a jeśli uratujesz, to i tak wydam to na pastwę miecza.
15Będziesz siał, lecz niczego nie zbierzesz.
Będziesz tłoczyć oliwki, lecz nie namaścisz się oliwą,
będziesz wyciskać winogrona, lecz nie skosztujesz z nich wina.
16Ty przestrzegasz ustaw Omriego
i wszystkich zwyczajów domu Achaba.
Postępujesz według ich wskazań,
dlatego wydam cię na spustoszenie,
a twoich mieszkańców na pośmiewisko.
Podzielicie hańbę mojego ludu!
wobec gór – przypuszczalnie chodzi o góry, które były świadkami szczególnych spotkań człowieka z Bogiem (np. Synaj, Nebo, Garizim, Karmel).
Od słów tego wersetu zaczynają się tzw. improperia, czyli antyfony śpiewane podczas adoracji krzyża w Wielki Piątek.
wyprowadziłem – w tekście hebr. występuje tu gra słów z uprzykrzyłem (w. 3). Ludowi, który się skarży na opuszczenie przez Boga, zostają przypomniane dobrodziejstwa, jakich doświadczył w przeszłości.
Aaron i Miriam – chodzi o brata i siostrę Mojżesza (Lb 26,59; 1Krn 5,29).
Balak, król Moabu, wezwał pogańskiego proroka Balaama, aby ten przeklął Izraelitów. Bóg jednak nakazał mu błogosławić ten lud i ogłosił przez niego proroctwo o gwieździe, która ma wzejść z Jakuba (Lb 22 – 24).
od Szittim do Gilgal – w Szittim znajdował się ostatni obóz Izraelitów przed przejściem Jordanu (Joz 3,1), w Gilgal natomiast pierwszy po jego przekroczeniu (Joz 4,19). Być może to wydarzenie stało się używanym w Izraelu porzekadłem.
Wśród narodów pogańskich istniał zwyczaj składania ludzi w ofierze (2Krl 3,27), praktykowany czasami również w Izraelu, choć zakazywało go prawo (np. Kpł 18,21; Pwt 12,31) i piętnowali go także prorocy (np. Jr 7,31; Ez 16,20n).
miasto – chodzi o Jerozolimę.
Prawdopodobny sens zdania wtrąconego, które zachowało się w tekście hebrajskim w stanie fragmentarycznym. Jest to odniesienie do literatury mądrościowej (Ps 111,10; Syr 1,14). Imię – zob. Słownik.
Omri, Achab – chodzi o władców Królestwa Północnego, którzy wsławili się między innymi propagowaniem kultów pogańskich (1Krl 16,29-33; 18,18) i naruszaniem prawa własności (1Krl 21,1-16). Prorok daje więc do zrozumienia, że pod względem nieprawości Jerozolima dorównała już Samarii.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
MOAB, MOABICI - lud wywodzący się od Moaba, syna Lota (Rdz 19,30-33.37), zamieszkujący królestwo Moabu, którego terytorium obejmowało równinę położoną na południowy wschód od Morza Martwego. Granice Moabu wyznaczają rzeki: Arnon od północy i Zared od południa. Kraina ta ma charakter rozległego, dobrze nawodnionego płaskowyżu. Moabici byli ludem rolniczym. Zajmowali się uprawą zbóż i pasterstwem. Izraelici na jakiś czas podporządkowali sobie królestwo Moabu. Następnie stało się ono wasalem Asyrii. Kres politycznej historii Moabu położył prawdopodobnie w VI w. przed Chr. babiloński władca Nabuchodonozor.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
CAŁOPALENIE, CAŁOPALNA OFIARA (hebr. ola - ‘to, co się wznosi’, lub kalil - ‘doskonała’) - ofiara składana dwa razy dziennie, rano i wieczorem, w świątyni jerozolimskiej, a także przy okazji różnych specjalnych okoliczności. Różniła się od innych ofiar tym, że spalano całe zwierzę (z wyjątkiem skóry, którą otrzymywał kapłan). Dlatego też w terminologii greckiej ofiarę tę określano jako holokaustos - ‘całkowite spalenie’. Ogień, w którym ofiara była spalana, symbolizował Bożą obecność. Nierozcinanie zwierzęcia na kawałki oznaczało, że ofiara była pełna i doskonała. Zwierzę ofiarne musiało być starannie wyselekcjonowane i nie mogło mieć na ciele żadnej skazy. Obrzęd składania ofiary całopalnej rozpoczynał się od gestu położenia dłoni na głowie ofiarowanego zwierzęcia ( Kpł 1,4), co wyrażało intencję uczynienia ofiary z samego siebie. Jej celem było pojednanie człowieka z Bogiem. Ofiary całopalne składane w czasach ST były zapowiedzią jedynej doskonałej ofiary, którą złożył z siebie Jezus Chrystus. Dopiero ofiara Chrystusa na krzyżu w sposób całkowity pojednała ludzi z Bogiem i stała się Źródłem odpuszczenia grzechów (zob. np. Rz 5). Zob.
