5Kiedy nocą przyjdą do ciebie złodzieje i rabusie,
jakże bardzo zostaniesz ograbiony!
Czyż nie zabiorą wszystkiego, co zechcą?
I kiedy zrywający winogrona przyjdą do ciebie,
czy pozostawią nawet jedno grono?
6Jakże dokładnie przeszukają Ezawa
i przetrząsną jego tajemne skarbce!
7Aż do granicy ścigać cię będą.
Wszyscy twoi sprzymierzeńcy cię zdradzą,
a twoi przyjaciele cię oszukają.
Ci, którzy twój chleb jedzą,
zastawią sidła na ciebie.
Brak mu roztropności!
Wina Edomitów i odpłata za ich zbrodnie
8W owym dniu
wygubię mędrców z Edomu
i uczonych z góry Ezawa –
wyroczniaPana .
9Przerażą się twoi wojownicy, Temanie,
i wycięci zostaną mieszkańcy góry Ezawa
z powodu zbrodni narodów.
10Z powodu przemocy wobec brata twojego, Jakuba,
okryjesz się hańbą i przepadniesz na wieki.
11Bo byłeś obecny,
gdy wrogowie kradli jego bogactwa,
a cudzoziemcy wkraczali w jego bramy
i o Jerozolimę rzucali losy.
Także ty brałeś w tym udział.
12Nie ciesz się, widząc brata w dniu jego nieszczęścia
i nie wyśmiewaj się z Judejczyków w dniu ich zagłady!
Nie mów zuchwale w dniu ich niedoli!
13Nie przekraczaj bramy mojego ludu w dzień jego klęski!
Nie ciesz się widokiem jego nieszczęścia!
W dzień jego klęski
nie wyciągaj rąk po jego bogactwa!
14Nie stawaj na skrzyżowaniach dróg,
aby zabijać jego uchodźców
ani nie wydawaj ocalałych w dniu niedoli!
Zapowiedź nadejścia Dnia Pana
Dzień Pana
15Bo zbliża się DzieńPana
przeciwko wszystkim narodom.
Jak ty postępowałeś, tak postąpią z tobą:
za swoje czyny otrzymasz odpłatę.
16Jak wy piliście na mojej świętej górze,
tak pić będą wszystkie narody bez końca:
pić będą bez wytchnienia
i znikną, jak gdyby ich nigdy nie było.
17Lecz na górze Syjon, która jest święta, będzie ocalenie.
Dom Jakuba zawładnie dziedzictwem tych, którzy go wydziedziczyli.
18Dom Jakuba będzie jak ogień,
a dom Józefa – jak płomień,
dom zaś Ezawa – jak słoma: spalą ją i zniszczą.
Nikt się nie uratuje z domu Ezawa,
ponieważ Pan tak powiedział.
Wywyższenie Izraela
19Mieszkańcy Negebu zajmą górę Ezawa,
mieszkańcy Szefeli – kraj Filistynów,
i posiądą ziemie Efraima i ziemie Samarii,
a Beniamin zajmie Gilead.
20Wygnańcy izraelscy, jak wojsko,
wezmą w posiadanie Kanaan aż do Sarepty,
wygnańcy zaś z Jerozolimy, którzy przebywają w Sefara,
posiądą miasta Negebu.
21I wkroczą ocaleni na górę Syjon,
aby panowaćnad górą Ezawa.
I tak nastanie królestwo Pana !
Widzenie – wyrażenie to jest ogólnym określeniem relacji Boga z prorokiem i przekazywania orędzia przez wizje, sny, a także słowne pouczenia (np. 1Sm 3,1; Ps 88,20).
mieszkanie… siedziba – aluzja do stolicy Edomitów, Petry, która była miastem wykutym w skałach.
Ezaw – Edomici byli potomkami Ezawa (Rdz 36,1; zob. Wprowadzenie).
twój chleb jedzą – wyrażenie oznaczające domowników i przyjaciół (Ps 41,10; Jr 38,22). Użyte przez Abdiasza określenia sugerują, że chodzi tu o narody, z którymi Edomici pozostawali w dobrych układach.
mędrcy – Edom słynął z wybitnych mędrców (Hi 2,11; Jr 49,7; Ba 3,22n).
góry Ezawa – wyrażenie określające górzysty kraj Edomu (Ab 9.19.21), który był także nazywany krajem Seiru lub górą Seiru (np. Rdz 32,4; 33,14.16; 36,8n; Pwt 2,4.5.12).
