11W drugim roku panowania króla Dariusza, w pierwszym dniu szóstego miesiąca, Pan tak przemówił przez proroka Aggeusza do Zorobabela, syna Szealtiela, namiestnika Judy, i do najwyższego kapłana Jozuego, syna Josadaka:
Odbudowa świątyni
Wezwanie do odbudowy
2„Tak mówi Pan Zastępów: Lud ten mówi: «Jeszcze nie nadszedł czas na odbudowę domuPana».3Wtedy Pan tak przemówił przez proroka Aggeusza:
4A czy dla was nadszedł już czas,
żebyście mieszkali w przyozdobionych domach,
podczas gdy dom Pana leży w gruzach?
5Teraz tak mówi Pan Zastępów:
Rozważcie, jak się wam powodzi!
6Siejecie wiele, lecz zbieracie mało,
jecie, lecz nie zaspokajacie głodu,
pijecie, lecz nie gasicie pragnienia,
ubieracie się, lecz nie odczuwacie ciepła,
a kto pracuje dla zarobku,
pracuje dla dziurawej kieszeni.
7Tak mówi Pan Zastępów:
Rozważcie, jak się wam powodzi!
8Idźcie w góry,
sprowadźcie drewno,
budujcie ten dom,
a upodobam go sobie
i w nim doznam czci
– mówi Pan.
9Liczyliście na wiele, lecz macie mało. A kiedy przynieśliście to do swojego domu, Ja i to rozproszyłem. Dlaczego? – wyrocznia Pana Zastępów. Ponieważ mój dom leży w gruzach, podczas gdy każdy z was gorliwie troszczy się o własny dom.10Dlatego niebo wstrzymało deszcz nad wami, a ziemia nie wydała swojego plonu. 11Sprowadziłem też suszę na ziemię, na góry, na zboże, na winne krzewy i drzewa oliwek, na wszystko, co wydaje ziemia, na ludzi i na zwierzęta, i na wszelką pracę rąk waszych”.
Rozpoczęcie budowy
12Wtedy Zorobabel, syn Szealtiela, i najwyższy kapłan Jozue, syn Josadaka, oraz cała reszta ludu wysłuchali głosuPana , swojego Boga, w słowach proroka Aggeusza, którego Pan posłał do nich. A lud odczuł bojaźń przed Panem.13Aggeusz, wysłannik Pana, ogłosił ludowi przesłanie otrzymane od Pana: „Ja jestem z wami – wyrocznia Pana ”.14Wtedy Pan pobudził ducha namiestnika Judy Zorobabela, syna Szealtiela, ducha najwyższego kapłana Jozuego, syna Josadaka, i ducha całej reszty ludu, tak że przyszli i podjęli pracę przy budowie domuPana Zastępów, swojego Boga,
15dwudziestego czwartego dnia, miesiąca szóstego, w drugim roku panowania króla Dariusza.
Dariusz – chodzi o władcę perskiego Dariusza I, który panował w latach 522-486 przed Chr.
Zorobabel, syn Szealtiela – najwyższy przedstawiciel perskiej władzy świeckiej w Judzie. Jego imię znaczy w jęz. akadyjskim ‘ziarno z Babilonu’ albo ‘pęd Babilonu’. Według 1Krn 3,19 Zorobabel był synem Pedajasza, brata Szealtiela. Ten ostatni był synem króla Jojakina z dynastii dawidowej i właśnie to pochodzenie chce podkreślić autor.
Jozue, syn Josadaka – najwyższy przedstawiciel żydowskiej władzy religijnej, której centrum była świątynia jerozolimska, leżąca w gruzach w tym czasie.
Zorobabel – zob. Ag 1,1+.
Jozue – zob. Ag 1,1+.
reszta ludu – Aggeusz używa tego określenia w odniesieniu do tej części narodu izraelskiego, która wróciła z wygnania i osiedliła się w Palestynie (zob. Słownik).
