Wylanie Ducha Pana

31A po tym wszystkim wyleję mojego Ducha na każde stworzenie.

Będą prorokować wasi synowie i wasze córki,

starcy wasi będą mieli sny,

a młodzieńcy – widzenia.

2Także na sługi i służebnice

w tych dniach wyleję mojego Ducha.

Znaki towarzyszące nadejściu Dnia Pana

3Uczynię cuda na niebie i na ziemi:

krew, ogień i słupy dymu.

4Słońce zmieni się w ciemność,

a księżyc w krew,

zanim nadejdzie Dzień Pana,

dzień wielki i wspaniały.

Powszechne zbawienie

5Każdy jednak, kto wezwie imieniaPana , zostanie zbawiony,

bo na górze Syjon i w Jerozolimie będzie wybawienie –

jak powiedział Pan.

I ocaleją wezwani przez Pana.


sny – w starożytności na całym Bliskim Wschodzie uważano, że sny są środkiem, za pomocą którego Bóg komunikuje się z człowiekiem. Aby właściwie zinterpretować sny i odczytać zawartą w nich wolę Boga, potrzeba mądrości pochodzącej od Niego (Rdz 40,8; 41,16; Dn 2,19-23).


widzenia – w taki sposób Bóg komunikował się z prorokami, udzielając im pouczeń i objawiając przyszłość (Am 7,1-9; 8,1-3; 9,1-4; Za 1,7 – 6,8). Według przepowiedni Joela ta forma poznawania woli Bożej stanie się udziałem wszystkich ludzi.


cuda – wyrażenie stosowane wielokrotnie w Piśmie Świętym jako określenie cudownych wydarzeń związanych z Wyjściem Izraelitów z Egiptu (np. Wj 4,21; 11,10; Ps 78,43; 105,5.27; Jr 32,20n).


ogień – zob. Jl 1,19+.


KREW - substancja uważana za siedlisko życia (Kpł 17,11), a nawet utożsamiana z życiem (Rdz 9,5). W myśl prawa starotestamentowego każdy, kto z premedytacją przelewa ludzką krew, musi ponieść karę śmierci (np. Lb 35,16-21; Pwt 19,11-13.21). Zabójstwo człowieka uważane było za sprzeciw wobec Boga, dawcy życia. Prawo zakazywało również spożywania krwi zwierząt (np. Kpł 17,12-14; Pwt 12,15n). Krew miała swoje zastosowanie w żydowskich obrzędach liturgicznych. Używano jej do skrapiania ołtarzy i przy obrzędzie ustanawiania kapłanów (Wj 29,15n.19-21). Jako symbol życia była darem ofiarnym składanym Bogu jako zadośćuczynienie za popełnione grzechy (Kpł 17,11). W pełni skuteczną ofiarą niweczącą ludzki grzech była krew Jezusa przelana na krzyżu. Jest to krew Nowego Przymierza, dzięki której dokonuje się ostateczne pojednanie człowieka z Bogiem (np. Mk 14,24). Od Ostatniej Wieczerzy, podczas której Jezus ustanowił sakrament Eucharystii, wierzący w Niego gromadzą się na ucztach eucharystycznych, na których spożywają chleb i wino, które po konsekracji stają się Ciałem i Krwią Chrystusa (np. 1Kor 10,16; 11,23-26). Zob.

DUSZA.

IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.

