31Biada buntowniczemu i splamionemu miastu tyranów!
2Nie usłuchało wezwania,
nie przyjęło upomnienia;
nie zaufało Panu ,
nie przybliżyło się do swojego Boga.
3Jego książęta są jak lwy ryczące,
jego sędziowie jak wilki wieczorem,
które do rana nic nie pozostawią.
4Prorocy jego są bezczelni,
ludzie zdradliwi.
Jego kapłani znieważają świętość,
łamią prawo.
5Pan sprawiedliwy jest w jego wnętrzu.
On nie dopuszcza się nieprawości.
Każdego ranka ogłasza swoje wyroki,
nie braknie ich o brzasku.
A człowiek nieprawy nie zna wstydu.
6Ja wytraciłem pogan,
zostały zburzone ich twierdze;
spustoszyłem ich ulice,
nikt nimi nie chodzi.
Zrujnowałem ich miasta
– nikt tam już nie mieszka.
7Mówiłem: „Na pewno się Mnie ulęknie,
przyjmie upomnienie!
Jego mieszkanie nie będzie zniszczone”.
Choć często ich nawiedzałem,
wstawali wcześnie, aby mnożyć swoje występki.
8Dlatego czekajcie na Mnie
– wyroczniaPana –
na dzień, gdy wystąpię z oskarżeniem.
Postanowiłem bowiem zgromadzić narody,
zebrać królestwa,
aby wylać na nie swoje oburzenie,
cały żar mojego gniewu.
Naprawdę ogień mojej zapalczywości
strawi całą ziemię.
Nawrócenie narodów
9Wtedy oczyszczę wargi ludom,
by wszyscy wzywali imieniaPana
i wspólnie Mu służyli.
10Za rzekami ziemi Kusz
czciciele moi, rozproszeni synowie,
złożą Mi dar.
11W tym dniu nie będziesz się już wstydzić
wszystkich swoich uczynków,
którymi grzeszyłaś przeciwko Mnie.
Bo wtedy usunę spośród ciebie
twoich zuchwałych pyszałków
i nie będziesz się już wywyższać
na mojej świętej górze.
12I zachowam pośród ciebie
lud pokorny i ubogi;
w imieniu Pana będą szukać schronienia.
13Reszta Izraela –
nie będzie dopuszczać się nieprawości,
nie będzie mówić kłamstwa.
Język zdradliwy
nie znajdzie się w ich ustach.
Będą się paść i odpoczywać
i nikt nie będzie ich niepokoił.
Zapowiedzi pomyślne dla Izraela
14Wykrzykuj z radości, Syjonie!
Wołaj radośnie, Izraelu!
Ciesz się i wesel całym sercem, Jerozolimo!
15Pan oddalił od ciebie wyroki,
usunął twojego nieprzyjaciela.
Król Izraela, Pan, jest pośród ciebie!
Nie będziesz się już lękać złego!
16W tym dniu powiedzą Jerozolimie:
„Nie bój się, Syjonie!
Nie drżyj ze strachu!”.
17Pan, Twój Bóg, jest pośród ciebie,
Mocarz – On wybawi!
Będzie się cieszył i weselił tobą,
odnowi cię swoją miłością.
Rozraduje się tobą niezmiernie,
18jak w dzień święta.
Oddalę od ciebie nieszczęście,
byś nie znosiła już hańby.
19Oto uwolnię cię od wszystkich twych ciemięzców!
W tym czasie ocalę chromych
i zgromadzę wygnanych.
Obdarzę ich chwałą i sławą
w każdym kraju, gdzie byli poniżani.
20Wtedy przyprowadzę was z powrotem,
w tym czasie was zgromadzę.