OFIARA.
OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.
CAŁOPALENIE,
OŁTARZ.
GRZECH - postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 - 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 - 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob.
ADAM.
GŁOS BOGA - wyrażenie wskazujące na realne objawianie się Boga człowiekowi. Głos Boga przybiera różne formy i często wyraża się np. przez zjawiska przyrodnicze (Wj 19,19; Ps 18,4). Najbardziej wyraźnie przejawia się w słowach, które Bóg kieruje do swojego ludu poprzez wybranych przez siebie ludzi, np. charyzmatycznych przywódców, proroków. W sposób szczególny głos Boga objawiającego się człowiekowi zawarty jest w Bożych przykazaniach. Najważniejszym zadaniem wszystkich członków ludu Bożego jest słuchanie Boga. Potwierdza to uroczysta formuła: Słuchaj Izraelu (Pwt 6,4). W świetle świadectw zawartych w NT Bóg przemówił podczas chrztu Jezusa w Jordanie (np. Mk 1,11), aby potwierdzić, że Jezus jest Jego umiłowanym Synem, którego wszyscy powinni słuchać. Nauczanie Jezusa Chrystusa jest więc rzeczywistym głosem samego Boga. Jezus głosi prawdę, dzięki której każdy człowiek otrzymuje pełnię życia (np. J 1,17; 8,32; 14,6; 17,19).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
KARA BOŻA - w Piśmie Świętym obecny jest obraz Boga rozgniewanego, który karze człowieka za jego złe czyny (np. Ps 94,2). Aby właściwie zrozumieć sens kary Bożej, należy odczytać ją w perspektywie teologicznej. Wskazywanie na karę Bożą uzmysławia człowiekowi trzy ważne rzeczywistości: człowiek jest istotą grzeszną, w życiu ludzkim konieczne jest nawracanie się, Bóg jest sędzią i zbawcą stworzenia. Chociaż Bóg jest najwyższym sędzią ludzkiego postępowania i gwarantem sprawiedliwości, to jednak rozumienie Jego działania nie może być sprowadzone do prostego nagradzania lub karania człowieka przez zapewnienie mu ziemskiego powodzenia za dobre postępowanie albo sprowadzenie na niego nieszczęścia w życiu osobistym, rodzinnym czy społecznym, gdy popełnił on zło. Boże działanie zawsze pozostaje tajemn icą (np. Prz 30,2-5; Iz 29,13n; 1Kor 1,19-21). Istotą kary Bożej jest pozwolenie na to, aby człowiek poniósł konsekwencje swoich złych wyborów. Kara Boża nie może być więc rozumiana jako odwet Boga na człowieku. Jej cel jest przede wszystkim wychowawczy, aby człowiek uświadomił sobie swoje oddalenie od Boga i na przyszłość zaniechał czynienia zła. Bóg w swojej mądrości przede wszystkim prowadzi człowieka do pełnego rozwoju i na różne sposoby uczy go, jak poznawać prawdę, dobro i piękno oraz jak żyć według zasad miłości i sprawiedliwości (np. Łk 13,1-9; 19,2-10; J 8,3-11). Bóg objawia się człowiekowi przede wszystkim jako miłosierny Stwórca. W zależności od nastawienia człowieka doświadczającego kary, może mieć ona dwojaki skutek: albo człowiek biernie przyjmie potępiający wyrok i nie wyciągnie żadnych wniosków z doświadczenia, które go spotkało, albo zobaczy w karze wezwanie do przemiany i powróci do Boga (np. Łk 15,14-20). Kara Boża, wpisana w zbawczy plan Boga, jest więc skutecznym środkiem pomagającym człowiekowi trwać przy Nim i mimo grzechu nieustannie do Niego wracać. W oparciu o Pismo σwięte wykształciła się idea kary, która trwa nawet po śmierci człowieka (np. Mt 10,28; 18,9; 25,41; J 5,29; Jud 4). Może być ona czasowa, aby człowiek dopełnił swojego oczyszczenia ze zła popełnionego za życia ziemskiego (np. 1Kor 3,12-15), ale też może trwać wiecznie, jeśli człowiek w sposób świadomy i bezwzględny odrzuca Boga i Jego miłosierdzie (np. Mk 9,47n). Zob.