JEZUS.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

Wylanie Ducha Pana
Przedstawiany przez proroków ST Dzień Pana ma dwa wymiary: karę i zbawienie. Początkiem zbawienia będzie wylanie Ducha Pana. Wydarzeniu temu, które obejmie cały kosmos, będą towarzyszyć niezwykłe znaki: krew, ogień, słupy dymu, zaćmienia słońca i księżyca. Wszystko to dokona się na Syjonie, czyli w Jerozolimie, dokładnie tam, gdzie wcześniej miał miejsce sąd nad światem. Wyrażenie wyleję Ducha mojego (w. 1) wskazuje na Jego Boże pochodzenie i obrazowo ukazuje, że Boży Duch będzie przenikać człowieka, dotykając wszystkich jego zdolności, podobnie jak woda wnika w ziemię (Am 5,8; 9,6). Dar Ducha Bożego uzdalnia ludzi do podejmowania dzieł, które można wykonać tylko za pomocą łaski Bożej. Dlatego Bóg udzielał go ludziom powołanym do specjalnych zadań: Mojżeszowi, aby wyprowadził lud z Egiptu (Lb 11,16n.24-29), sędziom, aby wyzwalali Izraela z ucisku potężnych państw ościennych (Sdz 3,10; 11,29; 15,14), królom (1Sm 10,5n) i przede wszystkim prorokom, którzy przekazywali ludziom Jego wolę. Teraz prorok zapowiada, że dar ten stanie się udziałem wszystkich ludzi. Zestawiając synów i córki (w. 1), prorok usuwa tradycyjny podział, który wiązał się z uprzywilejowaniem męskich potomków w obdarowywaniu dobrami. Podobnie w przypadku starców i młodzieńców (w. 1) oraz sług i służebnic (w. 2), którzy staną się uczestnikami życia religijnego na równi z wolnymi. Wylanie Ducha na wszystkich oznacza więc zniesienie tradycyjnych podziałów, dokonywanych ze względu na płeć, wiek oraz kondycję społeczną. Dar Ducha wiąże się ze szczególnym uzdolnieniem do pełnienia misji prorockiej. Wszyscy Izraelici otrzymają specjalne objawienia poprzez sny i wizje. Dotychczas był to przywilej zastrzeżony jedynie dla proroków. Po wylaniu Ducha na cały lud wszyscy będą mogli bezpośrednio komunikować się z Bogiem. Otrzymanie daru Ducha Bożego oznacza wewnętrzną, głęboką i trwałą przemianę człowieka, nowe życie w Bogu. Ta bezpośrednia bliskość Boga i człowieka będzie realizacją idei, towarzyszącej pierwszemu Przymierzu, według której Izrael miał być królestwem kapłanów i ludem świętym (Wj 19,6). Proroctwo Joela o wylaniu Ducha zostało zacytowane w Dz 2,17-21, co wskazuje, że spełniło się ono w wydarzeniu Zesłania Ducha Świętego. Święty Paweł zwraca uwagę na uniwersalne i jednoczące wszystkich działanie tego Ducha (1Kor 12,13; por. Ga 3,27n; 6,15), zaakcentowane już przez proroka Joela.


Znaki towarzyszące nadejściu Dnia Pana
Dar Ducha ustanawia na świecie zupełnie nową rzeczywistość – Boży porządek, którego potwierdzeniem są niezwykłe znaki, zawsze towarzyszące objawieniu się Boga. Jego przyjście na ziemię powoduje reakcję całej natury: drży niebo i ziemia, góry rwą się ze swych posad, cofają się Jordan i morze (Sdz 5,4n; Ps 114). Najbardziej czytelnymi znakami są ogień i obłok (Wj 19). Joel dodaje do nich jeszcze ciemność i krew. Opisy lub tylko wspomnienia o zaćmieniach słońca są częstym motywem w apokaliptyce Starego i Nowego Testamentu, a także w literaturze apokryficznej. Jedne teksty mówią, że w dniu zbawienia światło słoneczne stanie się siedmiokrotnie silniejsze (Iz 30,26), inne natomiast zapowiadają, że wobec objawionej na Syjonie chwały Boga słońce się zawstydzi (Iz 24,23), a w Dzień Pana zaćmi się ono od samego wschodu (Iz 13,10; Am 8,9). W końcu nie tylko utraci całkowicie swoją jasność, ale przestanie być nawet potrzebne, bo wszystkich będzie oświecać sam Bóg (Iz 60,19n; Ap 21,23; 22,5). Prorok Joel wspomina o zaćmieniu trzykrotnie jako o znaku nadejścia Dnia Pana (Jl 2,10; 3,4; 4,15). W świetle wyżej przedstawionych obrazów tworzy się interesujące połączenie. Zaćmienie słońca może być zapowiedzią chwały Ludu Bożego: słońce nie będzie potrzebne, bo sam Bóg będzie światłem, natomiast dla narodów pogańskich będzie to zapowiedź sądu i kary (Am 5,18-20; So 1,14-18; Za 14,4-7). Krew, która w kontekście nadejścia Dnia Pana pojawia się tylko u Joela, wyraża grozę, jaka towarzyszyć będzie Bożemu sądowi nad światem.


