5Chociaż wszystkie narody postępują swoimi drogami,
każdy w imię swojego boga,
to my jednak będziemy postępować
w imięPana, naszego Boga,
na zawsze i na wieki!
Ratunek dla Syjonu
6W tym dniu – wyroczniaPana –
zbiorę chromych, zgromadzę rozproszonych
i tych, z którymi obszedłem się surowo.
7Chromych uczynię resztą,
a rozproszonych potężnym narodem.
Pan będzie królował nad nimi na górze Syjon,
od tej pory na zawsze.
8Słuchaj, Wieżo Trzody,
Twierdzo córki Syjonu:
Powróci do ciebie dawne panowanie i władza,
córko Jeruzalem.
Inwokacja do Syjonu
9Dlaczego teraz tak głośno krzyczysz?
Czy nie ma u ciebie króla?
Czy zginął twój władca,
że chwytają cię bóle jak rodzącą?
10Wij się i jęcz z bólu, córko Syjonu,
jak rodząca kobieta!
Bo teraz będziesz musiała opuścić miasto
i zamieszkać na odludziu.
Do Babilonu się udasz.
Tam zostaniesz ocalona,
tam Pan cię wykupi z rąk twoich nieprzyjaciół.
11Lecz teraz zebrały się przeciwko tobie
liczne narody. Mówią one:
„Niech będzie zbezczeszczona,
niech nasze oko nasyci się widokiem Syjonu”.
12Lecz one nie znają zamysłów Pana
i nie rozumieją Jego planu:
On zebrał je jak snopy na klepisku.
13Wstań i młóć, córko Syjonu!
Zrobię ci róg z żelaza,
dam ci kopyta z brązu,
byś zdeptała wiele narodów,
abyś ich mienie przeznaczyła Panu,
ich bogactwo – Władcy całej ziemi.
14Przygotuj się do walki i zgromadź oddziały!
Oblężenie przeciwko nam przygotowano.
Rózgą będą bić w policzek
władcę Izraela.
przy końcu czasów – wyrażenie to odnosi się do czasów eschatologicznych (np. Jr 23,20; 30,24; Ez 38,16).
Góra świątyni – czyli wzniesienie Syjon w Jerozolimie.
pouczenie – chodzi nie tylko o prawo, ale także o wszelkie zasady moralne i religijne dane przez Boga.
winorośl i drzewo figowe – charakterystyczne dla krajobrazu biblijnego Izraela symbole obtości, dobrobytu i pokoju.
Wieża Trzody – nazwa miejscowości znanej z czasów Jakuba (Rdz 35,21). Tutaj oznacza jednak Jerozolimę jako twierdzę przypominającą stawiane na polach wieże, wokół których stada mogły się bezpiecznie paść.
Twierdza – hebr. Ofel jest zarazem nazwą jerozolimskiego wzgórza, na którym znajdował się pałac królewski.
dawne panowanie i władza – prawdopodobnie prorok ma na myśli czasy poprzedzające ustanowienie monarchii w Izraelu, kiedy to jedynym Władcą ludu był Bóg. Nie można jednak wykluczyć, że odnosi się do przywrócenia dawnego królestwa Dawida (Iz 1,26).
chwytają cię bóle jak rodzącą – częste w Biblii określenie ogromu nieuchronnego bólu wywołanego jakimś zagrożeniem, np. nieprzyjacielskim najazdem (Ps 48,7; Iz 13,8; Jr 6,24).
Do Babilonusię udasz – prawdopodobnie zdanie wtrącone później przez redaktora. W czasach Micheasza nie było jeszcze realnego zagrożenia ze strony Babilończyków.
snopy na klepisku – w Izraelu jednym ze sposobów młócenia było rozrzucenie snopów na klepisku, przez które przeganiano woły. Wykruszały one ziarno z kłosów, tratując je kopytami.
bić w policzek – znak zniewagi (np. Hi 16,10; Lm 3,30; Mt 26,67).
JAKUB
(hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA.