GNIEW BOŻY.
GRZECH - postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 - 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 - 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob.
ADAM.
Oskarżenie ludu
Fragment ten ma charakter mowy oskarżycielskiej, którą w sporze sądowym Bóg wygłasza przeciwko swojemu ludowi (Mi 1,2). Jest to dość często spotykany w tekstach prorockich gatunek literacki, w którym Bóg występuje jako oskarżyciel, a niekiedy także jako egzekutor kary. Pozwanym jest naród, który dopuścił się jakiegoś występku, a funkcję świadków zwykle pełnią niebo i ziemia (np. Iz 3,13-15; Jr 20,1-6; Ez 17,11-21; Oz 4,1-5; Am 2,6-16). Bóg wyrzuca ludowi przede wszystkim niewdzięczność, przypominając mu swoje dzieła zbawcze z przeszłości, od Wyjścia z Egiptu aż do zajęcia Ziemi Obiecanej. Świadczyły one o Jego nieskończonej miłości, na co wskazywali także inni prorocy (np. Jr 2,2; Oz 2,17), tymczasem niewdzięczny lud zapomina o nich. Nie przypadkiem ww. 3n stały się częścią Liturgii Wielkiego Piątku, gdyż dobrze oddają uczucia Chrystusa odrzuconego przez swój własny naród.
Odpowiedź ludu
Seria pytań retorycznych, rozpoczynających odpowiedź ludu, wskazuje na pragnienie poprawy relacji z Bogiem. Wyrażają one przekonanie, że Bóg nie oczekuje mnożenia składanych Mu ofiar, nierzadko zresztą pochodzących z wyzysku ubogich (Mi 2,2), lecz zależy Mu na tym, aby życie Jego wiernych było oparte na sprawiedliwości i miłości. Izrael często ulegał pokusie zaskarbiania sobie życzliwości Boga przez czysto formalny i zewnętrzny kult, który czasami nawet, wzorem praktyk pogańskich, polegał na składaniu ofiar z ludzi (np. 1Krl 16,34). Właściwą postawę względem Boga ukazuje w. 8, który podkreśla wartość uczciwego postępowania w życiu codziennym. Ten prymat moralności nad sformalizowanym kultem, głoszony także przez innych proroków ST (np. Iz 1,11-14; Jr 7,21-24; Oz 6,6; Am 5,21-24), zostanie mocno uwypuklony w nauczaniu Jezusa Chrystusa (Mt 5,23n; 9,13; 1J 4,20).
Kara za odstępstwo
Bóg kontynuuje mowę oskarżycielską przeciwko swojemu ludowi (Mi 6,1-5). Sprzeciwiając się nadużyciom i oszustwom popełnianym w Jerozolimie (Am 8,5), Bóg staje w obronie ubogich. Zapowiada też wiele kar mających skłonić do nawrócenia tych, którzy dopuszczają się nadużyć. W następstwie najazdu obcych wojsk stracą oni bezprawnie zagarnięte mienie, nawet ziemia przestanie rodzić owoce, wywołując głód. Uzasadnienie tak surowego wyroku jest jasne: Jerozolima dorównała w nieprawości Samarii, której władcy, przywołani tu w osobach Omriego i Achaba, zawsze uchodzili za symbol zepsucia religijnego i moralnego. Jak ich występki ściągnęły nieszczęście na Królestwo Północne, tak obecne grzechy mieszkańców Jerozolimy staną się przyczyną podobnego losu Królestwa Południowego.
