Prośba o interwencję Bożą
Modlitwa proroka

31Modlitwa proroka Habakuka na wzór lamentacji. 2Usłyszałem, Panie , Twoje orędzie,

ujrzałem, Panie, Twoje dzieło.

Spraw, by się spełniło w nadchodzących latach,

daj nam je poznać w jak najbliższym czasie,

a gdy się gniewasz, wspomnij na swoje miłosierdzie!

3Bóg przybywa z Temanu.

Święty nadchodzi od gór Paran.

Jego majestat okrywa niebiosa,

a Jego chwała napełnia ziemię. Sela

4Jaśnieje On blaskiem słońca,

z Jego rąk wychodzą promienie,

w nich Jego moc jest ukryta.

5Przed Nim idzie zaraza,

a za Nim pomór śmiertelny.

6Kiedy On wstaje – ziemia się trzęsie,

a kiedy spojrzy – drżą przed Nim narody.

Prastare góry się rozsypują,

zapadają się odwieczne wzgórza,

a Jego drogi trwają od pradawnych czasów.

7Ujrzałem powalone namioty Kuszanu,

drżące szałasy ziemi Madianu.

8Czy przeciw rzekom wybuchł gniew Twój, Panie,

czy przeciw morzu – Twoje oburzenie,

że swoich koni dosiadasz

i wstępujesz na rydwan zwycięski?

9Dobyłeś bowiem swojego łuku,

a kołczan napełniłeś strzałami. Sela

Ziemia pęka i wzbierają rzeki.

10Ujrzały Cię góry i zadrżały,

lunął deszcz rzęsisty.

Otchłańa wód swój głos wydała,

podniosła w górę swoje ręce.

11Nie było widać słońca ani księżyca,

przyćmionych blaskiem strzał Twoich,

straszliwym błyskiem Twojego oszczepu.

12Pełen gniewu kroczysz przez ziemię,

w swoim oburzeniu tratujesz narody.

13Wyruszyłeś, by swój lud ratować,

aby ocalić swojego pomazańca.

Zburzyłeś dom bezbożnika,

odsłoniłeś fundamenty aż do skały. Sela

14Przeszyłeś strzałami dowódcę wojska,

gdy nacierało, aby nas wyniszczyć,

gdy się cieszyło, pełne zuchwalstwa,

jak ten, co w ukryciu pożera biednego.

15Twoje konie przeprowadziłeś przez morze,

przez spienioną topiel wód ogromnych.

16Gdy to usłyszałem, struchlało we mnie serce,

na ten głos zadrżały moje wargi,

trwoga przeniknęła me kości,

nogi ugięły się pode mną.

Spokojnie jednak czekam na dzień klęski,

która spadnie na lud, co nas gnębi.

17Chociaż figowiec nie kwitnie

i nie ma co zbierać w winnicach;

chociaż oliwki nie mają owoców,

pola uprawne nie dają żywności;

choć w owczarniach pusto, brak owiec

i nie ma wołów w zagrodach –

18ja mimo to będę się radował w Panu

i weselił się w Bogu, moim Zbawcy.

19Pan Bóg, który jest moją siłą,

uczyni me nogi podobnymi do nóg jelenia

i na wyżyny mnie wprowadzi!

Kierownikowi chóru, na instrumenty strunowe.


lamentacja – rodzaj modlitwy, którą odmawiano na głos w określonych dniach roku indywidualnie lub zbiorowo. Przykładem podobnych modlitw są Ps 44; 78 i 80. W tym przypadku ma ona charakter hymnu na cześć wszechmocy Boga.


Teman – miejscowość położona na terytorium Edomu, na półwyspie Synaj (Wj 24,9-11).


Paran – pustynia położona na półwyspie Synaj, niedaleko Kadesz (Lb 10,11n; 12,16).


Opis teofanii, czyli ukazania się Boga spieszącego na pomoc ludowi, wykazuje pewne podobieństwo do innych opisów biblijnych: np. Wj 14; 15; 19; Pwt 32,2; Sdz 5,4.


