Chwała odbudowanej świątyni

Zapowiedź chwały odbudowanej świątyni

2¹Dwudziestego pierwszego dnia, siódmego miesiąca, Pan przemówił przez proroka Aggeusza:²„Powiedz namiestnikowi Judy Zorobabelowi, synowi Szealtiela, i najwyższemu kapłanowi Jozuemu, synowi Josadaka, oraz reszcie ludu:³Czy jest jeszcze wśród was ktoś, kto widział ten dom w jego dawnej chwale? Widzicie, jaki jest teraz? Czy nie wydaje się wam, że w porównaniu z tamtym, jakby go wcale nie było? ⁴Lecz teraz: Odwagi, Zorobabelu! – wyrocznia Pana . Odwagi, najwyższy kapłanie, Jozue, synu Josadaka! Odwagi, cały ludu tej ziemi! – wyrocznia Pana. Do dzieła! Gdyż Ja jestem z wami! – wyrocznia Pana Zastępów.⁵Zgodnie z obietnicą, którą wam dałem, gdy wychodziliście z Egiptu, mój duch jest stale wśród was. Nie bójcie się! ⁶Gdyż tak mówi Pan Zastępów: Jeszcze tylko krótka chwila, a poruszę niebo i ziemię, morze i stały ląd.⁷Ja poruszę wszystkie narody, tak że napłyną kosztowności wszystkich narodów i napełnię ten dom chwałą – mówi Pan Zastępów.⁸Moje jest srebro i moje jest złoto – wyrocznia Pana Zastępów.⁹Chwała przyszłego domu będzie większa niż dawniej – mówi Pan Zastępów. W tym właśnie miejscu będę obdarzał pokojem – wyrocznia Pana Zastępów”.

Ponowne błogosławieństwo

¹⁰Dwudziestego czwartego dnia, dziewiątego miesiąca, w drugim roku panowania Dariusza, Pan przemówił do proroka Aggeusza:¹¹„Tak mówi Pan Zastępów: Zapytaj, proszę, kapłanów o orzeczenie w takiej sprawie:¹²Gdy ktoś niesie poświęcone mięso zawinięte w swoje ubranie i dotknie tym ubraniem chleba albo gotowanej potrawy, albo wina czy oliwy, albo w ogóle jakiegoś pokarmu, to czy wtedy staje się on poświęcony?”. Kapłani odpowiedzieli: „Nie”. ¹³Aggeusz pytał dalej: „Gdy ktoś, kto stał się nieczysty wskutek zetknięcia ze zmarłym, dotknie którejś z tych rzeczy, to czy staje się ona nieczysta?”. Kapłani odpowiedzieli: „Tak”. ¹⁴Wtedy odezwał się Aggeusz i rzekł: „Taki jest ten lud i taki jest ten naród według Mnie – wyrocznia Pana ; takie są wszystkie ich dzieła i cokolwiek składają w ofierze – jest to nieczyste.¹⁵Teraz jednak bądźcie uważni, zaczynając od dziś i na przyszłość. Zanim w świątyniPana ułożono kamień na kamieniu –¹⁶jak wam się wiodło? Przyszedł ktoś do stosu ziarna, w którym miało być dwadzieścia miar, lecz było tam tylko dziesięć. Przyszedł ktoś do kadzi z młodym winem, by zaczerpnąć pięćdziesiąt miar, lecz było tam tylko dwadzieścia. ¹⁷Sprawiłem, że plony waszej pracy zniszczyła rdza zbożowa, pleśń i grad, a jednak nie ma was przy Mnie – wyrocznia Pana.¹⁸Rozważcie czasy obecne i minione: od dwudziestego czwartego dnia, dziewiątego miesiąca, to jest od dnia, w którym położono fundamenty pod świątynię Pana. Bądźcie uważni:¹⁹Nie ma jeszcze ziarna w spichlerzu, a winorośl, figowiec, drzewo granatu, oliwka jeszcze nie wydały owocu. Od dziś jednak będę wam błogosławił”.