Ja jestem z wami – zapewnienie o zbawczej obecności Boga wśród swojego ludu, gwarantującej powodzenie podejmowanych dzieł (Rdz 28,15; Wj 3,12; Iz 41,10; 43,5; Jr 1,8; 30,10n; por. np. Mt 14,27; J 6,20).
Dariusz – zob. Ag 1,1+.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).
JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.
IZRAEL.
NAJWYŻSZY KAPŁAN - urząd zwierzchnika kapłanów świątynnych, zwanego także arcykapłanem. Funkcja ta powierzana była osobom wywodzącym się z arystokratycznych rodów kapłańskich Jerozolimy. W czasach Jezusa najwyższy kapłan miał bardzo szeroki zakres uprawnień. Przede wszystkim strzegł kultu sprawowanego w świątyni, ale także stał na czele Wysokiej Rady, reprezentował Judeę w rozmowach z władzami politycznymi, zbierał podatki i był odpowiedzialny za duchowe prowadzenie całego narodu. Podjęcie tej funkcji poprzedzone było specjalnym obrzędem konsekracji, podczas którego dokonywano rytualnego namas zczenia. Jako przełożony świątyni codziennie składał ofiary i przewodniczył uroczystym obrzędom; tylko on raz w roku miał prawo wejść do miejsca najświętszego. W czasach NT decydujący wpływ na obsadzenie tego urzędu miały władze rzymskie. W Liście do Hebrajczyków jest mowa o Jezusie jako nowym najwyższym kapłanie, który złożył ofiarę doskonałą i jako pierwszy wszedł do nowej, duchowej świątyni, w której wraz z Nim będą przebywać wszyscy zbawieni. Zob.
LEWICI,
MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,
WYSOKA RADA.
PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.
ARKA PRZYMIERZA.
DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.
PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
NAJWYŻSZY KAPŁAN - urząd zwierzchnika kapłanów świątynnych, zwanego także arcykapłanem. Funkcja ta powierzana była osobom wywodzącym się z arystokratycznych rodów kapłańskich Jerozolimy. W czasach Jezusa najwyższy kapłan miał bardzo szeroki zakres uprawnień. Przede wszystkim strzegł kultu sprawowanego w świątyni, ale także stał na czele Wysokiej Rady, reprezentował Judeę w rozmowach z władzami politycznymi, zbierał podatki i był odpowiedzialny za duchowe prowadzenie całego narodu. Podjęcie tej funkcji poprzedzone było specjalnym obrzędem konsekracji, podczas którego dokonywano rytualnego namas zczenia. Jako przełożony świątyni codziennie składał ofiary i przewodniczył uroczystym obrzędom; tylko on raz w roku miał prawo wejść do miejsca najświętszego. W czasach NT decydujący wpływ na obsadzenie tego urzędu miały władze rzymskie. W Liście do Hebrajczyków jest mowa o Jezusie jako nowym najwyższym kapłanie, który złożył ofiarę doskonałą i jako pierwszy wszedł do nowej, duchowej świątyni, w której wraz z Nim będą przebywać wszyscy zbawieni. Zob.
LEWICI,
MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,
WYSOKA RADA.
GŁOS BOGA - wyrażenie wskazujące na realne objawianie się Boga człowiekowi. Głos Boga przybiera różne formy i często wyraża się np. przez zjawiska przyrodnicze (Wj 19,19; Ps 18,4). Najbardziej wyraźnie przejawia się w słowach, które Bóg kieruje do swojego ludu poprzez wybranych przez siebie ludzi, np. charyzmatycznych przywódców, proroków. W sposób szczególny głos Boga objawiającego się człowiekowi zawarty jest w Bożych przykazaniach. Najważniejszym zadaniem wszystkich członków ludu Bożego jest słuchanie Boga. Potwierdza to uroczysta formuła: Słuchaj Izraelu (Pwt 6,4). W świetle świadectw zawartych w NT Bóg przemówił podczas chrztu Jezusa w Jordanie (np. Mk 1,11), aby potwierdzić, że Jezus jest Jego umiłowanym Synem, którego wszyscy powinni słuchać. Nauczanie Jezusa Chrystusa jest więc rzeczywistym głosem samego Boga. Jezus głosi prawdę, dzięki której każdy człowiek otrzymuje pełnię życia (np. J 1,17; 8,32; 14,6; 17,19).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).