DROGA - w Piśmie Świętym termin ten ma często znaczenie symboliczne. Zwykle oznacza wzorzec postępowania Boga (Iz 55,8n) i ludzi (Ps 1,6). Słowem tym posługuje się również biblijna literatura mądrościowa, której autorzy zachęcają do wyboru drogi, która prowadzi do życia i przestrzegają przed błędną drogą prowadzącą do śmierci (np. Pwt 30,15-20; Ps 119,1; Prz 4,19; Mt 7,13n). Lud Izraela, mający swoje korzenie w koczowniczych plemionach, rozumiał swoją historię jako wędrówkę, jako nieustanne bycie w ”drodze” zapoczątkowane przez Abrahama. W NT słowo to nabiera jeszcze bardziej specyficznego znaczenia. Jezus siebie samego nazywa drogą prowadzącą do Ojca (J 14,6). Każdy, kto łączy się z Chrystusem, otrzymuje nowe życie (Hbr 10,20). Jednym z pierwszych określeń tworzącej się wspólnoty chrześcijan był zwrot zwolennicy tej drogi (np. Dz 9,2).
SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.
JEROZOLIMA.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
SĘDZIA, SĘDZIOWIE - określenie odnoszące się w ST do przywódców rodów poszczególnych plemion izraelskich po ich osiedleniu się w Kanaanie, a przed nastaniem monarchii. Działali mniej więcej w okresie od 1200 do 1000 r. przed Chr. Pełnili nie tylko funkcje sędziowskie, ale sprawowali faktyczną władzę nad plemionami. W Księdze Sędziów wymienia się sześciu tzw. wielkich sędziów, ukazując ich jako charyzmatycznych przywódców i wybawców Izraela, na których spoczywał duch Boży. Zaliczono do nich Deborę, Baraka, Otniela, Gedeona, Ehuda oraz Jeftego. W ich gronie nie znalazł się Samson, bohater walk z Filistynami, chociaż w księdze poświęcono mu aż cztery rozdziały (Sdz 13 - 16). Oprócz tego w Księdze Sędziów znajdujemy wzmianki o sześciu innych tzw. mniejszych sędziach, którzy nie byli postaciami charyzmatycznymi, lecz stali na straży przestrzegania prawa Bożego w powierzonych im plemionach. W Piśmie σwiętym słowa sędzia używa się również w znaczeniu szerszym. Odnosi się ono np. do Mojżesza jako pośrednika przymierza między Bogiem i Jego ludem. Sędziami nazywano także królów oraz najwyższych urzędników państwowych. Uważano, że ich władza pochodzi od Boga, który jest sędzią świata (Rdz 18,25). Sposób postępowania sędziów regulowały specjalne kodeksy. Musieli oni odznaczać się przede wszystkim uczciwością i bezstronnością w wydawanych przez siebie orzeczeniach (np. Wj 23,1-9; Kpł 19,15n; Pwt 17,8-13).
PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.
ARKA PRZYMIERZA.
IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.
JEZUS.
WYROCZNIA - w Piśmie Świętym jest to informacja lub przesłanie, które Bóg kieruje do człowieka lub do całej społeczności. Często wyrocznia jest odpowiedzią na postawione przez człowieka pytanie lub stanowi szczególną interwencję Boga, który objawiając swoją wolę, kieruje losami świata. W Piśmie Świętym mamy ukazane trzy sposoby otrzymywania wyroczni: 1) w czasie snu (np. Rdz 40,8nn; 1Sm 15,16; Mt 1,20-24); 2) pod wpływem natchnienia lub w widzeniu (np. 1Sm 8,21n; 9,17; Ez 2,1nn; Dz 9,10nn); 3) przez rzucanie losów (np. Wj 28,30; Joz 7,16nn; 1Sm 14,41nn; Dz 1,26). W ciągu dziejów Izraela istniały wyznaczone miejsca i osoby umożliwiające otrzymanie wyroczni od Boga. Szczególnymi przekazicielami Bożych wyroków byli charyzmatyczni prorocy. Władcy na dworach mieli zazwyczaj kogoś, kto przekazywał Bożą wolę i głos takiego człowieka brano pod uwagę na przykład w organizacji wypraw wojennych (np. 2Krn 18,3nn). Prawo zabraniało Żydom stosowania jakichkolwiek praktyk magicznych, którymi często posługiwali się ludzie przekazujący wyrocznie w społecznościach pogańskich. Bóg sam przekazywał swoje objawienie w sposób pewny i jednoznaczny i nie miało to nic wspólnego z praktyką magiczną czy wróżbiarską.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
RESZTA, RESZTA IZRAELA - pojęcie biblijne odnoszące się do tej części narodu wybranego, która dochowała wierności Bogu i dzięki temu zostanie uchroniona od kary Bożej. W ciągu dziejów znaczenie tego pojęcia bardzo się zmieniało. Dla proroków działających przed przesiedleniem Izraelitów do Babilonii, które nastąpiło w 586 r. przed Chr., resztą byli ci, którzy przeżyli najazdy wrogów, a także ci, którzy ocaleją na końcu czasów (Mi 4,6nn). Dla proroków nauczających po przesiedleniu resztą byli ci, którzy mieli wrócić do ojczyzny. Z czasem pojęcie to nabierało coraz bardziej teologicznego wymiaru i odnoszono je do tych, którzy zostaną odkupieni (So 3,11-20). W NT resztą, która na mocy ofiary Jezusa uniknie kary za grzechy, jest wspólnota wierzących - Kościół (Rz 11,5).
SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.
JEROZOLIMA.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.
JEROZOLIMA.
BABILON, BABILONIA (hebr. babel, akad. bab ili - ‘brama boga’) - akadyjska nazwa największego miasta Mezopotamii. W Piśmie Świętym słowo to oznacza zarówno państwo babilońskie [nazywane również Szinear (np. Rdz 11,2; Iz 11,11) lub krajem Chaldejczyków (np. Iz 23,13; Jr 24,5)], jak również jego stolicę - Babilon. Państwo to leżało na terenie dzisiejszego Iraku, między Eufratem i Tygrysem, i było zasiedlone przez semickich Sumerów i Akadyjczyków. Najstarsze ślady osiadłego życia w Babilonii sięgają szóstego tysiąclecia przed Chr. Państwo babilońskie powstało na tych terenach w XIX w. przed Chr. Położenie na północnym krańcu obszarów zalewowych Eufratu dawało Babilonowi możliwość kontrolowania głównych dróg handlowych na Bliskim Wschodzie. Najbardziej znanym królem z pierwszych wieków jego istnienia jest Hammurabi (1792-1750 przed Chr.), twórca słynnego kodeksu regulującego życie społeczne. Okres starobabiloński to również czas prężnego rozwoju na tym terenie literatury zapisywanej pismem klinowym i nauki, zwłaszcza astronomii i astrologii. W XVI w. przed Chr. Babilonia została zdobyta przez Chetytów i znalazła się pod panowaniem dynastii Kasztów. Nowy okres jej rozkwitu rozpoczął się w połowie VIII w. przed Chr. za panowania Nabonassara. Za twórcę państwa nowobabilońskiego uważa się Nabopolassara, króla Chaldejczyków (625-605 przed Chr.). Terytorium Babilonii obejmowało wówczas całą Azję Przednią, a jej stolica stała się naukowym i politycznym centrum starożytnego świata. Następca Nabopolassara Nabuchodonozor II (605-562 przed Chr.) zajął Judę i zburzył Jerozolimę wraz ze świątynią (587/586 r. przed Chr.), a ludność izraelską deportował do Babilonii. W 539 r. przed Chr. państwo babilońskie zostało podbite przez władcę perskiego, Cyrusa Wielkiego. Z rąk perskich tereny te przeszły pod panowanie helleńskie, a w końcu przypadły w udziale Seleucydom. Zauważa się liczne podobieństwa pomiędzy tekstami ST a literaturą babilońską i chaldejską.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
Nowa Jerozolima
Fragment ten rozpoczyna drugą część Księgi Micheasza, która w przeciwieństwie do pierwszej koncentruje się na obietnicach niosących nadzieję i radość. Wersety 1-3 w niemal identycznej formie występują w Iz 2,2-4 i być może stanowią fragment jakiegoś starszego hymnu, który został wykorzystany przez obu proroków. Jest to zapowiedź zgromadzenia wszystkich ludów w powszechnym królestwie sprawiedliwości i pokoju. Góra Syjon przewyższy godnością wszystkie inne wzniesienia (w. 1), ponieważ w czasach mesjańskich i eschatologicznych będzie miejscem kultu jedynego Boga, a nawrócone ludy całej ziemi uznają, że prawo i słowo Boga są najlepszym przewodnikiem dla każdego człowieka. Konsekwencją takiego nawrócenia będzie powszechny pokój, czego wymownym znakiem może być przerobienie narzędzi wojennych na rolnicze (w. 3). Obraz ten jest wyraźnym nawiązaniem do pierwszego polecenia danego przez Boga człowiekowi, by czynił sobie ziemię poddaną (Rdz 1,28n). Micheasz zachęca swój lud, by już teraz – nie czekając na czasy przyszłe – zaczął żyć zgodnie z wolą Boga, stając się przykładem dla pogan. Zapowiedź ta znalazła swoje wypełnienie w Chrystusie, który okazał pełne posłuszeństwo woli Bożej (J 6,38; 19,30), a wywyższony na krzyżu, przyciąga do siebie wszystkie narody (J 3,14; 12,32). Dzięki Niemu każdy człowiek może poznać prawdziwego Boga i Jego wolę (J 12,45).