Obdarzę was sławą i chwałą
u wszystkich ludów ziemi,
gdy doświadczycie odmiany losu
– mówi Pan.
lwy ryczące – obraz ukazujący siłę i dominację nad innymi. Lew chwyta swoją zdobycz i pożera ją całkowicie, a jego ryk świadczy o zdobyciu tego, na co polował (Jr 2,14n; Ez 22,25; Am 3,4).
wilki wieczorem – obraz ukazujący nienasycenie i chciwość. Wilki, żerując w nocy, od razu pożerają swoją zdobycz, tak że z nastaniem nowego dnia są już głodne.
Bóg obwieszcza swoje prawo w sposób jawny, dzięki czemu każdy ma do niego dostęp i powinno mu być ono znane.
ulęknie – nie chodzi tu o potocznie rozumiany lęk czy też strach. Bojaźń Boża (zob. Słownik) znajduje swój wyraz w różnych aktach religijnych, w szeroko rozumianej służbie Panu (Joz 24,14; 1Krl 18; 2Krl 17,27). Bojaźń Boża łączy się z pojęciem Boga jedynego, wszechmocnego, godnego najwyższej czci i szacunku.
ogień – zestawienie obrazu ognia z rzeczownikami, które służą do określenia gniewu, nadaje wyroczni dużą plastyczność: gniew, podobnie jak ogień, jest trudny do opanowania i ma wielką siłę niszczącą, może tak samo nagle wybuchnąć (2Sm 11,20), być podsycany (1Krl 14,22), jak i stłumiony (Ps 80,5).
oczyszczę wargi – czyste wargi są symbolem życia w prawdzie, a zatem bliskości z Bogiem (Hi 33,3).
Kusz – zob. So 2,12+.
góra – chodzi o Syjon (zob. Słownik).
paść i odpoczywać – znak dobrobytu i pokoju, jaki nastanie w czasach mesjańskich (Ps 23; Ez 34; Mi 4,4).
Wykrzykuj z radości… całym sercem – prorok, wzywając do ogólnej radości, używa czterech różnych słów hebrajskich na oznaczenie stanu ludzkiego szczęścia i wesela. Każde z nich intensyfikuje poprzednie.
Rozraduje się – nie tylko nowy lud Boży będzie się cieszył, ale również sam Bóg. Źródłem Jego radości będzie odnowa moralna wszystkich Jego wyznawców.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
PRAWO (hebr. Tora - dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) - termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej ( Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob.
PRZYMIERZE.
WYROCZNIA - w Piśmie Świętym jest to informacja lub przesłanie, które Bóg kieruje do człowieka lub do całej społeczności. Często wyrocznia jest odpowiedzią na postawione przez człowieka pytanie lub stanowi szczególną interwencję Boga, który objawiając swoją wolę, kieruje losami świata. W Piśmie Świętym mamy ukazane trzy sposoby otrzymywania wyroczni: 1) w czasie snu (np. Rdz 40,8nn; 1Sm 15,16; Mt 1,20-24); 2) pod wpływem natchnienia lub w widzeniu (np. 1Sm 8,21n; 9,17; Ez 2,1nn; Dz 9,10nn); 3) przez rzucanie losów (np. Wj 28,30; Joz 7,16nn; 1Sm 14,41nn; Dz 1,26). W ciągu dziejów Izraela istniały wyznaczone miejsca i osoby umożliwiające otrzymanie wyroczni od Boga. Szczególnymi przekazicielami Bożych wyroków byli charyzmatyczni prorocy. Władcy na dworach mieli zazwyczaj kogoś, kto przekazywał Bożą wolę i głos takiego człowieka brano pod uwagę na przykład w organizacji wypraw wojennych (np. 2Krn 18,3nn). Prawo zabraniało Żydom stosowania jakichkolwiek praktyk magicznych, którymi często posługiwali się ludzie przekazujący wyrocznie w społecznościach pogańskich. Bóg sam przekazywał swoje objawienie w sposób pewny i jednoznaczny i nie miało to nic wspólnego z praktyką magiczną czy wróżbiarską.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
GNIEW BOŻY - zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i święty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świętości. Autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Bożego prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działanie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reakcji gniewu, w której człowiek pod wpływem doznanego zła lub krzywdy przeżywa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w ST, w równym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w NT. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, okazywał wzburzenie i gniew, które miały prowadzić do opamiętania się grzeszników (np. Mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezusa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła Apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg sprawiedliwie osądzi każdego człowieka. Apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ściąga na człowieka Jego gniew (np. Rz 1,18). Nadzieja ludzka polega na tym, że mocniejsza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż On sam jest miłością (1J 4,8). Rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie (np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob.