Powszechne zbawienie
Po budzących grozę obrazach ukazujących nadejście Dnia Pana Joel dopowiada swoją własną refleksję, odnoszącą się do możliwości uniknięcia konsekwencji gniewu Bożego. Dodaje tu do teologii Dnia Pana nowy element. Według niego będzie to nie tylko dzień gniewu, sądu i kary (Jl 1,15; 2,1n.11), ale także dzień wybawienia. Jedynym sposobem dostąpienia tej łaski jest wzywanie imienia Pana (w. 5). Wyrażenie to oznacza oddawanie czci Bogu i prośbę o pomoc (np. Rdz 4,26; Ps 80,19). Każdy, kto z wiarą będzie prosił Boga o ratunek, będzie zbawiony.

Księga Joela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię Joel oznacza ‘Jahwe jest Bogiem’ i jest często spotykane w ST (1Sm 8,2; 1-2 Krn). Prorok ten znany jest jedynie ze swojej księgi, która nie zawiera żadnych danych o jego pochodzeniu, z wyjątkiem imienia ojca – Petuel (Jl 1,1). Z treści księgi wynika, że Joel był Judejczykiem i działał w Jerozolimie (Jl 2,1.15; 3,5). Pozostawał w bliskim związku ze środowiskiem świątynnym, być może pochodził z rodu kapłańskiego lub, co jest bardziej prawdopodobne, lewickiego. Był człowiekiem wykształconym i odznaczał się talentem poetyckim, co widać w bogatym języku, stosowaniu metafor, paralelizmów, kompozycji symetrycznych i wyszukanych figur stylistycznych. Ton jego wypowiedzi ma charakter mowy liturgicznej, wręcz pokutnej (Jl 1,14-20; 2,12-17). Autor umiejętnie wykorzystuje wcześniejsze proroctwa ST: Izajasza, Ezechiela, Amosa, Abdiasza i Zachariasza. Styl wypowiedzi, jak i podejmowane tematy, mające silne zabarwienie eschatologiczne i apokaliptyczne, wskazują, że proroctwo zawarte w księdze pochodzi od jednej osoby, a redakcyjne uzupełnienia występują bardzo rzadko.
Trudno określić dokładną datę powstania Księgi Joela, ponieważ nie znajdujemy w niej żadnych wyraźnych odniesień do ówczesnych wydarzeń historycznych. W jej tytule brak wzmianki o królach, za których panowania prorok działał, jak ma to miejsce w wielu innych księgach prorockich ST. Opis plagi szarańczy, który pojawia się na początku księgi, nie pomaga w ustaleniu kontekstu historycznego, gdyż zjawisko to w starożytnym Izraelu nie było niczym nadzwyczajnym. Umieszczenie proroctwa Joela w kanonie ksiąg biblijnych pomiędzy Księgą Ozeasza a Księgą Amosa przez długi czas było traktowane jako dowód na to, że pochodzi ona z VIII w. przed Chr. Jednak w odróżnieniu od wspomnianych ksiąg prorockich u Joela brakuje jakichkolwiek odniesień do bałwochwalstwa, które miało miejsce w czasach monarchii, do najazdu Asyryjczyków na Izrael oraz do antagonizmu pomiędzy Jerozolimą a Samarią. Podkreślenie ważności kultu i roli kapłanów kierujących wspólnotą (Jl 1,9.13; 2,17), brak wzmianki o królu i prorokach, zaliczenie Greków w poczet nieprzyjaciół Izraela (Jl 4,6) oraz cytaty lub aluzje do proroków: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Amosa, Abdiasza, Zachariasza i Malachiasza pozwalają datować proroctwo Joela na koniec V lub początek IV w. przed Chr. Kult opisany przez Joela unaocznia sytuację, jaka miała miejsce po reformie religijnej Ezdrasza (Jl 1,9.13; 2,14), a sposób ukazania Jerozolimy pozwala twierdzić, że Joel zna miasto takim, jakie było po odbudowie dokonanej przez Nehemiasza (Jl 2,7.9). Natomiast wzmianka o narodach (Jl 4), zwłaszcza zaś o mieszkańcach Tyru i Sydonu, świadczy o tym, że prorok zakończył swoją działalność przed kampanią Aleksandra Wielkiego. W związku z tym podaną wcześniej datę powstania Księgi Joela można sprecyzować, przyjmując, że był to początek pierwszej połowy IV w. przed Chr. Należy jednak zaznaczyć, że na podstawie niemal tych samych danych, lecz przy innej ich interpretacji, niektórzy przyjmują, że działalność Joela i powstanie jego księgi miały miejsce w okresie przed przesiedleniem Judejczyków do Babilonii (IX lub VIII w. przed Chr.).