Ratunek dla Syjonu
Prorok nawiązuje do obrazów pasterskich użytych już w Mi 2,12n i podkreślających troskę Boga o swoją trzodę. Z ich pomocą zapowiada powrót Izraelitów z wygnania i wzrost potęgi narodu. Lud schroni się w Jerozolimie jak w twierdzy, gdzie pod czujnym okiem samego Pana jako Pasterza i Króla będzie żył bezpiecznie.
Inwokacja do Syjonu
Wizja pomyślnej przyszłości przeplata się z ponurą rzeczywistością najazdu wojsk nieprzyjacielskich i trwogi ogarniającej nawet przywódców państwa. Podobnie jak rodząca kobieta nie może uniknąć czekającego ją cierpienia, tak mieszkańcy Jerozolimy nie będą w stanie oprzeć się potędze nieprzyjaciela i na długie lata zostaną wysiedleni ze swojego miasta. Prorok przekonuje jednak, że obecne cierpienia są konieczną drogą do oczyszczenia narodu i ocalenia wiernej Reszty Izraela. Wrogowie są bowiem tylko narzędziem w ręku Boga (Iz 10,7), który posługuje się nimi, aby doprowadzić lud do nawrócenia. Obce narody nie znają Bożych planów, lecz Izrael powinien wiedzieć, że w zamysłach Pana dominacja nieprzyjaciela jest tylko przejściowa i ostatecznie zmierza do objawienia się chwały Bożej. Dlatego prorok zachęca do zwycięskiej walki, odwołując się do bardzo wymownego obrazu: jak rozrzucone na klepisku snopy są całkowicie bezradne wobec siły tratujących je wołów, tak bezradne będą narody pogańskie wobec ludu wybranego, obdarzonego przez Boga wielką mocą, której symbolem jest żelazny róg i kopyta z brązu (w. 13). Wizja odnowionej mocy narodu wybranego odnosi się przede wszystkim do faktu, że ma on być pośród narodów pogańskich znakiem świętości Boga. Taki był istotny sens i cel przymierza, jakie Bóg zawarł z Izraelem. To zadanie nadal jest aktualne. Izraelici muszą jednak porzucić wszelkie zło, aby wypełniać swoją misję.
Księga Micheasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Prorok Micheasz, którego imię po hebr. znaczy ‘Któż jak Jahwe?’ (Mi 7,18), pochodził z miejscowości Moreszet położonej na równinie Szefeli, ok. 35 km na południowy zachód od Jerozolimy. Miasto to należało do systemu twierdz obronnych, zbudowanych z powodu zagrożeń ze strony państwa filistyńskiego. Micheasz prorokował w samej Jerozolimie, o czym świadczy jego dobra znajomość problemów tego miasta (Mi 3,1nn). Przypuszczalnie jednak pochodził ze środowiska wiejskiego, czego dowodzi jego język i styl, a także stanowcze występowanie w obronie rolników i pasterzy (Mi 2,11; 7,1.4). Nie tylko wspomina o polach należących do mieszkańców Moreszet (Mi 2,2), ale mówi również o przybyszach z Jerozolimy i o bezlitosnych urzędnikach zawłaszczających dla siebie dobra innych (Mi 2,1n; 6,9-12), szczególnie tych, którzy popadli w długi (Mi 2,2-4). Niewykluczone, że Micheasz należał do starszych miasta i bronił biednych mieszkańców Moreszet niejako z urzędu, ale możliwe jest również, że sam był jednym z biednych ziemi. W każdym razie nie można go utożsamiać z Micheaszem, synem Jemli, o którym wspomina 1Krl 22,8-28, gdyż chodzi o zupełnie inną epokę. Wzmiankuje się o nim natomiast w Jr 26,18, gdzie zostaje przywołane jego proroctwo o zagładzie Jerozolimy i zburzeniu świątyni (Mi 3,12).