KARA BOŻA.
IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.
JEZUS.
RESZTA, RESZTA IZRAELA - pojęcie biblijne odnoszące się do tej części narodu wybranego, która dochowała wierności Bogu i dzięki temu zostanie uchroniona od kary Bożej. W ciągu dziejów znaczenie tego pojęcia bardzo się zmieniało. Dla proroków działających przed przesiedleniem Izraelitów do Babilonii, które nastąpiło w 586 r. przed Chr., resztą byli ci, którzy przeżyli najazdy wrogów, a także ci, którzy ocaleją na końcu czasów (Mi 4,6nn). Dla proroków nauczających po przesiedleniu resztą byli ci, którzy mieli wrócić do ojczyzny. Z czasem pojęcie to nabierało coraz bardziej teologicznego wymiaru i odnoszono je do tych, którzy zostaną odkupieni (So 3,11-20). W NT resztą, która na mocy ofiary Jezusa uniknie kary za grzechy, jest wspólnota wierzących - Kościół (Rz 11,5).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.
JEROZOLIMA.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
Grzechy mieszkańców Jerozolimy
Po oskarżeniach kierowanych pod adresem narodów sąsiadujących z Izraelem Sofoniasz ponownie zwraca się przeciwko ludowi wybranemu. Wyrocznia ta odnosi się do Jerozolimy, której nazwa co prawda nie pojawia się w tekście, ale kontekst wypowiedzi proroka jednoznacznie wskazuje, że zapowiadana kara spadnie właśnie na to miasto. Prorok zarzuca mieszkańcom Jerozolimy, że nie słuchając napomnień proroków i lekceważąc wezwanie do nawrócenia, świadomie odrzucili Boga. Wymieniając po kolei różne grupy społeczne: sprawujących władzę, sędziów, kapłanów i proroków, Sofoniasz ukazuje skalę grzechu Izraelitów. To oni przyczynili się do moralnego upadku miasta i całego narodu. Prorok nie waha się nazywać po imieniu win Izraelitów. Zarzuca im przede wszystkim, że byli głusi na głos Boga, który chciał do nich przemawiać. Książętom wypomina pychę i żerowanie na ludzkiej biedzie; sędziom – korupcję i stronniczość; kapłanom – lekceważenie świętych obowiązków wynikających z ich urzędu; prorokom – sprzeniewierzenie się powierzonej im misji. Grzech i nieprawość Izraelitów zostają zestawione i porównane ze sprawiedliwością i świętością Boga, który jest sprawiedliwy i wierny przymierzu zawartemu z Izraelem. Chociaż Izraelici odwrócili się od Boga, On niezmiennie mieszka w Jerozolimie. Dlatego ciągle domaga się, aby Jego prawo było szanowane i zachowywane. Jerozolimę, która nie chce słuchać Jego słów i przez swoje grzechy zrywa przymierze ze swoim Bogiem, czeka sprawiedliwa kara. Miasto zostanie spalone w momencie nadejścia Dnia Pana, kiedy dokona się powszechny sąd nad wszystkimi narodami.