Teman – miejscowość położona w północnej części Edomu, choć tutaj oznacza prawdopodobnie cały kraj.
Jakub – chodzi o patriarchę Jakuba, który później otrzymał imię Izrael. Był on bratem Ezawa (Rdz 25,21-26). Tradycja biblijna wywodzi od nich dwa narody: Izraelitów i Edomitów. Rywalizacja i niezgoda między tymi braćmi, która miała początek już w łonie ich matki (Rdz 25,22n), jest obrazem ciągłych walk, jakie w historii miały miejsce pomiędzy Izraelem a Edomem.
jego – chodzi o Jakuba, czyli o Izraela (zob. Słownik).
rzucali losy – przysłowiowe wyrażenie oznaczające zdobywanie miasta.
nie wydawaj ocalałych – Edomici zajmowali się handlem niewolnikami. Ratujący się ucieczką mieszkańcy Jerozolimy łatwo mogli stać się ich łupem. Podobne oskarżenie kieruje przeciw Edomitom prorok Amos (Am 1,6.9).
Sentencja o charakterze mądrościowym, bardzo często rozumiana jako tekst kluczowy dla całej Księgi Abdiasza. Wyraża ona zasadę ius talionis, czyli prawa odwetu. Było ono wymierzone przeciwko tym, którzy się sprzeniewierzali Bogu i nie chcieli uznać Jego przykazań. Moment egzekucji tego prawa prorocy nazywali dniem pomsty lub rokiem odpłaty (Iz 34,8; 35,4; 61,2).
piliście – obraz picia z kielicha gniewu Bożego jest metaforą, ukazującą wymierzenie sprawiedliwości przez Boga (Ps 75,9).
święta góra – chodzi o Syjon (zob. Słownik).
Dom Jakuba… dom Józefa – wyrażenia te oznaczają tutaj odpowiednio Królestwo Południowe i Królestwo Północne (Am 5,6; Za 10,6).
Negeb – południowa część Judy.
góra Ezawa – zob. Ab 8+.
Szefela – urodzajna nizina położona pomiędzy górami Judy i równiną przybrzeżną Morza Śródziemnego.
ziemie Efraima i ziemie Samarii – czyli Królestwo Północne. Samaria – zob. Słownik.
Gilead – region położony w Zajordaniu (dzisiejsza Jordania), który rozciąga się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu.
Sarepta – miasto portowe położone na wybrzeżu fenickim, 12 km na południe od Sydonu i 22 km na północ od Tyru (1Krl 17,9; Łk 4,26).
panować – dosł. osądzić. Prawo do wydawania wyroków przysługiwało panującym (np. Wj 18,13-26; Sdz 12,7; 16,31; 1Krl 3,16-28).
panować – dosł. osądzić. Prawo do wydawania wyroków przysługiwało panującym (np. Wj 18,13-26; Sdz 12,7; 16,31; 1Krl 3,16-28).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
EDOM, EDOMICI - górzysta kraina rozciągająca się od Morza Martwego po zatokę Akaba, zamieszkana przez Edomitów, potomków Edoma-Ezawa, syna patriarchy Jakuba. Edomici przybyli z Pustyni Syro-arabskiej na przełomie XIV i XIII w. przed Chr. i zamieszkali po obu stronach doliny Araba na południe od potoku Zared (Lb 21,12) aż do zatoki Akaba. Skupili się w kilku niezależnych grupach, z których każda miała swojego władcę. W tekstach biblijnych Edom jest utożsamiany z ziemią Seir (Rdz 32,4; Sdz 5,4). Edomickie porty nad Morzem Czerwonym w Elat i Esjon-Geber oraz bogate złoża rudy przyczyniły się do dużego znaczenia Edomitów w ówczesnym handlu. Dawid podporządkował sobie Edomitów (2Sm 8,13-15), ale w połowie IX w. przed Chr. odzyskali oni niezależność. Mimo krótkich okresów ponownego podp orządkowania Edomu Izraelowi, zachował on suwerenność. W 552 r. przed Chr. ostatni król babiloński Nabonid najechał i zdobył Edom, który już nigdy się nie odrodził.