Zapowiedź dla Zorobabela

²⁰Dwudziestego czwartego dnia tego miesiąca po raz drugi przemówił Pan do Aggeusza:²¹„Powiedz namiestnikowi Judy Zorobabelowi: Poruszę niebo i ziemię. ²²Powalę trony królestw i zniszczę moc królestw pogańskich. Przewrócę rydwany wraz z ich woźnicami. Padną wierzchowce i jeźdźcy, jeden polegnie od miecza drugiego. ²³W tym dniu – wyrocznia Pana Zastępów, wezmę ciebie, mój sługo Zorobabelu, synu Szealtiela – wyrocznia Pana, i uczynię cię jakby sygnetem, bo wybrałem ciebie – wyrocznia Pana Zastępów”.

Zorobabel – zob. Ag 1,1+.

Jozue – zob. Ag 1,1+.

Ja jestem z wami – zob. Ag 1,13+.

gdy wychodziliście z Egiptu – nawiązanie do przymierza, na mocy którego Bóg zobowiązał się do mieszkania pośród swojego ludu (Wj 29,45; Jr 7,23; 11,4n).

Dariusz – zob. Joz 1,1+.

orzeczenie – hebr. torah oznacza zarówno wykładnię prawną w określonej sprawie, jak i całość Pięcioksięgu.

nieczysty wskutek zetknięcia ze zmarłym – niezrozumiały dziś dla nas zakaz dotykania ludzkich zwłok można wyjaśnić tym, że śmierć człowieka postrzegano jako skutek grzechu (np. Mdr 1,16; por. Mdr 1,13n; 2,23n). Prawo to (np. Pwt 19,11) mogło być również formą przeciwstawienia się pogańskiemu kultowi zmarłych. Jezus, który jest zmartwychwstaniem i życiem (J 11,25), dotykał umarłych (np. Mt 9,18.25; por. Łk 7,14) i przywracał im życie. Wskrzeszenia stanowią zapowiedź zmartwychwstania do życia wiecznego. Dla chrześcijan śmierć jest przejściem do wiecznego życia, a Kościół oddaje cześć relikwiom świętych.

Zorobabel – zob. Ag 1,1+.

sygnet – pierścienie lub sygnety służyły jako pieczęcie do uwierzytelniania ocjalnych dokumentów króla albo do rozpoznawania osób.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).

JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.

IZRAEL.

NAJWYŻSZY KAPŁAN - urząd zwierzchnika kapłanów świątynnych, zwanego także arcykapłanem. Funkcja ta powierzana była osobom wywodzącym się z arystokratycznych rodów kapłańskich Jerozolimy. W czasach Jezusa najwyższy kapłan miał bardzo szeroki zakres uprawnień. Przede wszystkim strzegł kultu sprawowanego w świątyni, ale także stał na czele Wysokiej Rady, reprezentował Judeę w rozmowach z władzami politycznymi, zbierał podatki i był odpowiedzialny za duchowe prowadzenie całego narodu. Podjęcie tej funkcji poprzedzone było specjalnym obrzędem konsekracji, podczas którego dokonywano rytualnego namas zczenia. Jako przełożony świątyni codziennie składał ofiary i przewodniczył uroczystym obrzędom; tylko on raz w roku miał prawo wejść do miejsca najświętszego. W czasach NT decydujący wpływ na obsadzenie tego urzędu miały władze rzymskie. W Liście do Hebrajczyków jest mowa o Jezusie jako nowym najwyższym kapłanie, który złożył ofiarę doskonałą i jako pierwszy wszedł do nowej, duchowej świątyni, w której wraz z Nim będą przebywać wszyscy zbawieni. Zob.

LEWICI,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

WYSOKA RADA.

RESZTA, RESZTA IZRAELA - pojęcie biblijne odnoszące się do tej części narodu wybranego, która dochowała wierności Bogu i dzięki temu zostanie uchroniona od kary Bożej. W ciągu dziejów znaczenie tego pojęcia bardzo się zmieniało. Dla proroków działających przed przesiedleniem Izraelitów do Babilonii, które nastąpiło w 586 r. przed Chr., resztą byli ci, którzy przeżyli najazdy wrogów, a także ci, którzy ocaleją na końcu czasów (Mi 4,6nn). Dla proroków nauczających po przesiedleniu resztą byli ci, którzy mieli wrócić do ojczyzny. Z czasem pojęcie to nabierało coraz bardziej teologicznego wymiaru i odnoszono je do tych, którzy zostaną odkupieni (So 3,11-20). W NT resztą, która na mocy ofiary Jezusa uniknie kary za grzechy, jest wspólnota wierzących - Kościół (Rz 11,5).