Sela – słowo o nieustalonym do dziś pochodzeniu i znaczeniu (zob. Słownik).


Jaśnieje On blaskiem słońca – pierwsze zjawisko atmosferyczne, które obrazuje majestat i chwałę Boga (Iz 50,10; Ez 10,4; Am 5,20).


Bóg ukazany jest tutaj jako wódz, który wychodzi, aby walczyć za swój lud. Poprzedzają Go zaraza i pomór śmiertelny, czyli epidemie będące narzędziem Jego kary.


Kuszan – nazwa nawiązująca do kraju Kusz, czyli starożytnej Etiopii. Tutaj chodzi prawdopodobnie o plemię koczujące na półwyspie Synaj.


Madian – terytorium Madianitów, czyli nomadów żyjących w północnej części półwyspu Synaj. Zajmowali się hodowlą wielbłądów, ale także handlem.


Chociaż kobieta pierwsza przekracza nakaz Boga, a dopiero potem czyni to mężczyzna, ich odpowiedzialność jest taka sama. Oboje dokonują świadomego i wolnego wyboru.


Nie było widać słońca ani księżyca – zjawisko powszechnych ciemności uważano za skutek strachu słońca i księżyca przed obecnością walczącego Boga.


dom bezbożnika – chodzi o dynastię babilońską, która całkowicie zaginie (Ps 137,7; Jr 51,58).


Obraz Boga wyzwalającego swój lud przypomina opisy Wyjścia z Egiptu (np. Wj 13 – 15; Ps 74,13).


Konsekwencją inwazji wrogów jest wielkie zubożenie kraju. Niektórzy uważają ten werset za dodany później fragment modlitwy odmawianej w czasie klęski nieurodzaju.


Pełne zaufanie Bogu gwarantuje przyszłą radość. Po odniesieniu zwycięstwa tryumfujący wódz stawał zwykle na wzniesieniu, aby świętować radość ze zwycięstwa (Pwt 32,13; Ps 18,34).


PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


GNIEW BOŻY - zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i święty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świętości. Autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Bożego prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działanie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reakcji gniewu, w której człowiek pod wpływem doznanego zła lub krzywdy przeżywa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w ST, w równym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w NT. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, okazywał wzburzenie i gniew, które miały prowadzić do opamiętania się grzeszników (np. Mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezusa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła Apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg sprawiedliwie osądzi każdego człowieka. Apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ściąga na człowieka Jego gniew (np. Rz 1,18). Nadzieja ludzka polega na tym, że mocniejsza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż On sam jest miłością (1J 4,8). Rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie (np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob.

KARA BOŻA.

MIŁOSIERDZIE BOŻE - przymiot Boga wyrażający się w Jego pełnej miłości postawie wobec człowieka, bez względu na jego zasługi. ST nie wypracował jednego pojęcia na określenie Bożego miłosierdzia, lecz używa kilku uzupełniających się terminów. W jęz. hebr. miłosierdzie Boże określane jest jako rachamim, które pochodzi od wyrazu oznaczającego ‘macicę’, ‘łono’. Bóg przyjmuje więc wobec człowieka postawę macierzyńską, jest kochającym rodzicem (np. Iz 49,14n). Ponadto używa się rzeczownika chesed, który wskazuje na takie cechy Boga, jak ‘życzliwość’, ‘miłość’, ‘lojalność’, ‘wierność’. Innym określeniem jest channun - ‘łagodność’, ‘litość’, ‘przebaczenie’. Według autorów NT najpełniejszym wyrazem miłosierdzia Bożego było Wcielenie Jezusa, który przyszedł na ziemię, aby zbawić wszystkich ludzi (np. J 12,47; Rz 11,30-32; Ef 2,4nn; 1Tm 1,15). Miłosierna miłość Chrystusa do ludzi cechowała całą Jego publiczną działalność i wyrażała się w niezliczonych gestach pomocy okazywanej ludziom (np. głoszenie Dobrej Nowiny o zbawieniu, przebaczanie grzechów, uzdrawianie z chorób, uwalnianie od złych duchów, wskrzeszanie z martwych). Przekazane przez Jezusa świadectwo o Bożym miłosierdziu pozwala ludziom wierzyć i mieć nadzieję, że na Sądzie Ostatecznym każdy człowiek doświadczy go od Boga w sposób pełny. Wszyscy ludzie powinni w całym swoim życiu naśladować ten przymiot Boga (np. Jk 2,13).