LUD BOŻY - w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być Źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo σwięte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 - 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.
BOJAŻŃ BOŻA, BOJAŻŃ PANA - wyraża się ona w głębokim szacunku, jaki człowiek nieustannie powinien okazywać Bogu (Koh 12,13). W istocie oznacza ona głęboką więź łączącą stworzenie ze swoim Stwórcą. W księgach ST bojaźń Boża często przejawia się w postawie lęku, jaki człowiek odczuwa, doświadczając własnej małości i grzeszności wobec majestatu i potęgi Boga. Wyrazem bojaźni może być też obawa przed karą za popełnione grzechy, które obrażają świętość Boga. Zasadniczo jednak tradycja żydowska wyra źnie odróżnia bojaźń od poczucia strachu i obawy, zaznaczając, że wypływa ona przede wszystkim z miłości oraz troski człowieka o jego relację z Bogiem. Stąd w tradycji mądrościowej ST bojaźń Boża jest początkiem wiary i charakteryzuje postawę człowieka pobożnego (Syr 1,11-20), a zarazem mądrego (Prz 1,7). Człowiek bojący się Boga jest synonimem człowieka sprawiedliwego (Ps 1), który całe swoje życie zwraca ku Stwórcy i zawsze pragnie postępować zgodnie z Jego wskazaniami. Bojący się Boga to ten, kto ma świadomość Jego nieustannej obecności i opieki. Ta świadomość daje poczucie bezpieczeństwa we wszystkich okolicznościach życia. Taka boja źń nie jest więc nieuzasadnionym strachem przed karzącym bóstwem, ale jednym z darów Ducha Świętego, który prowadzi do pełnej zaufania adoracji Boga przez człowieka (Iz 11,2; Rz 8,15; 1J 3,20n). Postawie tej towarzyszy poczucie szczęścia i posiadania Bożego błogosławieństwa, co skłania do dawania świadectwa o wielkości i dobroci Stwórcy.
WYROCZNIA PANA - specyficzny zwrot, formuła biblijna stosowana przez proroków, którzy powoływali się na otrzymane od Boga objawienie za pomocą słów: Tak mówi Pan lub wyrocznia Pana, nadając w ten sposób swojej wypowiedzi szczególną siłę wyrazu. Takie wypowiedzi budowały autorytet proroków jako autentycznych przekazicieli woli Bożej oraz miały często charakter normatywny, zobowiązujący do wypełni enia objawionego przez proroków Bożego zamysłu.
DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.
PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.
ARKA PRZYMIERZA.
Tytuł
Autor osadza opisywane wydarzenia w konkretnej rzeczywistości historycznej (520 r. przed Chr.). Adresatami Bożego przesłania są najwyżsi przedstawiciele ówczesnej władzy cywilnej i religijnej. Należy pamiętać, że Judea była w tym czasie pod panowaniem perskim. Autor dyskretnie przypomina, że słowa Boga mają być dla adresatów ważniejsze niż zarządzenia perskich władców.
Wezwanie do odbudowy
Kiedy po latach wygnania (586-538 przed Chr.) Judejczycy wrócili do swojej ojczystej ziemi, przystąpili do odbudowy zniszczonego kraju, zaczynając od własnych domów. Tymczasem także świątynia, leżąca w ruinie od kilkudziesięciu lat, wymagała odbudowy. Lud jednak odkładał to zadanie na później, prawdopodobnie usprawiedliwiając się względami ekonomicznymi. Bóg przez Aggeusza wyraził swoją wolę przywrócenia znaczenia tej świętej budowli zarówno jako centrum życia religijnego, jak i narodowego. Zgodnie z charakterystycznym dla ST sposobem interpretowania zjawisk i sytuacji życiowych prorok uświadomił ludowi, że przeżywany przez nich niedostatek materialny (w. 6) jest skutkiem braku Bożego błogosławieństwa, które mogliby otrzymać, gdyby przystąpili do odbudowy świątyni (w. 9). W myśl teologii przymierza (Kpł 26; Pwt 28) konsekwencją niezachowania reguł więzi z Bogiem są m.in. niskie plony (Pwt 28,38), brak żywności (Pwt 8,10), niedobór odzienia (Pwt 10,18).
