc niszczycielską Bożego gniewu. W czasie zagłady Sodomy i Gomory Bóg ocalił Lota i jego córki (Rdz 19,24-29).

Powraca tutaj obraz niszczycielskiej plagi szarańczy, która niczym złodziej wdziera się do domów przez okna.

ciemność spowija… jasność – bardzo realistyczny opis nalotu szarańczy, której chmara unosząca się w powietrzu przesłania słońce, księżyc i gwiazdy (Iz 13,10; Ez 32,7).

Znaki mające wyrażać autentyczne nawrócenie.

Rozdzieranie szat było znakiem publicznego żalu i goryczy. Księga Joela zawiera trzy wezwania do publicznej pokuty (Jl 1,13n; 2,12n.15-17).

Werset 13 jest komentarzem proroka, który powtarza i interpretuje słowo Boga.

Kto wie – wyrażenie często stosowane w retoryce biblijnej ST (np. 2Sm 12,22; Est 4,14; Jon 3,9).

Człowiek przestawał być dzieckiem w wieku trzynastu lat. Dzieci nie miały obowiązku uczestniczenia w zgromadzeniach liturgicznych.

Także nowożeńcy mają obowiązek stawić się na świętym zgromadzeniu. Takiej konieczności nie było nawet w przypadku wojny (Pwt 24,5).

dziedzictwo – chodzi o Izraela, który jako lud wybrany jest szczególną własnością Boga (Wj 19,6).

Gdzie jest… Bóg? – pytanie retoryczne spotykane w ST (np. Ps 42,4.11; 79,10; 115,2; Mi 7,10), było skierowane w formie modlitewnej do Boga, aby objawił swoją potęgę wobec obcych narodów.

najeźdźca z północy – wyrażenie, które w tekstach proroków ST oznaczało ogólnie nieprzyjaciela. Najczęściej najazdy wrogów na Izraela następowały z kierunku północnego (np. Jr 1,13-15; 4,6; 6,1; 50,3.9; 51,48; Ez 26,7; 38,6.15; 39,2).

ziemia... spustoszona – prawdopodobnie jest to aluzja do Pustyni Arabskiej, w stronę której wiatr znosił chmarę szarańczy.

morze wschodnie – chodzi o Morze Martwe.

morze zachodnie – chodzi o Morze Śródziemne.

synowie Syjonu – chodzi o mieszkańców Jerozolimy. Syjon – zob. Słownik.

deszcz jesienny… wiosenny – w języku hebr. istnieje kilka określeń na deszcz, który najczęściej jest postrzegany jako dobrodziejstwo zesłane przez Boga (np. Pwt 11,14; Hi 29,23; Jr 5,24; Oz 6,3). Deszcz jesienny, zwany także wczesnym, oraz wiosenny, zwany późnym, pojawiają się na początku (październik – listopad) i przy końcu (kwiecień) okresu deszczowego. Deszcz jesienny, po letniej spiekocie, przygotowywał glebę pod orkę i zasiew, wiosenny natomiast umożliwiał dojrzewanie zbóż.

moszcz – zob. Jl 1,10+.

szarańcza… koniki polne – występują tu te same cztery określenia szarańczy co w Jl 1,4, ale w innej kolejności.

SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.

NERKI.

POKARMOWA OFIARA - jej podstawą były produkty spożywcze, np. oliwa, mąka (Kpł 2). Nie można było jednak składać produktów kwaszonych ani miodu (Kpł 2,11). Ofiarę tę składano zazwyczaj razem z ofiarą krwawą. Część ofiary pokarmowej palono na ołtarzu, a reszta stawała się własnością kapłanów. Stanowiła ona element codziennej ofiary składanej w świątyni przez najwyższego kapłana (Kpł 6) oraz ofiary przebłagalnej ubogich (Kpł 5,11-13).

ZGROMADZENIE (hebr. kahal, gr. ekklesia) - termin odnoszący się do wspólnoty ludzi jednoczących się ze względu na wspólne pochodzenie lub ze względu na wspólny cel. Pierwotnie termin zgromadzenie dotyczył powszechnego zwołania mężczyzn z Izraela w celu stawienia czoła wrogowi lub wyruszenia na wyprawę wojenną (np. Lb 10,7). Sygnałem nakazującym zebranie się w oznaczonym miejscu był dźwięk trąby. Wielokrotnie w Piśmie Świętym (szczególnie w Wj, Lb, Pwt, 1-2Krn) zgromadzeniem nazywany jest cały Izrael. Po instytucjonalizacji kultu świątynnego hebr. termin kahal przybrał także znaczenie religijne i określał wspólnotę ludu zwołanego, aby oddawać cześć Bogu. Kościół jako wspólnota ludzi wierzących jest określany w NT mianem ekklesia (najbliższy gr. odpowiednik hebr. kahal), czyli ‘zgromadzenie ludu Nowego Przymierza’. Kościół jest więc postrzegany jako nowy Lud Boży zwołany przez Boga. Najpełniejszym urzeczywistnieniem tego zwołania jest zgromadzenie eucharystyczne (np. 1Kor 11,17-34).

IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.

JEZUS.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

Nadejście Dnia Pana
Joel wzywa do obwieszczenia całemu krajowi nadejścia Dnia Pana (w. 1), po czym przechodzi do opisu jego realizacji. Dokonuje tego, ponownie wykorzystując symboliczny obraz ataku szarańczy, która niczym świetnie zorganizowana i bezwzględna armia atakuje i zdobywa miasto. Najazd tej potężnej armii, której nikt i nic nie jest w stanie zatrzymać, budzi ogromne przerażenie, ogarniające cały kosmos (w. 10). Moc Boga, objawiającą się w niezwykłych zjawiskach przyrodniczych, porównano do wojska, którym On dowodzi (Joz 5,3-15; Ha 3,8-15). Działanie Boga ma ściśle określony cel, jakim jest dokonanie sądu nad światem i ludźmi.

Ponowne wezwanie do pokuty
W obliczu nadchodzącego Dnia Pana Joel wzywa lud do pokuty i nawrócenia, wierząc, że taka postawa może odwrócić gniew Boga. Najpierw przytacza słowa Boga (w. 12), następnie podaje ich interpretację (w. 13) i zachęca do ufnej wiary w Boże miłosierdzie (w. 14). Warunkiem otrzymania łaski miłosierdzia jest nawrócenie całego narodu. Ma ono się wyrażać w znakach zewnętrznych, ale przede wszystkim ma prowadzić do autentycznej przemiany wewnętrznej, która będzie polegać na radykalnej zmianie sposobu myślenia i działania. Największym nieporozumieniem jest pozorna pokuta i nawrócenie, które skupiają się na zewnętrznych znakach, a nie sięgają do motywów postępowania ludzkiego. Takie zakłamanie jest wyrazem daleko posuniętej demoralizacji, ale też głupoty, która wyraża się w fałszywym przekonaniu, że Boga można oszukać. Opisując naturę Boga, który jest litościwy, nieskory do gniewu i bogaty w miłosierdzie (w. 13), Joel budzi w swoich słuchaczach nadzieję na uzyskanie przebaczenia. Retoryczne pytanie: Kto wie, może się ulituje? podkreśla przekonanie, że oczekiwane przebaczenie, jeśli nastąpi, będzie wyłącznie owocem Bożego miłosierdzia, a nie skutkiem ludzkich zabiegów (Ps 130,3n). Joel ma nadzieję nie tylko na łaskę przebaczenia grzechów, ale także na całkowite odwrócenie klęski i przywrócenie urodzaju, który zapewni plony na oﬁarę (w. 14). Każe zwołać święte zgromadzenie, które będzie mieć charakter uroczystej liturgii pokutnej sprawowanej w świątyni. Swoim zasięgiem ma ono objąć cały naród: kapłanów, starców, ludzi młodych, a nawet dzieci. Prorok podaje wzór modlitwy, jaką kapłani mają zanosić w imieniu całego narodu (w. 17). Zawiera ona prośbę, mającą wzbudzić litość Boga, oraz odwołanie się do szczególnej miłości, jaką obdarza On swój lud. Z jej powodu Bóg, jeśli taka będzie Jego wola, nie dopuści do tego, aby naród wybrany stał się pośmiewiskiem dla pogan. Drwina z Izraelitów byłaby w rzeczywistości szydzeniem z ich Boga. Kiedy Bóg ulituje się nad swoim ludem, objawi swoją chwałę również na oczach pogan.

Ustanie plagi
Bóg jest zazdrosny o swój lud i o ziemię zamieszkiwaną przez Izraelitów, którą im dał i w której w szczególny sposób On sam jest obecny. Zazdrosna miłość Boga jest tak wielka, że nie chce On pamiętać grzechów Izraela i odwraca zesłane na niego klęski oraz zsyła karę na każdego, kto uciska i hańbi Jego lud. Kochający Bóg obiecuje przez swojego proroka, że ześle na spustoszoną ziemię obﬁtość zboża, moszczu i oliwy (w. 19), czyli trzech najbardziej podstawowych składników pożywienia. Bóg pragnie, aby Jego lud był syty i cieszył się, żyjąc w obﬁtości. Błogosławieństwo i dostatek w Izraelu będą bowiem dla innych narodów znakiem potęgi Boga.