LUD BOŻY - w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być Źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo σwięte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 - 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.

DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.

CHWAŁA (hebr. kawod - ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) - w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Czasami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W NT chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa (np. J 1,14; 17,1.4). Oddawać chwałę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adorować i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezusowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (Rz 2,7; 8,17; 2Tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4).

PAN ZASTĘPÓW - jedno z imion Boga. Słowo zastępy obejmuje wszystkie siły, które działają w świecie, realizując Boże rozkazy i polecenia. Bóg w rozumieniu Izraelitów był dowódcą wojsk ziemskich - armii żydowskiej, a także wojsk niebieskich tworzonych przez aniołów. Przekonanie to znalazło wyraz w zwyczaju zabierania na wyprawy wojenne Arki Przymierza - znaku obecności Boga pośród ludu. Starożytny przekład Biblii na jęz. gr. tłumaczył ten zwrot często jako ‘Pan Wszechmocny’ i w takiej formie pojawia się on w NT (np. 2Kor 6,18; Ap 4,8). Zob.

ARKA PRZYMIERZA.

POKÓJ - tak najczęściej tłumaczone jest hebrajskie słowo szalom, które występuje w Piśmie Świętym ponad 250 razy i ma bardzo szerokie zastosowanie. Najogólniej oznacza ono pełnię, jedność, szczęście, pomyślność, zdrowie, a także spokój, wyciszenie. Pokój w ujęciu biblijnym nie jest pojęciem abstrakcyjnym, ale bardzo konkretnym, obejmującym zarówno świecką, jak i religijną sferę ludzkiego życia. Do dziś słowo szalom przetrwało w kulturze żydowskiej jako pozdrowienie używane zarówno przy powitaniu, jak i pożegnaniu. Za świeckim użyciem słowa szalom stoją jednak głębokie racje teologiczne. W Piśmie Świętym pokojem nazywany jest Bóg (Sdz 6,24) i uważa się Go za twórcę i Źródło pokoju, którego hojnie udziela ludziom (np. Kpł 26,6; Lb 6,26; 1Krn 22,9; Iz 26,12). Według autorów ksiąg ST pokój w relacjach międzyludzkich nie może istnieć bez Boga, ponieważ jest Jego darem (np. Kpł 26,6; Ps 29,11; Iz 26,12; 54,10; Ez 37,26; Za 8,10-12). Nie ograniczają oni tej rzeczywistości tylko do pojedynczych ludzi, ale mówią o pokoju między większymi społecznościami i całymi narodami (np. Sdz 4,17; 1Krl 5,26). W NT greckim odpowiednikiem hebr. szalom jest rzeczownik eirene, który zawiera ponadto pewne odcienie znaczeniowe obecne w literaturze greckiej. W kulturze hellenistycznej pokój oznacza nie tylko przeciwieństwo wojny i niezgody, lecz także niewzruszony wewnętrzny spokój, wynikający z harmonii umysłu. Według autorów NT Chrystus jest pokojem i Źródłem pokoju dla wierzących, ponieważ przez swoją Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie wszystkich pojednał w swoim ciele z Bogiem (Ef 2,14-17). W tym ujęciu pokój dotyczy nie tylko relacji międzyludzkich, lecz przede wszystkim odnosi się do relacji człowieka z Bogiem i jest owocem zbawienia dokonanego w Chrystusie oraz Jego darem dla uczniów (J 14,27). Autorzy NT, mówiąc o pokoju, widzą w nim owoc działania w wierzących Ducha σwiętego (Rz 8,6) oraz znamię obecności na ziemi królestwa Bożego (Rz 14,17) i jego realizacji w Kościele (Dz 9,31).

ARKA PRZYMIERZA.