Rozpoczęcie budowy
Boże wezwanie spotkało się z entuzjastyczną odpowiedzią ze strony nie tylko przywódców, ale i całej reszty ludu, czyli wszystkich, którzy wrócili z wygnania. Ta postawa została określona przez autora jako bojaźń przed (w. 12), co świadczy, że płynęła ona z autentycznego i szczerego posłuszeństwa Bogu. Uroczyste potwierdzenie Bożej obecności wśród ludu stanowiło niewątpliwie silny bodziec do rozpoczęcia pracy.
Księga Aggeusza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Wystąpienia prorockie zawarte w Księdze Aggeusza są dokładnie datowane, dzięki czemu znamy czas działalności proroka o imieniu Aggeusz. Jego działalność przypada na drugi rok rządów Dariusza I, czyli na 520 r. przed Chr. Minęło wówczas 18 lat od słynnego dekretu Cyrusa, zezwalającego Izraelitom na powrót do ojczystej ziemi. Mimo to świątynia w Jerozolimie nadal leżała w gruzach (Ag 1,4.9). Przyczyną takiego stanu rzeczy było zniechęcenie repatriantów z Babilonii, którzy musieli borykać się z wieloma trudnościami (Ag 1,2), a także przeszkody ze strony Samarytan, których Judejczycy wykluczyli z udziału w odbudowie z powodu ich rasy i religii (Ezd 4,3). Sytuacja zmieniła się, gdy król perski Dariusz I (522-486 przed Chr.) potwierdził dekret Cyrusa i zezwolił na odbudowę świątyni, a na czele społeczności repatriantów stanęli Zorobabel, syn Szealtiela, oraz najwyższy kapłan Jozue, syn Josadaka (Ag 1,1; por. Ezd 2,2; 3,2.8; 5,2; Ne 7,5.7).
W tych okolicznościach nauczał w Jerozolimie prorok Aggeusz. Znaczenie jego imienia wykazuje w języku hebrajskim związek ze słowem chag – ‘święto’, ‘uroczystość’. Być może urodził się w dniu świątecznym albo otrzymał zadanie odbudowy świątyni i rozpoczęcia sprawowania w niej kultu. Nie wiemy, czy Aggeusz urodził się w Palestynie, czy też przybył z Babilonii razem z jakąś grupą repatriantów. Nie można wykluczyć, że sprawował on funkcje kapłańskie, ale przypuszczenie to nie znajduje potwierdzenia w tekście księgi. Wydaje się, że należałoby go łączyć z prorokami kultowymi, którzy działali na terenie Jerozolimy, choć nic nie wiemy na temat roli, jaką mógł wśród nich pełnić.
Mowy Aggeusza zostały zredagowane krótko po jego wystąpieniach, czyli ok. 520 r. przed Chr. Datę tę potwierdza także fakt zestawienia obok siebie postaci Zorobabela i Jozuego oraz oczekiwania mesjańskie związane z Zorobabelem.