Obraz obﬁtości
Prorok Joel wzywa Izraelitów do radości, która powinna zająć miejsce dotychczasowych lamentów i narzekań. Źródłem tej radości będzie obﬁte błogosławieństwo Boże, które zstąpi na całą ziemię Izraela i wszystko, co na niej żyje. Bóg, który wcześniej zesłał plagę szarańczy i klęskę suszy, teraz odwróci wszelkie nieszczęścia. Wszystko, co zostało zniszczone przez owady i suszę, na nowo rozkwitnie pełnią życia. Przekleństwo, które dotknęło ziemię, żyjące na niej rośliny i zwierzęta, a także ludzi, zamieni się w błogosławieństwo, ponieważ Bóg, okazując miłosierdzie i wynagradzając czas niedoli, objawi swoją wielkość i potęgę. To Boże działanie ma ostatecznie przekonać Izraelitów, że jest tylko jeden Pan, zawsze obecny pośród swojego ludu, i nie pozwoli, aby spotkała go krzywda (w. 27).

Księga Joela

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Imię Joel oznacza ‘Jahwe jest Bogiem’ i jest często spotykane w ST (1Sm 8,2; 1-2 Krn). Prorok ten znany jest jedynie ze swojej księgi, która nie zawiera żadnych danych o jego pochodzeniu, z wyjątkiem imienia ojca – Petuel (Jl 1,1). Z treści księgi wynika, że Joel był Judejczykiem i działał w Jerozolimie (Jl 2,1.15; 3,5). Pozostawał w bliskim związku ze środowiskiem świątynnym, być może pochodził z rodu kapłańskiego lub, co jest bardziej prawdopodobne, lewickiego. Był człowiekiem wykształconym i odznaczał się talentem poetyckim, co widać w bogatym języku, stosowaniu metafor, paralelizmów, kompozycji symetrycznych i wyszukanych figur stylistycznych. Ton jego wypowiedzi ma charakter mowy liturgicznej, wręcz pokutnej (Jl 1,14-20; 2,12-17). Autor umiejętnie wykorzystuje wcześniejsze proroctwa ST: Izajasza, Ezechiela, Amosa, Abdiasza i Zachariasza. Styl wypowiedzi, jak i podejmowane tematy, mające silne zabarwienie eschatologiczne i apokaliptyczne, wskazują, że proroctwo zawarte w księdze pochodzi od jednej osoby, a redakcyjne uzupełnienia występują bardzo rzadko.

Trudno określić dokładną datę powstania Księgi Joela, ponieważ nie znajdujemy w niej żadnych wyraźnych odniesień do ówczesnych wydarzeń historycznych. W jej tytule brak wzmianki o królach, za których panowania prorok działał, jak ma to miejsce w wielu innych księgach prorockich ST. Opis plagi szarańczy, który pojawia się na początku księgi, nie pomaga w ustaleniu kontekstu historycznego, gdyż zjawisko to w starożytnym Izraelu nie było niczym nadzwyczajnym. Umieszczenie proroctwa Joela w kanonie ksiąg biblijnych pomiędzy Księgą Ozeasza a Księgą Amosa przez długi czas było traktowane jako dowód na to, że pochodzi ona z VIII w. przed Chr. Jednak w odróżnieniu od wspomnianych ksiąg prorockich u Joela brakuje jakichkolwiek odniesień do bałwochwalstwa, które miało miejsce w czasach monarchii, do najazdu Asyryjczyków na Izrael oraz do antagonizmu pomiędzy Jerozolimą a Samarią. Podkreślenie ważności kultu i roli kapłanów kierujących wspólnotą (Jl 1,9.13; 2,17), brak wzmianki o królu i prorokach, zaliczenie Greków w poczet nieprzyjaciół Izraela (Jl 4,6) oraz cytaty lub aluzje do proroków: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Amosa, Abdiasza, Zachariasza i Malachiasza pozwalają datować proroctwo Joela na koniec V lub początek IV w. przed Chr. Kult opisany przez Joela unaocznia sytuację, jaka miała miejsce po reformie religijnej Ezdrasza (Jl 1,9.13; 2,14), a sposób ukazania Jerozolimy pozwala twierdzić, że Joel zna miasto takim, jakie było po odbudowie dokonanej przez Nehemiasza (Jl 2,7.9). Natomiast wzmianka o narodach (Jl 4), zwłaszcza zaś o mieszkańcach Tyru i Sydonu, świadczy o tym, że prorok zakończył swoją działalność przed kampanią Aleksandra Wielkiego. W związku z tym podaną wcześniej datę powstania Księgi Joela można sprecyzować, przyjmując, że był to początek pierwszej połowy IV w. przed Chr. Należy jednak zaznaczyć, że na podstawie niemal tych samych danych, lecz przy innej ich interpretacji, niektórzy przyjmują, że działalność Joela i powstanie jego księgi miały miejsce w okresie przed przesiedleniem Judejczyków do Babilonii (IX lub VIII w. przed Chr.).