Nawrócenie narodów
Prorok diametralnie zmienia ton swojej wypowiedzi. Świadczy to o tym, że celem kary nie jest unicestwienie narodów, lecz ma ona służyć jedynie ich oczyszczeniu. Dzięki niemu ludzie zostaną uwolnieni od skutków swoich grzechów. Przestaną służyć pogańskim bożkom, a w życiu kierować się będą tylko Bożym prawem, dzięki czemu zniknie wszelka niesprawiedliwość. Początkiem oczyszczenia będzie świadomość popełnionego zła. Zawstydzenie własnym grzechem zainicjuje przemianę wewnętrzną ludzi i odnowę życia religijnego. Bóg usunie każdego, kto nie uzna w Nim Boga i w swojej pysze będzie się wywyższał nad innych. Ocaleją jedynie ludzie pokorni i ubodzy, dla których Boże prawo będzie jedyną regułą życia. Sofoniasz zapowiada tutaj także zjednoczenie wszystkich narodów, które zgodnie będą oddawać cześć jedynemu Bogu.
Zapowiedzi pomyślne dla Izraela
Proroctwo Sofoniasza kończy się wielkim wezwaniem do radości. Jej powodem jest obecność w Jerozolimie Boga, prawdziwego Zbawiciela, który przebaczył Izraelitom ich grzechy, a także uwolnił miasto od jego wrogów. Mieszkańcy Jerozolimy mogą więc czuć się zupełnie bezpieczni, ponieważ wiedzą, że chroni ich potężna moc Boga. Prorok zapowiada, że Izrael, lud Boży, zostanie zebrany na nowo, ale już nie po to, aby być postawionym przed Bożym sądem, lecz by odebrać chwałę.
Księga Sofoniasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Imię Sofoniasz oznacza ‘Jahwe ochronił’ i spotykamy je w różnych księgach ST (2Krl 25,18; 1Krn 6,36; Jr 21,1). Tytuł księgi (So 1,1) podaje rodowód proroka aż do czwartego pokolenia. Początek tej genealogii zwraca uwagę na imię Kuszi, które w języku hebrajskim może oznaczać Etiopczyka. W związku z tym istnieje przekonanie, że Sofoniasz nie był Hebrajczykiem. Niektórzy nawet twierdzą, że był czarnoskórym niewolnikiem świątynnym. Jednak typowo hebrajskie imiona dalszych przodków: Gedaliasz, Amariasz, Ezechiasz, podane w tym miejscu celowo, zdecydowanie przeczą tym tezom. Wśród przodków Sofoniasza wymienia się także Ezechiasza, którego niektórzy utożsamiają z królem judzkim. Jednak ze względu na autorytet, jakim król Ezechiasz cieszył się wśród autorów biblijnych, należy przyjąć, że w tym przypadku redaktor księgi sprecyzowałby, iż chodzi o króla. Trzeba więc raczej wykluczyć królewskie pochodzenie Sofoniasza, a tym samym jego związek z rodem Dawida.
Prorok działał w Królestwie Południowym (Juda), szczególnie w Jerozolimie, o czym świadczą m.in. nawiązania do liturgii świątynnej (So 1,4.7n; 3,9) oraz liczne wzmianki o Syjonie i Jeruzalem (So 3,1.4.14.16-18). Sofoniasz pełnił swoją misję prorocką za czasów Jozjasza (641-609 przed Chr.), w pierwszym okresie jego panowania, czyli jeszcze przed reformą religijną (622 r. przed Chr.). Władca ten objął tron po dwóch królach, dobrze znanych ze swojej nieprawości: Manassesie (699-643 przed Chr.) i Amonie (643-641 przed Chr.). Pierwszego z nich ST ukazuje jako najbardziej bezbożnego króla Izraela (2Krl 21,11), a jednocześnie jako najdłużej sprawującego władzę w Królestwie Południowym (2Krl 21,1). Budową ołtarzy ku czci bóstw asyryjskich sprofanował nie tylko kraj, ale także świątynię jerozolimską. Zajmował się także wróżbiarstwem i magią, złożył swego syna w całopalnej ofierze Molochowi oraz dopuścił się wielu morderstw (2Krl 21,1-17). Podobne rządy sprawował Amon, ale jego panowanie przerwał zamach stanu, podczas którego poniósł śmierć (2Krl 21,19-26). Królestwo Południowe było już od ponad wieku silnie uzależnione od Asyrii, która w tym czasie sprawowała władzę także w Egipcie. W związku z tym kraj potrzebował nie tylko reformy religijnej, ale także społecznej i politycznej. Miały one miejsce w 622 r. przed Chr. za panowania Jozjasza (2Krl 22 – 23). Z treści Księgi Sofoniasza wynika, że prorok ten dał poważny impuls do jej przeprowadzenia. Piętnował bowiem kulty bałwochwalcze, które były pozostałością po rządach Manassesa i Amona (So 1,5n).