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
WYROCZNIA - w Piśmie Świętym jest to informacja lub przesłanie, które Bóg kieruje do człowieka lub do całej społeczności. Często wyrocznia jest odpowiedzią na postawione przez człowieka pytanie lub stanowi szczególną interwencję Boga, który objawiając swoją wolę, kieruje losami świata. W Piśmie Świętym mamy ukazane trzy sposoby otrzymywania wyroczni: 1) w czasie snu (np. Rdz 40,8nn; 1Sm 15,16; Mt 1,20-24); 2) pod wpływem natchnienia lub w widzeniu (np. 1Sm 8,21n; 9,17; Ez 2,1nn; Dz 9,10nn); 3) przez rzucanie losów (np. Wj 28,30; Joz 7,16nn; 1Sm 14,41nn; Dz 1,26). W ciągu dziejów Izraela istniały wyznaczone miejsca i osoby umożliwiające otrzymanie wyroczni od Boga. Szczególnymi przekazicielami Bożych wyroków byli charyzmatyczni prorocy. Władcy na dworach mieli zazwyczaj kogoś, kto przekazywał Bożą wolę i głos takiego człowieka brano pod uwagę na przykład w organizacji wypraw wojennych (np. 2Krn 18,3nn). Prawo zabraniało Żydom stosowania jakichkolwiek praktyk magicznych, którymi często posługiwali się ludzie przekazujący wyrocznie w społecznościach pogańskich. Bóg sam przekazywał swoje objawienie w sposób pewny i jednoznaczny i nie miało to nic wspólnego z praktyką magiczną czy wróżbiarską.
EDOM, EDOMICI - górzysta kraina rozciągająca się od Morza Martwego po zatokę Akaba, zamieszkana przez Edomitów, potomków Edoma-Ezawa, syna patriarchy Jakuba. Edomici przybyli z Pustyni Syro-arabskiej na przełomie XIV i XIII w. przed Chr. i zamieszkali po obu stronach doliny Araba na południe od potoku Zared (Lb 21,12) aż do zatoki Akaba. Skupili się w kilku niezależnych grupach, z których każda miała swojego władcę. W tekstach biblijnych Edom jest utożsamiany z ziemią Seir (Rdz 32,4; Sdz 5,4). Edomickie porty nad Morzem Czerwonym w Elat i Esjon-Geber oraz bogate złoża rudy przyczyniły się do dużego znaczenia Edomitów w ówczesnym handlu. Dawid podporządkował sobie Edomitów (2Sm 8,13-15), ale w połowie IX w. przed Chr. odzyskali oni niezależność. Mimo krótkich okresów ponownego podp orządkowania Edomu Izraelowi, zachował on suwerenność. W 552 r. przed Chr. ostatni król babiloński Nabonid najechał i zdobył Edom, który już nigdy się nie odrodził.
WYROCZNIA - w Piśmie Świętym jest to informacja lub przesłanie, które Bóg kieruje do człowieka lub do całej społeczności. Często wyrocznia jest odpowiedzią na postawione przez człowieka pytanie lub stanowi szczególną interwencję Boga, który objawiając swoją wolę, kieruje losami świata. W Piśmie Świętym mamy ukazane trzy sposoby otrzymywania wyroczni: 1) w czasie snu (np. Rdz 40,8nn; 1Sm 15,16; Mt 1,20-24); 2) pod wpływem natchnienia lub w widzeniu (np. 1Sm 8,21n; 9,17; Ez 2,1nn; Dz 9,10nn); 3) przez rzucanie losów (np. Wj 28,30; Joz 7,16nn; 1Sm 14,41nn; Dz 1,26). W ciągu dziejów Izraela istniały wyznaczone miejsca i osoby umożliwiające otrzymanie wyroczni od Boga. Szczególnymi przekazicielami Bożych wyroków byli charyzmatyczni prorocy. Władcy na dworach mieli zazwyczaj kogoś, kto przekazywał Bożą wolę i głos takiego człowieka brano pod uwagę na przykład w organizacji wypraw wojennych (np. 2Krn 18,3nn). Prawo zabraniało Żydom stosowania jakichkolwiek praktyk magicznych, którymi często posługiwali się ludzie przekazujący wyrocznie w społecznościach pogańskich. Bóg sam przekazywał swoje objawienie w sposób pewny i jednoznaczny i nie miało to nic wspólnego z praktyką magiczną czy wróżbiarską.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