Nauczanie Micheasza przypada na czas rządów królów judzkich: Jotama, Achaza i Ezechiasza (Mi 1,1), choć z pewnością nie obejmuje całego tego okresu, czyli lat 759-698 przed Chr. Prorok działa zatem krótko po Amosie, w tym samym czasie co Izajasz i Ozeasz. Potwierdzają to pewne podobieństwa w nauczaniu wymienionych proroków. Uwidacznia się w nich wpływ ważnych i tragicznych wydarzeń w historii Izraela, takich jak upadek Królestwa Północnego (722 r. przed Chr.), wzrost potęgi Asyrii, która zaczyna zagrażać również Judzie, najazd Sennacheryba na Jerozolimę w 701 r., wojna syroefraimska (733 r. przed Chr.). W kraju natomiast narastała niesprawiedliwość społeczna, wyrażająca się w wyzysku biednych (Mi 2,2; 6,11). Rozpowszechniona była korupcja wśród najwyższych warstw narodu: przywódców, sędziów, kapłanów i proroków (Mi 3,5.11). W życiu religijnym dominowały praktyki bałwochwalcze (Mi 5,12), prostytucja sakralna (Mi 1,7) oraz obrzędy naturalistyczne, a nawet magiczne (Mi 1,8; 5,11-13).
Księgę Micheasza tworzy seria mów połączonych przez późniejszego redaktora. Na ogół przyjmuje się, że autentyczne słowa Micheasza ograniczają się do rozdz. 1 – 3 (oprócz zapowiedzi zbawienia w Mi 2,12n), natomiast w rozdz. 4 – 7 słowa proroka zostały poddane redakcyjnej przeróbce we wczesnym okresie niewoli babilońskiej albo zaraz po jej zakończeniu. Pewne podobieństwa z Księgą Izajasza wskazują, że opracowania obu tych ksiąg dokonano w tym samym środowisku.
Styl księgi jest żywy, m.in. dzięki zastosowaniu dialogów, w których występują powtórzenia (Mi 2,6), pytania (Mi 1,5; 2,7; 6,6n) i udzielane są odpowiedzi (Mi 6,8). Spotykamy tu następujące gatunki literackie: lamentacje (Mi 1,8-16; 7,1-6), obietnice (Mi 2,12n), mowy oskarżycielskie (Mi 1,2-7; 6,1-6). Autor posługuje się także grą słów i aliteracją (Mi 2,2.11; 6,3; 7,1.4).
Autentyczność Księgi Micheasza nigdy nie budziła wątpliwości, toteż zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie od początku bez zastrzeżeń przyjmowali jej natchniony i kanoniczny charakter. Poważne problemy rodzi natomiast tekst hebrajski, który w wielu miejscach jest niejasny. Dla jego interpretacji bardzo pomocny okazuje się grecki przekład (Septuaginta).
Treść i teologia
Księga Micheasza składa się zasadniczo z trzech części, które mówią kolejno o sądzie nad ludem wybranym (Mi 1 – 3), o obietnicach mesjańskich (Mi 4 – 5) i o drodze poprawy (Mi 6 – 7). Początkowa zapowiedź sądu Bożego (Mi 1,2-16) i końcowa prośba wspólnoty wierzących o znak od Boga (Mi 7,14-20) tworzą ramy kompozycyjne, między którymi umieszczono różne zapowiedzi kary i zbawienia. Te pierwsze są zwykle wprowadzane przez wezwanie: Słuchajcie, adresowane do wszystkich narodów (Mi 1,2), przywódców Izraela i Judy (Mi 3,1.9) lub do całego świata (Mi 6,1). Natomiast zapowiedzi zbawienia zaczynają się od wyrażeń: tak będzie przy końcu czasów (Mi 4,1), w tym dniu (Mi 4,6; 5,9), wtedy (Mi 5,6).
