Tytuł

11Wypowiedź prorocka, która została przekazana prorokowi Habakukowi w widzeniu.

Dialog proroka z Bogiem
Pierwsza skarga proroka

2Jak długo, Panie , będę Ciebie błagał,

a Ty nie wysłuchujesz?

Będę głośno wołał: krzywda mi się dzieje! –

a Ty nie ratujesz?

3Dlaczego mam patrzeć na krzywdę,

dlaczego muszę doznawać ucisku?

Gdziekolwiek spojrzę – widzę gwałt i przemoc,

muszę doświadczać zawiści i sporów.

4Także prawo stało się bezsilne,

nikt się nie liczy ze sprawiedliwością.

Uczciwego osacza bezbożny,

wyroki sądu są niesprawiedliwe.

Odpowiedź Boga

5Spójrzcie na narody i zobaczcie,

osłupiejecie z ogromu zdumienia!

Teraz dokonam tak wielkiego dzieła,

że trudno wam będzie uwierzyć.

6Oto wezwę Chaldejczyków:

naród okrutny i nieposkromiony,

który wyruszy w odległe krainy,

by cudze ziemie zdobywać.

7Naród to straszny i budzący grozę,

sam stanowi o swoich prawach i wielkości.

8Jego konie są szybsze od panter

i groźniejsze od wilków stepowych;

jego jeźdźcy pędzą z daleka,

lecą jak orły spadające na żer.

9Nadchodzą gotowi do wszelkiej przemocy,

nie oglądając się za siebie,

zgarniają jeńców jak piasek.

10Mają za nic królów

i kpią sobie z książąt;

szydzą ze wszystkich warowni,

zdobywają je, sypiąc ziemne wały.

11A potem ruszają dalej

niczym poszum burzowego wichru.

Lecz kara dosięgnie tego,

kto własną siłę ubóstwia.

Druga skarga proroka

12Czy nie istniejesz odwiecznie,

Panie , Boże mój, Święty?

My nie chcemy ginąć!

Wezwałeś go, Panie, by dokonał sądu,

powołałeś, by wymierzył karę.

13Oczy Twoje zbyt czyste,

by zła nie dostrzegły!

Ty nie możesz bezczynnie patrzeć na udrękę!

Czemu więc milczysz, widząc nieuczciwość,

kiedy bezbożny pożera sprawiedliwego?

14Czyżbyś uczynił ludzi podobnymi do morskich ryb

albo do płazów niemających władcy?

15Bo on wszystkich łowi na wędkę,

zagarnia swoją siecią

albo zbiera niewodem –

radując się przy tym bardzo.

16Dlatego składa ofiarę swojej sieci,

pali kadzidło swojemu niewodowi –

bo dzięki nim ma zysk przeobfity

i ucztę bardzo wystawną.

17Dlatego miecz jego zawsze gotowy,

by bez litości wyniszczać narody.


Wypowiedź prorocka – przesłanie, które prorok wypowiada w imieniu Boga (Na 1,1; Za 9,1; 12,1; Ml 1,1). W tekście oryginalnym został tu użyty specyficzny termin, który podkreśla powagę głoszonego orędzia (Jr 23,33-40+).


Prorok solidaryzuje się z uciśnionymi i w ich imieniu zwraca się do Boga z prośbą o ratunek.


Chaldejczycy – mieszkańcy regionu położonego nad Zatoką Perską, ojczyzny luźnej federacji ludów semickich o organizacji plemiennej. Chaldejczycy byli narodem, z którego wywodziło się wielu znaczących magów i astrologów. Tutaj Chaldejczycy utożsamiani są przez proroka z Babilończykami (zob. Słownik).


Chodzi tu o imperium neobabilońskie, które po upadku Asyrii stało się bezkonkurencyjną potęgą na starożytnym Wschodzie. Babilończycy oszczędzali raczej ludność biedną, ale byli bezlitośni dla bogatych i znaczących (1Krl 24,14-16). Pełen poetyckiej ekspresji opis inwazji armii babilońskiej jest w niektórych punktach niejasny i stąd przekład nie może być ścisły. Chodzi tu zwłaszcza o w. 11.


Wezwałeś go – chodzi o naród Babilończyków.


PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


PRAWO (hebr. Tora - dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) - termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej ( Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob.