CZYSTOŚĆ, CZYSTY - biblijne pojęcie określające stan, który pozwala człowiekowi nawiązać kontakt z Bogiem (np. Rdz 35,2n; Joz 3,5; Jk 4,8). W kulturach Bliskiego Wschodu powszechnie stosowano różne praktyki mające na celu uzyskanie rytualnej czystości. Wśród Izraelitów również istniało przekonanie, że świętość Boga domaga się, aby człowiek, który pragnie nawiązać z Nim kontakt, był wolny od wszystkiego, co mogło go uczynić nieczystym. Nieczystość człowieka, według ówczesnej wiedzy, mogła być spowodowana np. przez kontakt ze zmarłym (np. Kpł 21,1n) lub przez kontakt z przedmiotami albo zwierzętami, które zawierały w sobie niebezpieczne siły (np. Kpł 11). Mogła też być związana z pewnymi stanami człowieka (np. menstruacją u kobiet, polucją u mężczyzn, chorobami itp.). Za nieczyste uważano również terytoria zajmowane przez pogan, dlatego łupy tam zdobyte były obłożone klątwą i najczęściej je niszczono (np. Joz 6,18.21; 7,1; 8,26n). Czystość rytualna pozwalała Izraelitom uczestniczyć w kulcie i w życiu społecznym. W stosowaniu przepisów odnoszących się do czystości, Izraelici popadali często w formalizm religijny, któremu ostro sprzeciwiali się prorocy ST. Według ich nauczania (np. Iz 10,1-17; Oz 6,6; Am 5,21-25) praktyki oczyszczające nie mogą ograniczać się do odprawiania zewnętrznych rytuałów, lecz powinny prowadzić do posłuszeństwa Bożym przykazaniom, czego wyrazem jest pełnienie uczynków miłosierdzia, p obożność i sprawiedliwość. Myśl proroków została podjęta i rozwinięta w NT. Według Jezusa, jedynie czystość moralna ma wartość religijną (np. Mk 7,1-23). Zob.

KLĄTWA,

POŚWIĘCENIE.

OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.

CAŁOPALENIE,

OŁTARZ.

ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.

ARKA PRZYMIERZA,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

MIEJSCE ŚWIĘTE,

MIESZKANIE.

IZRAEL.

ARKA PRZYMIERZA.

Zapowiedź chwały odbudowanej świątyni
Po miesiącu i dwudziestu dniach od pierwszego wystąpienia Aggeusz zwrócił się z nowym przesłaniem do tych samych adresatów (Ag 1,1; 2,2). Był świadomy trudności związanych z niezbyt imponującym efektem prac budowlanych w początkowej fazie (w. 3), lecz stanowczo odrzucił myśl o zaprzestaniu robót. Choć wspomnienie dawnej wspaniałości świątyni mogło budzić w repatriantach uczucie niedosytu i zniechęcenia na widok tego, co udało się już odbudować, to jednak Bóg ustami proroka wezwał do odwagi i porzucenia lęku. Fundamentem i poręką nowej nadziei oraz powodzenia podjętego dzieła odbudowy miała być świadomość, że jest z nimi, tak jak był podczas Wyjścia z Egiptu i wędrówki przez pustynię. Aggeusz wskazał również na uniwersalistyczny wymiar nowej świątyni, zapowiadając sprowadzenie do niej kosztowności wszystkich narodów (w. 7). Oznaczać to będzie nawrócenie ludów pogańskich na wiarę w prawdziwego Boga. Chwała nowej świątyni okaże się więc większa od tej, jaką cieszyła się świątynia wybudowana przez Salomona.

Ponowne błogosławieństwo
Po trzech miesiącach Bóg skierował przez proroka Aggeusza kolejne przesłanie do odbudowujących świątynię. Tym razem dotyczyło ono problemów natury rytualnej, a dokładnie kwestii przekazywania świętości bądź nieczystości przez dotyk (ww. 12n). W opinii kapłanów świętość nie mogła przechodzić na rzeczy przez ﬁzyczny kontakt ze świętym przedmiotem, inaczej natomiast było z rzeczami nieczystymi. Ta reﬂeksja nad czystością rytualną zostaje następnie odniesiona do całego ludu. Wydaje się bowiem, że budowniczowie żywili fałszywe przekonanie, iż samo odbudowywanie świątyni zwiększy ich świętość. Tymczasem Bóg pouczył, że sam trud włożony w prace przy budowie nie wystarczy – ludzie muszą podjąć również duchową odnowę. Następnie Bóg wezwał Izraelitów do spojrzenia na ich przeszłość (ww. 15-19). Niepowodzenia w przedsięwzięciach były konkretnym znakiem braku Bożego błogosławieństwa i wezwaniem do nawrócenia, którego Izraelici niestety nie podjęli (w. 17). Jednak od momentu położenia kamienia węgielnego miało im towarzyszyć Jego błogosławieństwo (w. 19).