Księga Micheasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Prorok Micheasz, którego imię po hebr. znaczy ‘Któż jak Jahwe?’ (Mi 7,18), pochodził z miejscowości Moreszet położonej na równinie Szefeli, ok. 35 km na południowy zachód od Jerozolimy. Miasto to należało do systemu twierdz obronnych, zbudowanych z powodu zagrożeń ze strony państwa filistyńskiego. Micheasz prorokował w samej Jerozolimie, o czym świadczy jego dobra znajomość problemów tego miasta (Mi 3,1nn). Przypuszczalnie jednak pochodził ze środowiska wiejskiego, czego dowodzi jego język i styl, a także stanowcze występowanie w obronie rolników i pasterzy (Mi 2,11; 7,1.4). Nie tylko wspomina o polach należących do mieszkańców Moreszet (Mi 2,2), ale mówi również o przybyszach z Jerozolimy i o bezlitosnych urzędnikach zawłaszczających dla siebie dobra innych (Mi 2,1n; 6,9-12), szczególnie tych, którzy popadli w długi (Mi 2,2-4). Niewykluczone, że Micheasz należał do starszych miasta i bronił biednych mieszkańców Moreszet niejako z urzędu, ale możliwe jest również, że sam był jednym z biednych ziemi. W każdym razie nie można go utożsamiać z Micheaszem, synem Jemli, o którym wspomina 1Krl 22,8-28, gdyż chodzi o zupełnie inną epokę. Wzmiankuje się o nim natomiast w Jr 26,18, gdzie zostaje przywołane jego proroctwo o zagładzie Jerozolimy i zburzeniu świątyni (Mi 3,12).
Nauczanie Micheasza przypada na czas rządów królów judzkich: Jotama, Achaza i Ezechiasza (Mi 1,1), choć z pewnością nie obejmuje całego tego okresu, czyli lat 759-698 przed Chr. Prorok działa zatem krótko po Amosie, w tym samym czasie co Izajasz i Ozeasz. Potwierdzają to pewne podobieństwa w nauczaniu wymienionych proroków. Uwidacznia się w nich wpływ ważnych i tragicznych wydarzeń w historii Izraela, takich jak upadek Królestwa Północnego (722 r. przed Chr.), wzrost potęgi Asyrii, która zaczyna zagrażać również Judzie, najazd Sennacheryba na Jerozolimę w 701 r., wojna syroefraimska (733 r. przed Chr.). W kraju natomiast narastała niesprawiedliwość społeczna, wyrażająca się w wyzysku biednych (Mi 2,2; 6,11). Rozpowszechniona była korupcja wśród najwyższych warstw narodu: przywódców, sędziów, kapłanów i proroków (Mi 3,5.11). W życiu religijnym dominowały praktyki bałwochwalcze (Mi 5,12), prostytucja sakralna (Mi 1,7) oraz obrzędy naturalistyczne, a nawet magiczne (Mi 1,8; 5,11-13).
Księgę Micheasza tworzy seria mów połączonych przez późniejszego redaktora. Na ogół przyjmuje się, że autentyczne słowa Micheasza ograniczają się do rozdz. 1 – 3 (oprócz zapowiedzi zbawienia w Mi 2,12n), natomiast w rozdz. 4 – 7 słowa proroka zostały poddane redakcyjnej przeróbce we wczesnym okresie niewoli babilońskiej albo zaraz po jej zakończeniu. Pewne podobieństwa z Księgą Izajasza wskazują, że opracowania obu tych ksiąg dokonano w tym samym środowisku.
Styl księgi jest żywy, m.in. dzięki zastosowaniu dialogów, w których występują powtórzenia (Mi 2,6), pytania (Mi 1,5; 2,7; 6,6n) i udzielane są odpowiedzi (Mi 6,8). Spotykamy tu następujące gatunki literackie: lamentacje (Mi 1,8-16; 7,1-6), obietnice (Mi 2,12n), mowy oskarżycielskie (Mi 1,2-7; 6,1-6). Autor posługuje się także grą słów i aliteracją (Mi 2,2.11; 6,3; 7,1.4).
Autentyczność Księgi Micheasza nigdy nie budziła wątpliwości, toteż zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie od początku bez zastrzeżeń przyjmowali jej natchniony i kanoniczny charakter. Poważne problemy rodzi natomiast tekst hebrajski, który w wielu miejscach jest niejasny. Dla jego interpretacji bardzo pomocny okazuje się grecki przekład (Septuaginta).
Treść i teologia
Księga Micheasza składa się zasadniczo z trzech części, które mówią kolejno o sądzie nad ludem wybranym (Mi 1 – 3), o obietnicach mesjańskich (Mi 4 – 5) i o drodze poprawy (Mi 6 – 7). Początkowa zapowiedź sądu Bożego (Mi 1,2-16) i końcowa prośba wspólnoty wierzących o znak od Boga (Mi 7,14-20) tworzą ramy kompozycyjne, między którymi umieszczono różne zapowiedzi kary i zbawienia. Te pierwsze są zwykle wprowadzane przez wezwanie: Słuchajcie, adresowane do wszystkich narodów (Mi 1,2), przywódców Izraela i Judy (Mi 3,1.9) lub do całego świata (Mi 6,1). Natomiast zapowiedzi zbawienia zaczynają się od wyrażeń: tak będzie przy końcu czasów (Mi 4,1), w tym dniu (Mi 4,6; 5,9), wtedy (Mi 5,6).