PRZYMIERZE.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


Pierwsza skarga proroka
Prorok uskarża się przed Bogiem na ucisk, nienawiść i brak wszelkiej sprawiedliwości w jego kraju. Są to najprawdopodobniej lata panowania w Jerozolimie króla Jojakima (609-598 przed Chr.). Po upadku Asyrii Jerozolima i Judea dostały się pod wpływy pogańskiego Egiptu. Habakuk opisuje dramatyczną i rozpaczliwą sytuację, w jakiej żyje, a także prosi o ratunek, aby on nie stał się ofiarą przemocy. Podobne lamentacje znajdujemy w Księdze Psalmów (np. Ps 6,4; 13,2-4) i u innych proroków (Iz 59,9-14; Jr 14,2-9.19-22). Stanowią one szczególny rodzaj modlitwy, która na początku zawiera dramatyczny apel kierowany do Boga, a następnie obrazuje bolesne doświadczenia cierpiącego i proszącego o pomoc człowieka. W tym przypadku trudność położenia, w jakim znajduje się prorok, wynika z krzywdy (w. 2), ucisku, gwałtu i przemocy, zawiści i sporów (w. 3). Ten, kto dopuszcza się takich czynów, jest bezbożny (w. 4). To rozróżnienie pomiędzy bezbożnością a sprawiedliwością odnosi się zarówno do Izraela, jak i do narodów pogańskich. Również określenia opisujące przejawy bezbożności odnoszą się z jednej strony do nieprawości popełnianych przez Izraelitów względem swoich braci, z drugiej natomiast do win narodów pogańskich wobec narodu wybranego. Dlatego niektórzy badacze w pierwszej lamentacji Habakuka widzą odwołanie do Asyrii, a inni stawiają tezę, że prorok ma na myśli wewnętrzną sytuację panującą w Izraelu, ponieważ pogan dotyczy cała druga lamentacja (Ha 1,12-17). Habakuk uskarża się, że nawet prawo stało się bezsilne (w. 4). Zachowywanie prawa buduje religię i sprawia, że człowiek staje się sprawiedliwy. Prorok zwraca jednak uwagę, że tryumf bezbożnych może być wielką pokusą dla sprawiedliwych, aby zejść na drogę zła. Jeśli Bóg nie pospieszy z ukaraniem bezbożnych i wybawieniem z ucisku sprawiedliwych, wówczas utracą oni swoją gorliwość.


Odpowiedź Boga
Odpowiedź Boga na wołanie człowieka jest stałym elementem biblijnych lamentacji. Poprzez objawienie zapewnia On, że podejmie działanie w obronie uciśnionych Izraelitów i surowo ukarze bezbożnych, którzy krzywdzą swoich braci. Karą będzie najazd Chaldejczyków, czyli Babilończyków, którzy po upadku Asyrii stali się największą potęgą na Wschodzie. Babilończycy pojawili się w Judei już w latach 605/4 przed Chr. Kilkanaście lat później (587/6 przed Chr.) położyli kres królestwu Judy, burząc Jerozolimę i biorąc do niewoli ocalałą ludność. Habakuk w poetycki sposób opisuje militarną potęgę, a zarazem bezwzględne okrucieństwo Babilończyków, którymi Bóg posłużył się, aby wymierzyć swoją karę. Ponieważ jednak w swej pysze stawiają się oni na równi z Bogiem, kara spadnie także na nich samych.


Druga skarga proroka
Odpowiedź Boga (Ha 1,5-11) nie do końca uspokoiła Habakuka, dlatego kieruje do Niego kolejną lamentację, tym razem żaląc się na Babilończyków. Bóg posłużył się nimi, aby ukarać najeźdźców z Asyrii i bezbożnych mieszkańców Izraela, ale ich działania stały się zagrożeniem dla całej Judy. Przekonani o swojej sile, chcieli zupełnie podporządkować sobie Izraelitów, narzucając im także swoją religię. Habakuk w swojej lamentacji odwołuje się do świętości Boga (w. 12), który nie może tolerować zła. Prorokowi wydaje się jednak, że prawda ta nie znajduje potwierdzenia w wydarzeniach, jakie dzieją się w Judzie. Wydaje mu się, że Bóg świadomie pozwala na to, aby bezwzględni Babilończycy tak łatwo podporządkowali sobie Judę. Przedstawiając los bezradnej Judy, Habakuk posługuje się wymownym obrazem połowu ryb (ww. 14-16). Babilon, symbolizowany tu przez rybaka, łowi ryby – symbol uciskanej Judy – kiedy tylko zechce, bez litości i miłosierdzia. Prorok protestuje więc przeciwko okrucieństwom Babilonii. Dziwi się, że właśnie nią posłużył się Bóg, aby ukarać zło, i oczekuje od Niego szybkiej odpowiedzi, zanim królestwo Judy zostanie zupełnie poddane najeźdźcy.