Księga Sofoniasza w obecnej postaci stanowi efekt długiego procesu redakcyjnego. Zbudowana jest według jasnego, dwudzielnego schematu, który wypełniają z jednej strony groźby przeciwko Izraelowi i obcym narodom, z drugiej natomiast obietnice zbawienia. Taki schemat odpowiada zasadniczej budowie Księgi Izajasza i Księgi Ezechiela. Dzieło Sofoniasza wykazuje pewną zależność od proroctw Amosa, Izajasza i Micheasza. Adresatami księgi są poszczególne stany czy też warstwy społeczne Izraela: kapłani, prorocy, książęta, sędziowie oraz tzw. Reszta Izraela, czyli lud pokorny i wierny Bogu (So 1,4.8; 3,3n.12). Trudno jednak dokładnie ustalić czas i miejsce powstania księgi. Mając na uwadze fakt, że orędzie Sofoniasza zakłada zależność Królestwa Południowego od Asyrii, a zarazem brakuje wzmianki o upadku imperium asyryjskiego, można hipotetycznie przyjąć, że pierwsza redakcja księgi miała miejsce przed 612 r. przed Chr.
Autentyczność Księgi Sofoniasza nie budzi wątpliwości. Zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie od początku bez zastrzeżeń przyjmowali jej kanoniczność. Tekst hebrajski księgi został dobrze zachowany i jedynie w kilku miejscach lektura może nasuwać wątpliwości (np. So 2,1n.12; 3,18). W tych przypadkach pomocą przy tłumaczeniu jest grecki przekład ST (LXX) oraz inne przekłady starożytne.
Treść i teologia
Księga Sofoniasza zbudowana jest z różnych form literackich. Można w niej znaleźć: upomnienia, mowy, przepowiednie, pieśni i formuły liturgiczne. Nie brak w niej porównań, dosadnych powiedzeń i plastycznych obrazów zaczerpniętych z życia codziennego (So 1,12; 2,2.6.15; 3,3n). W sposobie wyrażania dominuje prostota i jasność myśli. Na szczególną uwagę zasługują rytmika, gra słów, ironia i metafora (So 1,12; 2,14; 3,3).
Układ księgi jest przejrzysty. Można w niej wyróżnić, oprócz tytułu (So 1,1), dwie grupy mów prorockich: 1) sąd Boży (So 1,2 – 2,15) oraz 2) napomnienia i obietnice (So 3,1-20). Na pierwszą grupę mów składają się: zapowiedź ogólnej zagłady (So 1,2n), sąd nad Judeą (So 1,4n) oraz obraz Dnia Pana (So 1,7-14). Następnie autor ukazuje niezwykłość dnia sądu Bożego (So 1,14-18) i apeluje o nawrócenie się (So 2,1-3). Na koniec zapowiada sąd nad Filistynami (So 2,4-7), Moabitami i Ammonitami (So 2,8-11) oraz Egipcjanami i Asyryjczykami (So 2,12-15). W drugiej grupie mów (So 3,1-20) w formie upomnień zostały przypomniane grzechy mieszkańców Jerozolimy (So 3,1-8) i potrzeba wewnętrznego oczyszczenia. Treścią obietnic Bożych jest nawrócenie narodów (So 3,9-13) oraz pomyślność Izraela (So 3,14-20).