CHWAŁA (hebr. kawod - ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) - w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Czasami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W NT chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa (np. J 1,14; 17,1.4). Oddawać chwałę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adorować i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezusowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (Rz 2,7; 8,17; 2Tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4).


DROGA - w Piśmie Świętym termin ten ma często znaczenie symboliczne. Zwykle oznacza wzorzec postępowania Boga (Iz 55,8n) i ludzi (Ps 1,6). Słowem tym posługuje się również biblijna literatura mądrościowa, której autorzy zachęcają do wyboru drogi, która prowadzi do życia i przestrzegają przed błędną drogą prowadzącą do śmierci (np. Pwt 30,15-20; Ps 119,1; Prz 4,19; Mt 7,13n). Lud Izraela, mający swoje korzenie w koczowniczych plemionach, rozumiał swoją historię jako wędrówkę, jako nieustanne bycie w ”drodze” zapoczątkowane przez Abrahama. W NT słowo to nabiera jeszcze bardziej specyficznego znaczenia. Jezus siebie samego nazywa drogą prowadzącą do Ojca (J 14,6). Każdy, kto łączy się z Chrystusem, otrzymuje nowe życie (Hbr 10,20). Jednym z pierwszych określeń tworzącej się wspólnoty chrześcijan był zwrot zwolennicy tej drogi (np. Dz 9,2).


POMAZANIEC - zob.

CHRYSTUS.

SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.

NERKI.

Modlitwa proroka
Uroczysta modlitwa Habakuka jest hymnem sławiącym wszechmoc Boga, który niepodzielnie panuje nad całym kosmosem i kieruje losami ludzkości. Wszechmoc Boga jest zilustrowana przypomnieniem Jego wielkich dzieł, których dokonał w całej historii Izraela, a szczególnie w czasie Wyjścia Izraelitów z Egiptu, kiedy Bóg pokonał potęgę faraona. Pamięć o tych wydarzeniach nie pozwala zwątpić w Jego moc i daje pewność, że nie porzuci On swojego ludu i wkrótce wyzwoli go z ucisku Babilonii, tak jak kiedyś wybawił go z niewoli egipskiej.