Księga Habakuka
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Autor księgi, prorok Habakuk, jest wspomniany jedynie w jej tytule (Ha 1,1). Nie znamy nawet dokładnego znaczenia jego imienia. Grecki tekst Księgi Daniela (Dn 14,23-42) wspomina wprawdzie o proroku Habakuku, ale tekst ten odnosi się do epoki perskiej i dlatego nie ma nic wspólnego z autorem kanonicznej Księgi Habakuka. Jedyną pewną informacją na jego temat jest to, że był prorokiem.
Czas życia Habakuka można ustalić jedynie w przybliżeniu na podstawie tekstu jego księgi. Chaldejczycy wspomniani w Ha 1,6 (por. 2Krl 25,4-13.26; Jr 24,1-9) są Babilończykami, którzy po zwycięstwie nad Asyrią (zdobycie Niniwy w 612 r. przed Chr.) pod wodzą Nabuchodonozora (605-562 przed Chr.) stworzyli na Bliskim Wschodzie potężne imperium. Oni to, z woli Boga, mieli stać się narzędziem sądu Bożego nad tymi, którzy w Judei łamali prawo i uciskali bezbronny lud. Świetność babilońskiego imperium trwała stosunkowo krótko i zakończyła się wraz z najazdem Persów w 539 r. przed Chr. W Judei, po bohaterskiej śmierci pod Megiddo w 609 r. przed Chr. gorliwego reformatora, króla Jozjasza, zwycięski faraon Neko mianował królem w Jerozolimie Jojakima. Powróciły więc czasy dawnego ucisku i niesprawiedliwości. Zapowiedziany najazd Chaldejczyków (Ha 1,6) miał być sądem Bożym dokonanym nad bezbożnikami i niegodziwcami. Księga Habakuka powstała więc prawdopodobnie na przełomie VII i VI w. przed Chr.
Hebrajski tekst księgi wydaje się być skażony wieloma poprawkami redakcyjnymi. Spośród tekstów tzw. proroków mniejszych Księga Habakuka zyskała cenne narzędzie do jej interpretacji w postaci odnalezionego w Qumran tekstu zwanego Peszer do Habakuka, który jest tekstem księgi uzupełnionym o wykładnię pierwszych dwóch rozdziałów, dokonaną na potrzeby wspólnoty qumrańskiej. Pomimo licznych poprawek późniejszych redaktorów powszechnie przyjmuje się autentyczność Księgi Habakuka.
Treść i teologia
Księga Habakuka liczy zaledwie trzy rodziały, których układ jest bardzo przejrzysty. Rozpoczyna się tytułem (Ha 1,1). Następnie autor przedstawia swoisty dialog proroka z Bogiem, na który składają się dwie skargi Habakuka – na panujący w Izraelu ucisk i bezprawie (Ha 1,2-4) i na niegodziwych Chaldejczyków (Ha 1,12-17) – oraz dwie odpowiedzi, w których Bóg zapowiada karę, jaka spadnie na mieszkańców Chaldei (Ha 1,5-11 i 2,1-20). Z kolei rozdział 3 zawiera uroczystą modlitwę proroka, który wzorując się na tekstach psalmów, sławi wszechmoc Boga panującego niepodzielnie nad całym kosmosem i kierującego losami świata.
Przewodnią myślą teologiczną Księgi Habakuka jest odwołanie się uciskanego ludu do Boga, który jest Panem wszechświata i Panem historii, aby podjął On działanie mające na celu wybawienie narodu, który pozostaje Mu wierny. Odpowiadając na prośby proroka, Bóg zapowiada karę, która zostanie wymierzona bezbożnym przez najazd pogańskiego narodu Chaldejczyków, czyli Babilończyków. Sytuacja ta stwarza kolejny problem: jak pogodzić absolutną świętość Boga z tym, że w realizacji swoich planów posługuje się pogańskim, okrutnym i bezwzględnym narodem? Bóg odpowiada na tę kwestię w sposób bardzo zdecydowany. Także Babilon, który jest narzędziem kary, za popełnione przez siebie zbrodnie zostanie surowo skarcony. Gwarantem wybawienia i Bożej łaski jest wierność jedynemu Bogu (Ha 2,4). Prawda ta jest najważniejszą myślą Księgi Habakuka. Bóg jest jedynym władcą wszechświata, czasu i historii. Dlatego wszelkie zbudowane przez człowieka potęgi i imperia służą jedynie realizacji Bożej woli. Jeżeli w czymkolwiek będą Mu przeciwne, wówczas zostaną unicestwione.
Prorok podejmuje również problem indywidualnej odpowiedzialności ludzi przed Bogiem. Chociaż naród izraelski jest narodem wybranym, to nie wszyscy jego członkowie będą ocaleni. Zbawienie stanie się udziałem tylko tych, którzy pozostaną wierni Bogu. Apostoł Paweł, nawiązując do zasady przekazanej przez Habakuka, że sprawiedliwy będzie żył dzięki swojej wierności (Ha 2,4), uczynił z wiary w Chrystusa warunek konieczny do otrzymania przez ludzi zbawienia (Rz 1,17; Ga 3,11).
W czasach ucisku Izraela przez Babilonię Księga Habakuka była pocieszeniem i zachętą do umacniania wiary w jedynego Boga. Dla chrześcijan pozostaje zachętą do ciągłego i pełnego zawierzenia swojego życia Bogu, który jest Panem wszystkiego, co się wydarza, i któremu nie jest obojętny los Jego ludu.