Zapowiedź dla Zorobabela
Bóg postanowił, że zrealizuje swój zbawczy plan przez Zorobabela, swojego sługę. Wyrocznia ta nawiązuje do zapowiedzi skierowanej do Jechoniasza, dziadka Zorobabela (Jr 22,24n), którego Bóg powołał do szczególnej zażyłości ze sobą, czego oznaką był sygnet na prawej ręce. Bóg jednak zrzucił Jechoniasza z tronu i wydał go w ręce Babilończyków. W jego miejsce Zorobabel będzie jakby sygnetem na ręce Boga (w. 23), to znaczy będzie panował jako namiestnik Boga, gdy nastanie na ziemi nowy porządek. Spełnienie tego proroctwa nastąpiło w inny sposób, niż można się było tego spodziewać. Wprawdzie odbudowa świątyni została ukończona już po czterech latach (516 r. przed Chr.), ale budowla ta pod względem przepychu nie dorównywała poprzedniej. Skarby królów ziemi nie zostały do niej przyniesione i ostatecznie zburzono ją w 70 r. po Chr. Zorobabel nie został królem i szybko zniknął ze sceny dziejowej, a jego kraj nigdy nie osiągnął świetności, jaką cieszył się w czasach Dawida i Salomona. Proroctwo Aggeusza dotyczyło bowiem czasów odleglejszych niż okres panowania Zorobabela. Wypełniło się i nadal wypełnia w Jezusie Chrystusie, w którym wierzący tworzą duchową świątynię, napełnioną chwałą Pana Zastępów (np. J 2,19-22; 1Kor 3,16; 2Kor 6,16; Ef 2,20-22). W tej świątyni dostępuje się zbawienia.

Księga Aggeusza

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Wystąpienia prorockie zawarte w Księdze Aggeusza są dokładnie datowane, dzięki czemu znamy czas działalności proroka o imieniu Aggeusz. Jego działalność przypada na drugi rok rządów Dariusza I, czyli na 520 r. przed Chr. Minęło wówczas 18 lat od słynnego dekretu Cyrusa, zezwalającego Izraelitom na powrót do ojczystej ziemi. Mimo to świątynia w Jerozolimie nadal leżała w gruzach (Ag 1,4.9). Przyczyną takiego stanu rzeczy było zniechęcenie repatriantów z Babilonii, którzy musieli borykać się z wieloma trudnościami (Ag 1,2), a także przeszkody ze strony Samarytan, których Judejczycy wykluczyli z udziału w odbudowie z powodu ich rasy i religii (Ezd 4,3). Sytuacja zmieniła się, gdy król perski Dariusz I (522-486 przed Chr.) potwierdził dekret Cyrusa i zezwolił na odbudowę świątyni, a na czele społeczności repatriantów stanęli Zorobabel, syn Szealtiela, oraz najwyższy kapłan Jozue, syn Josadaka (Ag 1,1; por. Ezd 2,2; 3,2.8; 5,2; Ne 7,5.7).

W tych okolicznościach nauczał w Jerozolimie prorok Aggeusz. Znaczenie jego imienia wykazuje w języku hebrajskim związek ze słowem chag – ‘święto’, ‘uroczystość’. Być może urodził się w dniu świątecznym albo otrzymał zadanie odbudowy świątyni i rozpoczęcia sprawowania w niej kultu. Nie wiemy, czy Aggeusz urodził się w Palestynie, czy też przybył z Babilonii razem z jakąś grupą repatriantów. Nie można wykluczyć, że sprawował on funkcje kapłańskie, ale przypuszczenie to nie znajduje potwierdzenia w tekście księgi. Wydaje się, że należałoby go łączyć z prorokami kultowymi, którzy działali na terenie Jerozolimy, choć nic nie wiemy na temat roli, jaką mógł wśród nich pełnić.