Księga Habakuka
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Autor księgi, prorok Habakuk, jest wspomniany jedynie w jej tytule (Ha 1,1). Nie znamy nawet dokładnego znaczenia jego imienia. Grecki tekst Księgi Daniela (Dn 14,23-42) wspomina wprawdzie o proroku Habakuku, ale tekst ten odnosi się do epoki perskiej i dlatego nie ma nic wspólnego z autorem kanonicznej Księgi Habakuka. Jedyną pewną informacją na jego temat jest to, że był prorokiem.
Czas życia Habakuka można ustalić jedynie w przybliżeniu na podstawie tekstu jego księgi. Chaldejczycy wspomniani w Ha 1,6 (por. 2Krl 25,4-13.26; Jr 24,1-9) są Babilończykami, którzy po zwycięstwie nad Asyrią (zdobycie Niniwy w 612 r. przed Chr.) pod wodzą Nabuchodonozora (605-562 przed Chr.) stworzyli na Bliskim Wschodzie potężne imperium. Oni to, z woli Boga, mieli stać się narzędziem sądu Bożego nad tymi, którzy w Judei łamali prawo i uciskali bezbronny lud. Świetność babilońskiego imperium trwała stosunkowo krótko i zakończyła się wraz z najazdem Persów w 539 r. przed Chr. W Judei, po bohaterskiej śmierci pod Megiddo w 609 r. przed Chr. gorliwego reformatora, króla Jozjasza, zwycięski faraon Neko mianował królem w Jerozolimie Jojakima. Powróciły więc czasy dawnego ucisku i niesprawiedliwości. Zapowiedziany najazd Chaldejczyków (Ha 1,6) miał być sądem Bożym dokonanym nad bezbożnikami i niegodziwcami. Księga Habakuka powstała więc prawdopodobnie na przełomie VII i VI w. przed Chr.
Hebrajski tekst księgi wydaje się być skażony wieloma poprawkami redakcyjnymi. Spośród tekstów tzw. proroków mniejszych Księga Habakuka zyskała cenne narzędzie do jej interpretacji w postaci odnalezionego w Qumran tekstu zwanego Peszer do Habakuka, który jest tekstem księgi uzupełnionym o wykładnię pierwszych dwóch rozdziałów, dokonaną na potrzeby wspólnoty qumrańskiej. Pomimo licznych poprawek późniejszych redaktorów powszechnie przyjmuje się autentyczność Księgi Habakuka.
Treść i teologia
Księga Habakuka liczy zaledwie trzy rodziały, których układ jest bardzo przejrzysty. Rozpoczyna się tytułem (Ha 1,1). Następnie autor przedstawia swoisty dialog proroka z Bogiem, na który składają się dwie skargi Habakuka – na panujący w Izraelu ucisk i bezprawie (Ha 1,2-4) i na niegodziwych Chaldejczyków (Ha 1,12-17) – oraz dwie odpowiedzi, w których Bóg zapowiada karę, jaka spadnie na mieszkańców Chaldei (Ha 1,5-11 i 2,1-20). Z kolei rozdział 3 zawiera uroczystą modlitwę proroka, który wzorując się na tekstach psalmów, sławi wszechmoc Boga panującego niepodzielnie nad całym kosmosem i kierującego losami świata.
Przewodnią myślą teologiczną Księgi Habakuka jest odwołanie się uciskanego ludu do Boga, który jest Panem wszechświata i Panem historii, aby podjął On działanie mające na celu wybawienie narodu, który pozostaje Mu wierny. Odpowiadając na prośby proroka, Bóg zapowiada karę, która zostanie wymierzona bezbożnym przez najazd pogańskiego narodu Chaldejczyków, czyli Babilończyków. Sytuacja ta stwarza kolejny problem: jak pogodzić absolutną świętość Boga z tym, że w realizacji swoich planów posługuje się pogańskim, okrutnym i bezwzględnym narodem? Bóg odpowiada na tę kwestię w sposób bardzo zdecydowany. Także Babilon, który jest narzędziem kary, za popełnione przez siebie zbrodnie zostanie surowo skarcony. Gwarantem wybawienia i Bożej łaski jest wierność jedynemu Bogu (Ha 2,4). Prawda ta jest najważniejszą myślą Księgi Habakuka. Bóg jest jedynym władcą wszechświata, czasu i historii. Dlatego wszelkie zbudowane przez człowieka potęgi i imperia służą jedynie realizacji Bożej woli. Jeżeli w czymkolwiek będą Mu przeciwne, wówczas zostaną unicestwione.
Prorok podejmuje również problem indywidualnej odpowiedzialności ludzi przed Bogiem. Chociaż naród izraelski jest narodem wybranym, to nie wszyscy jego członkowie będą ocaleni. Zbawienie stanie się udziałem tylko tych, którzy pozostaną wierni Bogu. Apostoł Paweł, nawiązując do zasady przekazanej przez Habakuka, że sprawiedliwy będzie żył dzięki swojej wierności (Ha 2,4), uczynił z wiary w Chrystusa warunek konieczny do otrzymania przez ludzi zbawienia (Rz 1,17; Ga 3,11).
W czasach ucisku Izraela przez Babilonię Księga Habakuka była pocieszeniem i zachętą do umacniania wiary w jedynego Boga. Dla chrześcijan pozostaje zachętą do ciągłego i pełnego zawierzenia swojego życia Bogu, który jest Panem wszystkiego, co się wydarza, i któremu nie jest obojętny los Jego ludu.