Teologiczna myśl Sofoniasza skupia się na tematach sądu Bożego i nadziei zbawienia. Prorok zapowiada karzący Dzień Pana, nawiązując tym samym do wypowiedzi swoich poprzedników, zwłaszcza Amosa (Am 5,18.20; 8,9) i Izajasza (Iz 2,12; 10,20). Sąd Boży spowoduje zagładę, zniszczenie wszystkich mieszkańców ziemi (So 1,2-3), w tym także Judy wraz z Jerozolimą (So 1,4-6.8-13). Wielki kataklizm o charakterze kosmicznym będzie karą za grzechy Izraela: bałwochwalstwo (So 1,4), upór (So 3,1), kłamstwo i nieprawość (So 3,13), niesprawiedliwe sądy (So 3,3), łamanie prawa (So 3,4), brak bojaźni Bożej (So 1,12), a przede wszystkim – za pychę (So 3,11). Narody pogańskie spotka równie surowy wyrok (So 2,1-15), czyli eksterminacja. Chociaż Dzień Pana jest blisko (So 1,14), nadal istnieje nadzieja na wybawienie, zawrócenie ze złej drogi i przemianę życia (So 2,2n). Zapowiedziany sąd będzie miał charakter oczyszczający (So 3,8). Dzięki niemu odrodzi się tzw. Reszta Izraela, pokorny i ubogi lud Boży (So 3,12n). Nowa społeczność wiernych Panu będzie szukać Boga i Jego sprawiedliwości (So 3,5.9-12). Dlatego pomyślne zapowiedzi zbawcze są dla Izraelitów źródłem wielkiej radości (So 3,17n).
Niektóre myśli Sofoniasza mają swoje paralele w pismach późniejszych proroków (np. Jeremiasza, Ezechiela i Joela). W NT spotykamy tylko jedno nawiązanie do tej księgi w Mt 13,41. Do kanonu literatury wszedł natomiast średniowieczny hymn Dies irae (Dzień gniewu), którego pierwsze słowa są zaczerpnięte z tekstu So 1,15n.
Po oskarżeniach kierowanych pod adresem narodów sąsiadujących z Izraelem Sofoniasz ponownie zwraca się przeciwko ludowi wybranemu. Wyrocznia ta odnosi się do Jerozolimy, której nazwa co prawda nie pojawia się w tekście, ale kontekst wypowiedzi proroka jednoznacznie wskazuje, że zapowiadana kara spadnie właśnie na to miasto. Prorok zarzuca mieszkańcom Jerozolimy, że nie słuchając napomnień proroków i lekceważąc wezwanie do nawrócenia, świadomie odrzucili Boga. Wymieniając po kolei różne grupy społeczne: sprawujących władzę, sędziów, kapłanów i proroków, Sofoniasz ukazuje skalę grzechu Izraelitów. To oni przyczynili się do moralnego upadku miasta i całego narodu. Prorok nie waha się nazywać po imieniu win Izraelitów. Zarzuca im przede wszystkim, że byli głusi na głos Boga, który chciał do nich przemawiać. Książętom wypomina pychę i żerowanie na ludzkiej biedzie; sędziom – korupcję i stronniczość; kapłanom – lekceważenie świętych obowiązków wynikających z ich urzędu; prorokom – sprzeniewierzenie się powierzonej im misji. Grzech i nieprawość Izraelitów zostają zestawione i porównane ze sprawiedliwością i świętością Boga, który jest sprawiedliwy i wierny przymierzu zawartemu z Izraelem. Chociaż Izraelici odwrócili się od Boga, On niezmiennie mieszka w Jerozolimie. Dlatego ciągle domaga się, aby Jego prawo było szanowane i zachowywane. Jerozolimę, która nie chce słuchać Jego słów i przez swoje grzechy zrywa przymierze ze swoim Bogiem, czeka sprawiedliwa kara. Miasto zostanie spalone w momencie nadejścia Dnia Pana, kiedy dokona się powszechny sąd nad wszystkimi narodami.