Treść i teologia
Księga dzieli się na dwie, powiązane ze sobą części. W pierwszej z nich autor opisuje plagę szarańczy i wzywa do pokuty (Jl 1,1 – 2,17), a w drugiej umieszcza zapowiedź sądu i zbawienia (Jl 2,18 – 4,21). Część pierwsza ma charakter historyczny i nawiązuje do plagi szarańczy, która nawiedziła kraj i w połączeniu z trwającą suszą sprowadziła klęskę głodu (Jl 1,1 – 2,11). Prorok obiecuje Izraelitom, że jeśli szczerze się nawrócą, to Bóg ulituje się nad nimi i przywróci urodzaj ich ziemiom. W drugiej części Joel kreśli obraz eschatologicznego sądu i zbawienia (Jl 3,1 – 4,21). Będzie to dzień, w którym Bóg dokona sądu nad narodami. Dzień Pana to jednak nie tylko dzień grozy, ale także dzień radości, ponieważ Bóg wyleje na wszystkich Izraelitów swojego Ducha i obdarzy ich charyzmatycznymi darami (Jl 3,1-5).
Księga Joela, chociaż liczy zaledwie cztery rozdziały, pod wieloma względami jest dziełem niezwykłym i wyjątkowym. Jej oryginalność polega na bezpośrednim przejściu od rzeczywistości ziemskiej – ataku szarańczy, do nadprzyrodzonej, jaką jest zapowiadany Dzień Pana. Zgodność opisu klęski ze szczegółami towarzyszącymi rzeczywistej inwazji szarańczy wskazuje na to, że prorok nawiązuje do współczesnych sobie wydarzeń, za pomocą których kreśli obraz przyszłego sądu Bożego. Klęski nawiedzające naród kierują jego myśli do ponownego odczytania historycznych wydarzeń w perspektywie eschatologicznej. Dlatego spadające na kraj nieszczęścia stały się dla Joela okazją, aby wezwać cały naród do pokuty i modlitwy. Ponieważ w tekście księgi obie perspektywy nakładają się na siebie, a prorok posługuje się niemal wyłącznie językiem symbolicznym i obrazowym, trudno rozróżnić, co należy odczytywać dosłownie, a co jest tylko przenośnią, służącą opisaniu rzeczywistości duchowej i eschatologicznej.
Myśl teologiczna Joela koncentruje się wokół wydarzenia Dnia Pana, które odnajdujemy w obu częściach księgi (Jl 1,15; 2,1.11; 3,4; 4,15). Temat Dnia Pana był jednym z głównych tematów nauczania prorockiego ST, ale w żadnej księdze ST nie został on potraktowany tak szeroko jak w Księdze Joela. Prorok ukazuje ten dzień jako specjalną interwencję Boga w rzeczywistość historyczną, a jednocześnie zapowiada go jako wydarzenie eschatologiczne. Joel, wzywając do powszechnej lamentacji, pokazuje, że należy pokładać nadzieję w Bogu, który jest miłosierny i odpowie na wołanie swojego ludu. Plaga, a zatem sąd i kara, może być bowiem odwrócona poprzez szczere nawrócenie i pokutę. Wówczas Dzień Pana przybierze dla Izraelitów zupełnie inną postać. Będzie to dzień odpłaty dla wrogów ludu Bożego. Tych, którzy popełniali zbrodnie wobec Izraela, spotka podobny los (Jl 4,1-8), a nawet całkowite unicestwienie (Jl 4,19.21).
Joel ukazuje Boga jako Pana całej natury. Jest Mu poddany świat ożywiony i nieożywiony (Jl 2,19n; 3,3n; 4,15n). Użyte przez proroka apokaliptyczne obrazy są przywołaniem dawnych wydarzeń związanych z Wyjściem z Egiptu i objawieniem się Boga na Synaju. W ten sposób Joel podkreśla, że Bóg, nieustannie obecny pośród swojego ludu, jest zawsze gotów do udzielenia mu pomocy. Skutkiem Bożej interwencji będzie czas szczególnej pomyślności i urodzaju (Jl 4,17n.20).