Micheasz przede wszystkim wzywa do poszanowania prawa i sprawiedliwości w państwie. Przypomina, że wszyscy są równi przed Bogiem, a wyzyskiwanie biednych jest wielkim grzechem. Zapowiada jednocześnie, że Bóg sam wymierzy sprawiedliwość narodowi, karząc jego przywódców (urzędników dworskich, kapłanów, sędziów, proroków). Spotka ich taki sam los, jaki zgotowali swoim biednym rodakom: utracą cały majątek i trafią do niewoli. Bóg odsunie się od tych, którzy nienawidzą dobra, a miłują zło (Mi 3,2), od tych, którzy postępują niesprawiedliwie i kłamliwie (Mi 3,4.7), naginając prawo na swoją korzyść (Mi 7,3). Prorok przedstawia jednak również inne oblicze Boga, przypominając, że to On wyprowadził Izraela z Egiptu, dał mu na własność Ziemię Obiecaną (Mi 6,1-5) i nadal chce prowadzić go jak pasterz na wspaniałe pastwiska (Mi 7,14); pragnie wysłuchiwać jego próśb, gdyż jest Bogiem zbawienia i światłością dla pogrążonych w ciemności (Mi 7,7n). Choć więc lud wybrany trafi do niewoli, to jednak ostatecznie dozna ratunku i oczyszczenia (Mi 4,10). Teraz zbawcze dzieło Boga będzie polegało na przebaczeniu (Mi 7,18-20) i usunięciu wszystkiego, co spowodowało odstępstwo ludu (Mi 5,9-14). Zostanie jednak zachowana Reszta Izraela, która stanie się początkiem odnowy nie tylko ludu wybranego, ale także obcych narodów. Bóg usunie wszelką niesprawiedliwość i sprawi, że narody przekują miecze na lemiesze (Mi 4,3), aby wszędzie nastał pokój. Znakiem tej przyszłości będzie Mesjasz z Betlejem i Jego królestwo oparte na sprawiedliwości i pokoju (Mi 5,1-4). Micheasz podkreśla przy tym potrzebę wewnętrznej więzi człowieka z Bogiem i umiłowania pobożności.
Pewne fragmenty Księgi Micheasza są cytowane także w innych pismach biblijnych. Proroctwo o powszechnej pielgrzymce na Syjon i królestwie pokoju (Mi 4,1-4) zostało zamieszczone także w Iz 2,1-4. Proroctwo o zburzeniu Jerozolimy i świątyni (Mi 3,12) jest przywołane w Jr 26,18, a zapowiedź narodzenia Mesjasza w Betlejem (Mi 5,1) – w Mt 2,6. Teksty Mt 10,21.35n i Łk 12,53 nawiązują natomiast do zapowiedzi z Mi 7,6 o powszechnej niezgodzie członków rodziny. Również liturgia chrześcijańska korzystała z Księgi Micheasza, np. fragment Mi 6,3n stał się podstawą dla śpiewu Ludu mój, ludu, cóżem ci uczynił, wykonywanego w Liturgii Wielkiego Piątku podczas adoracji krzyża.
Fragment ten ma charakter mowy oskarżycielskiej, którą w sporze sądowym Bóg wygłasza przeciwko swojemu ludowi (Mi 1,2). Jest to dość często spotykany w tekstach prorockich gatunek literacki, w którym Bóg występuje jako oskarżyciel, a niekiedy także jako egzekutor kary. Pozwanym jest naród, który dopuścił się jakiegoś występku, a funkcję świadków zwykle pełnią niebo i ziemia (np. Iz 3,13-15; Jr 20,1-6; Ez 17,11-21; Oz 4,1-5; Am 2,6-16). Bóg wyrzuca ludowi przede wszystkim niewdzięczność, przypominając mu swoje dzieła zbawcze z przeszłości, od Wyjścia z Egiptu aż do zajęcia Ziemi Obiecanej. Świadczyły one o Jego nieskończonej miłości, na co wskazywali także inni prorocy (np. Jr 2,2; Oz 2,17), tymczasem niewdzięczny lud zapomina o nich. Nie przypadkiem ww. 3n stały się częścią Liturgii Wielkiego Piątku, gdyż dobrze oddają uczucia Chrystusa odrzuconego przez swój własny naród.