DZIEŃ PANA, DZIEŃ PAŃSKI - zwrot często stosowany w Piśmie Świętym na oznaczenie mającego nastąpić w przyszłości tryumfu Boga nad Jego nieprzyjaciółmi. Wówczas Bóg objawi pełnię swojego panowania i chwały oraz dokona ostatecznego sądu. Wybranych obdarzy życiem wiecznym, a tych, którzy odrzucili Jego miłość, stosownie ukarze. Początkowo w wyobrażeniach Izraelitów Dzień Pana wiązał się z majestatycznym nadejściem Boga i objawieniem Jego chwały wszystkim mieszkańcom ziemi. Miał to być także czas wywyższenia samego Izraela, wzrostu jego potęgi i znaczenia politycznego. Liczne teksty prorockie ukazują negatywny charakter Dnia Pana jako wydarzenia objawiającego gniew Boży i powszechną katastrofę (Iz 13,4-6; Jl 2,2-9; Za 14,1-3). Dlatego do charakterystycznych zjawisk towarzyszących mu należą: ogień (Iz 10,16; 65,5), burza (Iz 28,2; 30,30), wstrząsy nieba i ziemi (Ez 38,19; Ag 2,21n), potop (Jr 47,2-7), susza (Ez 30,12), głód (Jl 1,10-12), zniszczenie wszystkich bożków (So 1,4), zaćmienia (Iz 5,30; Am 8,9; So 1,15), a nawet katastroficzne wydarzenia, które położą kres istnieniu świata (Jl 3,1-4.21; Za 14,1-21). To wszystko podkreśla osobisty udział Boga w wydarzeniach tego czasu, a także ich powszechny charakter. W NT Dzień Pana to dzień Chrystusa. Dotyczy on nie tylko Żydów, ale wszystkich narodów, i zbiegnie się w czasie z powtórnym przyjściem Jezusa na ziemię (Paruzją). Zmartwychwstanie Jezusa, jako tryumf Boga nad śmiercią i szatanem, uprzedza w czasie jego nadejście. Od momentu Zmartwychwstania Dzień Pana jest nie tylko oczekiwanym wydarzeniem końca świata, ale także rzeczywistością dokon ującą się w życiu każdego, kto wierzy w Chrystusa. Przybliżanie się Dnia Pana widoczne jest w przemianie ludzi, którzy upodobniają się do Jezusa, pełnią Jego wolę, stają się synami światłości (1Tes 5,2-5) i już na ziemi mają udział w królestwie Bożym. Dniem Pana nazywana jest również niedziela, dzień poświęcony na modlitwę i odpoczynek, upamiętniający Zmartwychwstanie Chrystusa i przypominający zapowiedź Jego powtórnego przyjścia.
SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.
JEROZOLIMA.
JAKUB
(hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA.
FILISTEA, FILISTYNI - terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.
KANAAN, KANANEJCZYCY - starożytna nazwa kraju położonego na obszarze dzisiejszego Izraela i Libanu. Dotychczas nie ustalono dokładnych granic starożytnego Kanaanu (Rdz 10,19). Zanim Izraelici pojawili się na tych terenach pod koniec XIII w. przed Chr., żyły tam różne plemiona (ok. 30) skupione wokół większych miast (Rdz 10,15-18; 15,19-21; Wj 3,8.17; 13,5; Pwt 7,1; 20,17; Joz 3,10). Każde plemię miało swojego władcę i rywalizowało z sąsiadami. Ludność zamieszkująca Kanaan zajmowała się głównie rolnictwem, a także żeglarstwem i kupiectwem. Religia Kananejczyków była ściśle związana z codziennym rytmem życia. Koncentrowała się wokół kultu płodności. W Biblii mieszkańcy Kanaanu zasadniczo są ukazywani w negatywnym świetle (np. Rdz 9,18-27; Dn 13,56nn). Chociaż Izraelici gardzili nimi jako ludnością podbitą (Sdz 1,28), to jednak pod względem rozwoju cywilizacyjnego wiele zawdzięczają kulturze kananejskiej.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.
JEROZOLIMA.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
Tytuł księgi Księga Abdiasza rozpoczyna się tytułem, który różni się jednak swoją konstrukcją od wprowadzeń do innych ksiąg prorockich (np. Jr 1,1; Am 1,1; Mi 1,1). Wymieniono jedynie imię proroka, brak natomiast jakiejkolwiek wzmianki na temat jego pochodzenia i czasu, w którym działał. Treścią księgi jest widzenie (w. 1), które obejmuje całość nauczania proroka. Sama postać Abdiasza pozostaje jednak nieznana.