Treść i teologia

Księga dzieli się na dwie, powiązane ze sobą części. W pierwszej z nich autor opisuje plagę szarańczy i wzywa do pokuty (Jl 1,1 – 2,17), a w drugiej umieszcza zapowiedź sądu i zbawienia (Jl 2,18 – 4,21). Część pierwsza ma charakter historyczny i nawiązuje do plagi szarańczy, która nawiedziła kraj i w połączeniu z trwającą suszą sprowadziła klęskę głodu (Jl 1,1 – 2,11). Prorok obiecuje Izraelitom, że jeśli szczerze się nawrócą, to Bóg ulituje się nad nimi i przywróci urodzaj ich ziemiom. W drugiej części Joel kreśli obraz eschatologicznego sądu i zbawienia (Jl 3,1 – 4,21). Będzie to dzień, w którym Bóg dokona sądu nad narodami. Dzień Pana to jednak nie tylko dzień grozy, ale także dzień radości, ponieważ Bóg wyleje na wszystkich Izraelitów swojego Ducha i obdarzy ich charyzmatycznymi darami (Jl 3,1-5).

Księga Joela, chociaż liczy zaledwie cztery rozdziały, pod wieloma względami jest dziełem niezwykłym i wyjątkowym. Jej oryginalność polega na bezpośrednim przejściu od rzeczywistości ziemskiej – ataku szarańczy, do nadprzyrodzonej, jaką jest zapowiadany Dzień Pana. Zgodność opisu klęski ze szczegółami towarzyszącymi rzeczywistej inwazji szarańczy wskazuje na to, że prorok nawiązuje do współczesnych sobie wydarzeń, za pomocą których kreśli obraz przyszłego sądu Bożego. Klęski nawiedzające naród kierują jego myśli do ponownego odczytania historycznych wydarzeń w perspektywie eschatologicznej. Dlatego spadające na kraj nieszczęścia stały się dla Joela okazją, aby wezwać cały naród do pokuty i modlitwy. Ponieważ w tekście księgi obie perspektywy nakładają się na siebie, a prorok posługuje się niemal wyłącznie językiem symbolicznym i obrazowym, trudno rozróżnić, co należy odczytywać dosłownie, a co jest tylko przenośnią, służącą opisaniu rzeczywistości duchowej i eschatologicznej.

Myśl teologiczna Joela koncentruje się wokół wydarzenia Dnia Pana, które odnajdujemy w obu częściach księgi (Jl 1,15; 2,1.11; 3,4; 4,15). Temat Dnia Pana był jednym z głównych tematów nauczania prorockiego ST, ale w żadnej księdze ST nie został on potraktowany tak szeroko jak w Księdze Joela. Prorok ukazuje ten dzień jako specjalną interwencję Boga w rzeczywistość historyczną, a jednocześnie zapowiada go jako wydarzenie eschatologiczne. Joel, wzywając do powszechnej lamentacji, pokazuje, że należy pokładać nadzieję w Bogu, który jest miłosierny i odpowie na wołanie swojego ludu. Plaga, a zatem sąd i kara, może być bowiem odwrócona poprzez szczere nawrócenie i pokutę. Wówczas Dzień Pana przybierze dla Izraelitów zupełnie inną postać. Będzie to dzień odpłaty dla wrogów ludu Bożego. Tych, którzy popełniali zbrodnie wobec Izraela, spotka podobny los (Jl 4,1-8), a nawet całkowite unicestwienie (Jl 4,19.21).

Joel ukazuje Boga jako Pana całej natury. Jest Mu poddany świat ożywiony i nieożywiony (Jl 2,19n; 3,3n; 4,15n). Użyte przez proroka apokaliptyczne obrazy są przywołaniem dawnych wydarzeń związanych z Wyjściem z Egiptu i objawieniem się Boga na Synaju. W ten sposób Joel podkreśla, że Bóg, nieustannie obecny pośród swojego ludu, jest zawsze gotów do udzielenia mu pomocy. Skutkiem Bożej interwencji będzie czas szczególnej pomyślności i urodzaju (Jl 4,17n.20).