Mowy Aggeusza zostały zredagowane krótko po jego wystąpieniach, czyli ok. 520 r. przed Chr. Datę tę potwierdza także fakt zestawienia obok siebie postaci Zorobabela i Jozuego oraz oczekiwania mesjańskie związane z Zorobabelem.

Treść i teologia

Na podstawie datacji podanej w Księdze Aggeusza wyróżnia się pięć wystąpień proroka, połączonych ze sobą formułami redakcyjnymi. Zawarte tu treści mają formę zarówno wyroczni (Ag 1,2-11; 1,15b – 2,9; 2,14-23), jak i narracji (Ag 1,1.12-15a; 2,10-13). W pierwszym wystąpieniu (Ag 1,1-11) prorok wzywa do rozpoczęcia odbudowy świątyni, uświadamiając przy tym członkom wspólnoty, że ociąganie się z przystąpieniem do tego dzieła jest przyczyną ich niedostatku i różnych klęsk. W drugim wystąpieniu (Ag 1,12-15a) prorok rozwiewa obawy wspólnoty i przekonuje ją o życzliwej obecności Boga. Efektem tych zapewnień jest rozpoczęcie odbudowy świątyni. Trzecia przemowa, wygłoszona już po rozpoczęciu prac (Ag 1,15b – 2,9), jest adresowana do Zorobabela, Jozuego oraz do całego ludu. Prorok zachęca do wytrwania pomimo trudności, gdyż Bóg jest z nimi. Zapewnia też, że chwała nowej świątyni będzie większa od poprzedniej. W czwartym wystąpieniu (Ag 2,10-19) prorok zabiera głos w dyskusji dotyczącej nieczystości kultycznej. W jego przekonaniu dotychczasowe klęski były spowodowane tym, że wszystko, co składano Bogu w ofierze, było nieczyste. Zapewnia jednak, że od dnia rozpoczęcia budowy świątyni Bóg będzie błogosławił ludowi. W piątej mowie, skierowanej do Zorobabela, pojawiają się wyraźne odniesienia do czasów ostatecznych (Ag 2,20-23). Prorok zapowiada, że Bóg poruszy niebo i ziemię oraz zniszczy wszystkich wrogów Judy. Zorobabel jako spadkobierca dynastii dawidowej będzie uprzywilejowanym narzędziem rządów Boga w narodzie izraelskim.

Aggeusz szczególne znaczenie przypisuje odbudowie świątyni po powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.). Nie waha się stwierdzić, że zaniechanie prac było przyczyną wszelkich nieszczęść we wspólnocie repatriantów. Jednocześnie pobudza lud do działania, zapewniając o zbawczej obecności Boga pośród niego. Dzień przystąpienia do odbudowy stanowi moment przejścia od sytuacji przekleństwa do stanu błogosławieństwa (Ag 2,15n.18n). Bóg nie czeka, aż dzieło zostanie ukończone, ale już pierwszy krok ze strony ludzi, którzy chcą odpowiedzieć posłuszeństwem na Jego słowo, staje się dla Niego okazją do udzielenia błogosławieństwa. Stwórca zapewnia jednocześnie, że będzie wspierał rozpoczęte dzieło, zapewniając środki materialne na jego wykonanie (Ag 2,5n). Ponadto zapowiada, że chwała odbudowanej świątyni przewyższy tę dawną, gdyż w tym miejscu On udzieli swojego pokoju (Ag 2,9). Wspólnota związana z tą świątynią nie będzie musiała się obawiać pogańskich potęg, gdyż Bóg pokona je swoją mocą. Aggeusz, wskazując na Zorobabela, potomka Dawida, jako gwaranta ukończenia budowy, łączy chwałę nowej świątyni z obietnicą króla z rodu Dawida, przez którego Bóg zapewni ludowi swoją obecność, błogosławieństwo i pokój.

Prorok pragnie przede wszystkim pomóc swoim przygnębionym i zniechęconym rodakom odzyskać narodową oraz religijną tożsamość. Powinni oni odnaleźć się jako lud Boży i wspólnota skupiona wokół świątyni, opierając swoje życie na nieskazitelnym postępowaniu i składaniu ofiar, które zapewnią im więź z Bogiem przymierza.