Treść i teologia
Na podstawie datacji podanej w Księdze Aggeusza wyróżnia się pięć wystąpień proroka, połączonych ze sobą formułami redakcyjnymi. Zawarte tu treści mają formę zarówno wyroczni (Ag 1,2-11; 1,15b – 2,9; 2,14-23), jak i narracji (Ag 1,1.12-15a; 2,10-13). W pierwszym wystąpieniu (Ag 1,1-11) prorok wzywa do rozpoczęcia odbudowy świątyni, uświadamiając przy tym członkom wspólnoty, że ociąganie się z przystąpieniem do tego dzieła jest przyczyną ich niedostatku i różnych klęsk. W drugim wystąpieniu (Ag 1,12-15a) prorok rozwiewa obawy wspólnoty i przekonuje ją o życzliwej obecności Boga. Efektem tych zapewnień jest rozpoczęcie odbudowy świątyni. Trzecia przemowa, wygłoszona już po rozpoczęciu prac (Ag 1,15b – 2,9), jest adresowana do Zorobabela, Jozuego oraz do całego ludu. Prorok zachęca do wytrwania pomimo trudności, gdyż Bóg jest z nimi. Zapewnia też, że chwała nowej świątyni będzie większa od poprzedniej. W czwartym wystąpieniu (Ag 2,10-19) prorok zabiera głos w dyskusji dotyczącej nieczystości kultycznej. W jego przekonaniu dotychczasowe klęski były spowodowane tym, że wszystko, co składano Bogu w ofierze, było nieczyste. Zapewnia jednak, że od dnia rozpoczęcia budowy świątyni Bóg będzie błogosławił ludowi. W piątej mowie, skierowanej do Zorobabela, pojawiają się wyraźne odniesienia do czasów ostatecznych (Ag 2,20-23). Prorok zapowiada, że Bóg poruszy niebo i ziemię oraz zniszczy wszystkich wrogów Judy. Zorobabel jako spadkobierca dynastii dawidowej będzie uprzywilejowanym narzędziem rządów Boga w narodzie izraelskim.
Aggeusz szczególne znaczenie przypisuje odbudowie świątyni po powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.). Nie waha się stwierdzić, że zaniechanie prac było przyczyną wszelkich nieszczęść we wspólnocie repatriantów. Jednocześnie pobudza lud do działania, zapewniając o zbawczej obecności Boga pośród niego. Dzień przystąpienia do odbudowy stanowi moment przejścia od sytuacji przekleństwa do stanu błogosławieństwa (Ag 2,15n.18n). Bóg nie czeka, aż dzieło zostanie ukończone, ale już pierwszy krok ze strony ludzi, którzy chcą odpowiedzieć posłuszeństwem na Jego słowo, staje się dla Niego okazją do udzielenia błogosławieństwa. Stwórca zapewnia jednocześnie, że będzie wspierał rozpoczęte dzieło, zapewniając środki materialne na jego wykonanie (Ag 2,5n). Ponadto zapowiada, że chwała odbudowanej świątyni przewyższy tę dawną, gdyż w tym miejscu On udzieli swojego pokoju (Ag 2,9). Wspólnota związana z tą świątynią nie będzie musiała się obawiać pogańskich potęg, gdyż Bóg pokona je swoją mocą. Aggeusz, wskazując na Zorobabela, potomka Dawida, jako gwaranta ukończenia budowy, łączy chwałę nowej świątyni z obietnicą króla z rodu Dawida, przez którego Bóg zapewni ludowi swoją obecność, błogosławieństwo i pokój.
Prorok pragnie przede wszystkim pomóc swoim przygnębionym i zniechęconym rodakom odzyskać narodową oraz religijną tożsamość. Powinni oni odnaleźć się jako lud Boży i wspólnota skupiona wokół świątyni, opierając swoje życie na nieskazitelnym postępowaniu i składaniu ofiar, które zapewnią im więź z Bogiem przymierza.
Autor osadza opisywane wydarzenia w konkretnej rzeczywistości historycznej (520 r. przed Chr.). Adresatami Bożego przesłania są najwyżsi przedstawiciele ówczesnej władzy cywilnej i religijnej. Należy pamiętać, że Judea była w tym czasie pod panowaniem perskim. Autor dyskretnie przypomina, że słowa Boga mają być dla adresatów ważniejsze niż zarządzenia perskich władców.