Micheasz przede wszystkim wzywa do poszanowania prawa i sprawiedliwości w państwie. Przypomina, że wszyscy są równi przed Bogiem, a wyzyskiwanie biednych jest wielkim grzechem. Zapowiada jednocześnie, że Bóg sam wymierzy sprawiedliwość narodowi, karząc jego przywódców (urzędników dworskich, kapłanów, sędziów, proroków). Spotka ich taki sam los, jaki zgotowali swoim biednym rodakom: utracą cały majątek i trafią do niewoli. Bóg odsunie się od tych, którzy nienawidzą dobra, a miłują zło (Mi 3,2), od tych, którzy postępują niesprawiedliwie i kłamliwie (Mi 3,4.7), naginając prawo na swoją korzyść (Mi 7,3). Prorok przedstawia jednak również inne oblicze Boga, przypominając, że to On wyprowadził Izraela z Egiptu, dał mu na własność Ziemię Obiecaną (Mi 6,1-5) i nadal chce prowadzić go jak pasterz na wspaniałe pastwiska (Mi 7,14); pragnie wysłuchiwać jego próśb, gdyż jest Bogiem zbawienia i światłością dla pogrążonych w ciemności (Mi 7,7n). Choć więc lud wybrany trafi do niewoli, to jednak ostatecznie dozna ratunku i oczyszczenia (Mi 4,10). Teraz zbawcze dzieło Boga będzie polegało na przebaczeniu (Mi 7,18-20) i usunięciu wszystkiego, co spowodowało odstępstwo ludu (Mi 5,9-14). Zostanie jednak zachowana Reszta Izraela, która stanie się początkiem odnowy nie tylko ludu wybranego, ale także obcych narodów. Bóg usunie wszelką niesprawiedliwość i sprawi, że narody przekują miecze na lemiesze (Mi 4,3), aby wszędzie nastał pokój. Znakiem tej przyszłości będzie Mesjasz z Betlejem i Jego królestwo oparte na sprawiedliwości i pokoju (Mi 5,1-4). Micheasz podkreśla przy tym potrzebę wewnętrznej więzi człowieka z Bogiem i umiłowania pobożności.
Pewne fragmenty Księgi Micheasza są cytowane także w innych pismach biblijnych. Proroctwo o powszechnej pielgrzymce na Syjon i królestwie pokoju (Mi 4,1-4) zostało zamieszczone także w Iz 2,1-4. Proroctwo o zburzeniu Jerozolimy i świątyni (Mi 3,12) jest przywołane w Jr 26,18, a zapowiedź narodzenia Mesjasza w Betlejem (Mi 5,1) – w Mt 2,6. Teksty Mt 10,21.35n i Łk 12,53 nawiązują natomiast do zapowiedzi z Mi 7,6 o powszechnej niezgodzie członków rodziny. Również liturgia chrześcijańska korzystała z Księgi Micheasza, np. fragment Mi 6,3n stał się podstawą dla śpiewu Ludu mój, ludu, cóżem ci uczynił, wykonywanego w Liturgii Wielkiego Piątku podczas adoracji krzyża.
Fragment ten rozpoczyna drugą część Księgi Micheasza, która w przeciwieństwie do pierwszej koncentruje się na obietnicach niosących nadzieję i radość. Wersety 1-3 w niemal identycznej formie występują w Iz 2,2-4 i być może stanowią fragment jakiegoś starszego hymnu, który został wykorzystany przez obu proroków. Jest to zapowiedź zgromadzenia wszystkich ludów w powszechnym królestwie sprawiedliwości i pokoju. Góra Syjon przewyższy godnością wszystkie inne wzniesienia (w. 1), ponieważ w czasach mesjańskich i eschatologicznych będzie miejscem kultu jedynego Boga, a nawrócone ludy całej ziemi uznają, że prawo i słowo Boga są najlepszym przewodnikiem dla każdego człowieka. Konsekwencją takiego nawrócenia będzie powszechny pokój, czego wymownym znakiem może być przerobienie narzędzi wojennych na rolnicze (w. 3). Obraz ten jest wyraźnym nawiązaniem do pierwszego polecenia danego przez Boga człowiekowi, by czynił sobie ziemię poddaną (Rdz 1,28n). Micheasz zachęca swój lud, by już teraz – nie czekając na czasy przyszłe – zaczął żyć zgodnie z wolą Boga, stając się przykładem dla pogan. Zapowiedź ta znalazła swoje wypełnienie w Chrystusie, który okazał pełne posłuszeństwo woli Bożej (J 6,38; 19,30), a wywyższony na krzyżu, przyciąga do siebie wszystkie narody (J 3,14; 12,32). Dzięki Niemu każdy człowiek może poznać prawdziwego Boga i Jego wolę (J 12,45).