Wyrok przeciwko Edomowi
Wyrocznia przeciwko Edomowi rozpoczyna się od charakterystycznej dla nauczania proroków wypowiedzi: To powiedział (w. 1), która ma uwierzytelnić ich boskie posłannictwo. Słowa Abdiasza mają charakter mowy wygłaszanej przy końcu procesu sądowego, w której prorok zapowiada ostateczny wyrok i karę, jaka spadnie na Edom. Powodem gniewu Boga jest pycha Edomitów, która wynikała przede wszystkim z poczucia bezpieczeństwa, jakie gwarantowało im naturalne położenie ich miast w trudno dostępnych górach. Edomici nabrali również błędnego przekonania, że górują nad innymi narodami także w sensie politycznym. W rzeczywistości jednak Edom był bardzo małym krajem, który na Bliskim Wschodzie nie miał większego znaczenia ani politycznego, ani gospodarczego. Przez proroka Abdiasza Bóg przypomina Edomitom o ich małości i braku znaczenia, a także wskazuje na swoją potęgę, z którą niczego nie można porównać. Dlatego wyrok, który ma upokorzyć Edom za jego pychę, ma charakter absolutny. Bóg objawia się jako potężny Władca, który decyduje o losach świata, a wobec Jego mocy i potęgi wszystko, co ludzkie, okazuje się kruche i znikome. Istotnym tłem wyroczni przeciwko Edomitom jest fakt ich ciągłych zatargów z Królestwem Południowym (Judą). Edomici wykorzystywali niemal każdą okazję, aby działać na szkodę Judy. Prorok nie tyle widzi w tych działaniach zamach na suwerenność polityczną i gospodarczą Królestwa Południowego, ile przede wszystkim upatruje w nich występowanie Edomitów przeciwko Bogu, który wybrał Izraela na swój lud. Postępowanie Edomitów musi więc być ukarane, aby ich pycha i zaślepienie zostały poskromione i objawiła się chwała Boga, który jest Panem całej ziemi.
Zagłada Edomu
Po bardzo ogólnej zapowiedzi kary, jaka spadnie na Edom (Ab 4), prorok podaje jej szczegółowy opis. Edom zostanie napadnięty przez wrogów, którzy przyjdą niespodziewanie, dokonają wielkiego spustoszenia i zrabują tyle, ile zdołają unieść. Mieszkańcy miast nie zdołają niczego przed nimi ukryć. Zniszczenie Edomu będzie więc miało charakter całkowitego upokorzenia. Ostatecznie od Edomitów odwrócą się także te narody, które dotąd uważali oni za swoich przyjaciół i sprzymierzeńców.
Dzień Pana
Zapowiadana kara, która spadnie na Edom, wiąże się z bliskim nadejściem Dnia Pana. Wydarzenie to należy rozumieć jako sąd władającego całym światem Boga nad obcymi narodami, a więc także nad Edomem. Bezpośrednim skutkiem Dnia Pana będzie kara dla ciemiężycieli Izraela, której wykonawcą będą sami pokrzywdzeni. Abdiasz wyraźnie zapowiada, że sąd i kara będą się odbywać zgodnie z prawem odwetu (ius talionis). Bóg posłuży się ludźmi, w tym przypadku narodem izraelskim, aby dokonać odwetu za zbrodnie dokonane na Jego ludzie. Dlatego dom Jakuba i dom Józefa (w. 18), czyli cały Izrael, staną się w ręku Boga narzędziem zemsty, ogniem pożerającym, który strawi Edom. Będzie to kara dla ludu, który przyczynił się do upadku Izraela i zburzenia Jego świątyni. W obliczu tej straszliwej kary jedynym miejscem schronienia będzie góra Syjon. Tam Izraelici znajdą ratunek. Ocaleni na Syjonie staną się zaczątkiem odnowionego i zjednoczonego ludu Izraela.
Wywyższenie Izraela Księga Abdiasza kończy się zapowiedzią odnowy i wywyższenia Izraela, który odzyska swoje ziemie i znacznie powiększy własne terytorium. Miejscowości, które zajmą Izraelici, leżą w krajach sąsiednich Izraela, otaczających go z czterech stron. Potęga Izraela, za którą stoi moc Boża, będzie promieniować z Syjonu na cztery strony świata, obejmując także kraje pogańskie. Zajęcie góry Syjon przez odnowiony lud wybrany okaże się zapowiedzią panowania, czyli sądu, jaki dokona się nad Edomem. Góra Ezawa, która w Ab 3 była obrazem pychy Edomitów, zostanie upokorzona i podporządkowana władzy Izraelitów. Lud Boży ponownie jest tutaj ukazany jako narzędzie w ręku Boga. W Jego imieniu wymierzył karę swoim ciemiężycielom, a teraz będzie nimi władał, pieczętując Boże panowanie nad światem. Tryumf nad Edomem jest więc w istocie zwycięstwem samego Boga, który w ten sposób objawia swoją moc i potwierdza, że to On decyduje o losach świata.
Księga Abdiasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię Abdiasz oznacza ‘sługa Jahwe’ i jest dość często spotykane w ST. Księga Abdiasza nie zawiera jednak żadnych informacji o proroku. Na podstawie jego wypowiedzi można stwierdzić jedynie, że swoje mowy wygłaszał w czasie nabożeństw pokutnych odprawianych w rocznicę zburzenia Jerozolimy. Wiodącym tematem księgi jest potępienie zbrodni, których na Izraelu dopuścili się Edomici. To jedyny kontekst pozwalający na podjęcie próby ustalenia czasu działalności Abdiasza.
Relacje pomiędzy Edomem i Izraelem zawsze były bardzo napięte, a nawet wrogie. Zapowiedzią takiego stanu rzeczy była już nienawiść Ezawa do Jakuba – bliźniaczych braci, od których pochodzą oba narody (Rdz 25,23; 27,41). Pierwszy konflikt pomiędzy potomkami Jakuba i Ezawa miał miejsce w czasie wędrówki Izraelitów przez pustynię. Edomici nie pozwolili wówczas Izraelitom na przejście przez swoje terytorium (Lb 20,14-21). Późniejsze konflikty przybrały na sile w czasach króla Dawida, który chcąc powiększyć granice własnego królestwa, zdobył Edom (2Sm 8,13-14). Za czasów Salomona Edomici bezskutecznie próbowali odzyskać utracone tereny (1Krl 11,25). Uzyskali wolność dopiero w połowie IX w. przed Chr., podczas panowania Jorama (2Krl 8,20-22). Wykorzystując słabość Judy, w 586 r. przed Chr. przyłączyli się do Babilończyków atakujących Jerozolimę. Zaostrzyło to jeszcze bardziej wzajemną niechęć Judejczyków do Edomitów, która trwała także po powrocie Izraelitów z niewoli i w czasie odbudowy murów Jerozolimy.
Z powodu bogatej historii wojen i utarczek pomiędzy Izraelem i Edomem trudno jednoznacznie określić, do jakiego okresu odwołuje się prorok. Wskazuje się dwa wydarzenia, podczas których Edomici okazali się szczególnie wrogimi sąsiadami Izraela. Pierwsze to uniezależnienie się Edomu od Królestwa Południowego (Juda) za panowania króla Jorama. Zakładając, że Księga Abdiasza odwołuje się do tego właśnie wydarzenia, można by sugerować, że powstała ona w IX w. przed Chr. i jest nie tylko najstarszym zapisem nauczania prorockiego w ST, ale także jedną ze starszych ksiąg ST. Obecnie jednak powszechnie przyjmuje się tezę, że tłem wystąpienia Abdiasza było zdobycie Jerozolimy przez Nabuchodonozora w 586 r. przed Chr. Edomici przyłączyli się wówczas do wojska babilońskiego, przy czym wykazali się szczególnym okrucieństwem (Ps 137,7; Lm 4,21; Ez 25,12). Zajęli także południowe tereny Królestwa Południowego, co miało miejsce pod koniec pierwszej połowy VI w. przed Chr. (Ez 35,10-12). Żywiołowy i dramatyczny ton wypowiedzi Abdiasza pozwala przypuszczać, że był on naocznym świadkiem tych wydarzeń. Możemy zatem przyjąć, że jego księga powstała około połowy VI w przed Chr.
Treść i teologia
Księga Abdiasza jest najkrótszą księgą w całym ST, liczy zaledwie 21 wersetów. Składa się z serii krótkich wyroczni przeciwko Edomowi (ww. 1-14) oraz jednej ogólnej wyroczni skierowanej przeciwko wszystkim narodom (ww. 15n), po której następuje zapowiedź tryumfu i wywyższenia Izraela (ww. 17-21). Język, jakim posługuje się prorok, charakteryzuje się plastycznymi i barwnymi obrazami, a także sugestywnymi porównaniami oraz metaforami. Styl przemówienia jest żywy dzięki zastosowaniu trybu rozkazującego, w postaci gróźb i nagan, które wyrażają żal i ból nad Jerozolimą, a także gniew wobec najeźdźców. Księgę cechuje subtelna forma rytmiczna, która podkreśla wyrazistość wypowiedzi. Prorok posługuje się także alegorią: Edom symbolizuje wszystkich wrogów Izraela, a sąd i zemsta dokonane na zasadzie prawa odwetu (ius talionis) mają dotknąć wszystkich nieprzyjaciół. Księgę cechuje duża spójność przez zastosowanie paralelizmów wyrazowych (np. Ab 9 z 14; 14 z 18). Na tej podstawie można przypuszczać, że została napisana przez jednego autora, którym jest prorok Abdiasz. Księga Abdiasza dzieli się na trzy części: 1) grzech Edomu i zapowiedź kary (Ab 1-14); 2) zapowiedź nadejścia Dnia Pana (Ab 15-18); 3) zapowiedź wywyższenia Izraela (Ab 19-21).
Myśl teologiczna Abdiasza koncentruje się głównie na temacie sądu Bożego, jaki dokona się nad Edomem, oraz na zbawieniu, które stanie się udziałem Izraela. Te dwa wydarzenia będą objawieniem Bożej sprawiedliwości. Ci, którzy dopuścili się bratobójstwa i złamali podstawowe prawa odnoszące się do relacji międzyludzkich, muszą wziąć odpowiedzialność za swoje czyny. Dlatego Bóg wymierzy karę Edomowi nie tylko jako Władca Izraela, który pomści krzywdy swojego ludu, ale także jako ten, który stoi na straży prawa moralnego i panuje nad wszystkimi narodami. Kara dokona się na zasadzie stosowanego wówczas prawa odwetu, co oznacza, że będzie ona adekwatna do popełnionej zbrodni (Ab 15b). Prawo to, choć dzisiaj wydaje się zbyt rygorystyczne, zostało jednak w pozytywnej formie powtórzone przez Chrystusa: Wszystko więc, co chcielibyście, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie. Tego bowiem wymaga Prawo i Prorocy (Mt 7,12).
Abdiasz, oskarżając Edom i inne narody, wykorzystuje temat Dnia Pana, któremu będzie towarzyszył sąd nad narodami. Zapowiada, że będzie to dzień gniewu Bożego skierowanego przeciw obcym narodom. Lud Boży dozna natomiast podwójnego wywyższenia: stanie się wykonawcą Bożego wyroku, a więc zatryumfuje nad swoimi wrogami (Ab 18), a ponadto święta góra Syjon okaże się dla Izraelitów miejscem szczególnego schronienia (Ab 17). Zgromadzenie to będzie początkiem nowego, zjednoczonego ludu. Wyzwolony Izrael pokona swoich nieprzyjaciół i posiądzie wiele ziem, dzięki czemu nie tylko poszerzy swoje terytorium, ale także odbuduje pozycję pośród innych narodów i zapewni sobie dostatek. Wizja nowego królestwa, ukazana przez Abdiasza, jest bardzo niedoskonała, nacechowana odwetem i nacjonalizmem. Niemniej ukazuje ona tryumf sprawiedliwości nad ludzką pychą i zachłannością. Chrystus ukaże tę sprawiedliwość jako istotny rys królestwa Bożego (Mt 5,6), a przez swoje powtórne przyjście ustanowi ją na zawsze (Mt 25,46).
Księga Abdiasza rozpoczyna się tytułem, który różni się jednak swoją konstrukcją od wprowadzeń do innych ksiąg prorockich (np. Jr 1,1; Am 1,1; Mi 1,1). Wymieniono jedynie imię proroka, brak natomiast jakiejkolwiek wzmianki na temat jego pochodzenia i czasu, w którym działał. Treścią księgi jest widzenie (w. 1), które obejmuje całość nauczania proroka. Sama postać Abdiasza pozostaje jednak nieznana.